Het kan anders: burgerinitiatieven ondanks regelterreur

Regels, bergen administratie, bureaucratie. Iedereen wil ervan af. Zelfs politici roepen in koor dat er minder regels moeten komen. In werkelijkheid neemt de regelzucht op veel terreinen alleen maar toe. In EenVandaag volgen we mensen die niet bij de pakken neer gaan zitten door de protocollen- en spreadsheetterreur. Zij DOEN. Onder het motto: het kan anders!

Ouderparticipatiecrèche

Kinderdagopvang De Villa in Utrecht is een van de zeven crèches in Nederland die worden gerund door de ouders zelf. Om de beurt zijn ze, variërend van een halve tot een hele dag per week, crècheleider. Dat betekent: fruithapjes maken, luiers verschonen, knutselen en spelletjes doen. Maar het betekent ook een bedrijf runnen. Financiën, bijscholing op het gebied van pedagogisch handelen, kinder-EHBO en brandweeroefeningen. 

De ouders zetten voort wat meer dan veertig jaar geleden begon. Toen bestond er nog geen kinderopvang. Vaders en moeders deden het zelf. Inmiddels zijn er commerciële crèches met heel veel regels en voorschriften. Deze ouderparticipatiecrèches voldoen aan de meeste regels. Bovendien zijn ze goedkoper dan gewone crèches; ouders staan onbezoldigd, vrijwillig en zonder salaris, op de groep. 

Toch kunnen ze aan één regel niet voldoen. Het zijn geen tot crècheleider opgeleide beroepskrachten. Vader en draaiouder Piet Hein ten Bokum: “Van al die regels waar we aan voldoen, is er één die overblijft en dat is dat we niet gediplomeerd zijn. Dat is dan het heikele punt. We zijn toch ouders van onze eigen kinderen, moeten daar dan ook al een diploma voor halen?”

Een concept dat past in de participatiesamenleving waar de politiek steeds meer naar toe wil. Maar de regels gooien roet in het eten. In de strijd om het voortbestaan vroegen de ouders de politiek om een onderzoek en daaruit bleek dat de door de ouders geleide crèches het opvallend goed doen. Vooral bij het grenzen stellen en uitleggen. Voorzitter en moeder Sabine van Roosmalen: “Het is het zo ontzettend zonde dat de overheid dat niet een officiële status wil geven, maar dit gedoogt. Heel jammer. Kom gewoon kijken op de vloer. Het gaat heel goed met onze kinderen!”

Schuldhulpproject

Wie financiële problemen heeft, kan pas bij de gemeente aankloppen als de schulden torenhoog zijn. Zo zijn de regels, zag oud-wethouder in Amsterdam en publicist Pieter Hilhorst. “Dat is schandalig. We hebben een heel duur systeem dat uiteindelijk maar heel weinig mensen van hun schuld afhelpt.”

In Nederland hebben 1,1 miljoen huishoudens risicovolle schulden. Dat wil zeggen: betalingsachterstanden en rood staan. Daarvan krijgen 153.000 huishoudens schuldhulpverlening bij de gemeente. Jaarlijks komt slechts één procent uiteindelijk van hun schulden af. 

Hilhorst zag wat voor rampzalige gevolgen dat kan hebben. Hij zet daarom schuldhulpproject Amargi op. Amargi, het oudste woord voor vrijheid, is gericht op preventie. Niet meer wachten totdat mensen hun huis worden uitgezet, maar vroegtijdig inzicht geven in hun eigen koopgedrag en zorgen dat ze een buffer opbouwen. 

Maar het gaat verder dan dat. Ook instanties zoals de zorgverzekeraar, de energieleverancier en het woningbedrijf moeten een cultuuromslag maken. Hilhorst: “Het waterbedrijf moet niet alleen aan de deur staan en zeggen: je moet nu betalen, anders draai ik de kraan dicht. Maar juist: er is meer aan de hand. Ik zie dat en ik ga er wat aan doen. Ze moeten hun verantwoordelijkheid gaan nemen. Dat is een hele klus om voor elkaar te krijgen. Missiewerk.”

Met succes blijkt. Het project loopt nu drie gemeenten: Den Haag, Hilversum en Leeuwarden.

De Apotheker

Het kan echt anders, dacht apotheker Paul Lebbink, toen hij begreep dat de producent van een medicijn tegen taaislijmziekte 170 duizend euro per jaar per patiënt vroeg. Lebbink zelf kan het medicijn voor een fractie van dat bedrag maken. “Wij hadden thuis een afspraak: als er een regel is die je niet begrijpt of die niet te begrijpen is, dan geldt die gewoon niet." 

In zijn apotheek komen veel mensen die het niet breed hebben. Bijzondere medicijnen waarvoor bijbetaald moet worden, maakt de apotheker liever zelf. Doel: echt iedereen helpen. Lebbink is een pionier. Hij maakt goedkope ADHD medicijnen, heeft een rol bij de juiste medicatie voor stervensbegeleiding. En produceerde als een van de eersten cannabisolie als geneesmiddel. 

Paul begrijpt dat de ontwikkeling van medicijnen geld kost. "De industrie moet heel veel research doen en daar moeten we ook blij om zijn. Het beschermt ons tegen effecten die je van tevoren niet zag aankomen. Goed dat dat wordt betaald, maar het wordt ook tijd dat er inzage komt in hoeveel die inspanningen van hen gekost heeft." 

Naast dat je niet weet hoeveel het kost om het medicijn te maken, weet je ook niet hoeveel de minister ervoor betaalt. De prijsafspraken zijn geheim. “Wat niet kan is dat de overheid die zoveel transparantie wil van alle mensen die overheidsgeld krijgen, zelf niet transparant is als het gaat om die geheime deals met de industrie. Is niemand bij gebaat, alleen de industrie."

Het Dorpscafé

Na bijna honderd jaar dreigt in het Friese Warga het enige dorpscafé te verdwijnen. Dan verliezen we het hart van ons dorp dacht een groep jonge inwoners, toen niemand opstond om de kroeg te redden. Maanden was het café gesloten totdat dat de elf vrienden besluiten dat het café weer open moet. Ze zijn nu eigenaar. Naast hun fulltime baan. 

“Je merkt aan de mensen dat ze nu eigenlijk niet weten waar ze naar toe moeten. Het is mooi dat de voetbalkantine het mogelijk maakt dat de oudere dorpsbewoners daar kunnen biljarten, maar dat hoort gewoon in de kroeg. Nu bestaat de kans dat mensen binnen blijven zitten en de binding met de rest van het dorp missen,” zegt Jan-Willem Sinnema. Naast zijn fulltime baan is hij sinds kort ook mede-eigenaar van ’s Lands Welvaren. 

Het diepe besef dat een leefbaar dorp nodig is voor de toekomst vindt ook inwoner en oud-Tweede Kamerlid Lutz Jacobi. Ze vindt het geweldig dat inwoners zelf de verfkwasten en de hamer hebben gepakt. “In Den Haag zag ik ook wel initiatieven, maar dat was met veel hulp en begeleiding. Hier is het gewoon echt vanuit de bevolking. We pikken dit niet en we gaan zelf het goede voorbeeld geven.” 

Een spontaan initiatief uit de samenleving zelf. Het kost niets en het levert de gemeenschap veel op.  Mooie idealen, maar in de praktijk dreigen ze ten onder te gaan aan regelzucht en bureaucratie. Sinnema: “Het is administratieve rompslomp. Zo veel papierwerk dat in de gemeentelijke molen komt. Waardoor het allemaal lang duurt.” Oud-Tweede Kamerlid Jacobi beaamt dat. Volgens haar is de overheid vaak zelf het obstakel als het om initiatieven uit de samenleving gaat. “Het is de afdeling moeilijk, moeilijk, moeilijk. Je kunt dit soort initiatieven niet anders dan knalhard belonen. De overheid is er voor om dienend te zijn aan de mensen.”   

In EenVandaag aandacht voor mensen die zich niet laten leiden door regeldrift en protocollenzucht. Hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen, ook decaan van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, is te gast in de studio en geeft zijn visie.