Het is misschien wel het meest omstreden volkslied ooit: het Duitse volkslied. De minister-president van de Duitse deelstaat Thüringen, Bodo Ramelow, zwengelt de discussie weer aan en wil dat het volkslied wordt vervangen.

Volgens Ramelow is het huidige volkslied niet populair bij Duitsers uit de voormalige DDR. Voordat Oost-en West Duitsland in elkaar opgingen in 1990 en het derde couplet van Das Deutschlandlied werd uitgeroepen tot het officiële volkslied, kende de DDR een eigen volkslied: Auferstanden Aus Ruinen. Dat betekent 'uit de as herrezen'.

'Het huidige volkslied doet denken aan de nazi-tijd'

Ramelow vindt dat het huidige volkslied te veel doet denken aan de nazi-tijd. Zo zou hij het beeld van de 'nazi-marsen van 1933 tot 1945' niet uit zijn hoofd krijgen. Bondskanselier Angela Merkel, zelf opgegroeid in de DDR, heeft gereageerd op het voorstel van Ramelow. Ze vindt zowel de tekst als de melodie van het huidige volkslied prachtig.

Hoe komt het Duitse volkslied toch aan dat negatieve imago? "Veel mensen denken dat het lied door de Nationaal Socialisten is bedacht, maar het bestaat al veel langer. Toen de tekst in 1841 geschreven werd door dichter August Heinrich Hoffman von Fallersleben, speelden er heel andere dingen in het land. Duitsland was verdeeld in tientallen staatjes en uit de tekst sprak de wens om verenigd te worden als één", zegt Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut.

'Deutschland über alles'

In 1922 werd besloten om dat lied het officiële volkslied van Duitsland te maken. Pas tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg de tekst een andere lading. Het eerste couplet waarin Deutschland über alles wordt gezongen, werd door de nazi's gebruikt om het idee van een superieur Duitsland kracht bij te zetten.

"In het eerste couplet wordt er ook nog gezongen over rivieren die het 'Groot Duitsland' aangeven, dus daar zat ook nog een politieke en geografische duiding in, wat na 1945 ook weer gevoelig lag", legt Jürgens uit.

'Dit was een onschuldige tekst'

Het werd dan ook door de geallieerden verboden om het lied na de Tweede Wereldoorlog te zingen. Dat verbod heeft echter niet lang geduurd. Bondskanselier Konrad Adenauer kreeg het na veel protest in 1952 voor elkaar om van het derde couplet van Das Deutschlandlied het officiële volkslied te maken.

"Daar konden mensen niet écht op tegen zijn. Men kon maar geen volkslied vinden en dat derde couplet was een tamelijk onschuldige tekst die ging over eenheid, recht en vrijheid", zegt Jürgens. Overigens is het zingen van het eerste couplet weliswaar niet verboden, maar wordt het wel als onsmakelijk beschouwd in Duitsland.

'Volkslied moet vervangen worden'

Met zijn roep om een nieuw volkslied snijdt Ramelow een gevoelig thema aan, stelt Jürgens. "Hij rakelt iets op bij de Oost-Duitse bevolking. Daar spreekt nog steeds het onderbuikgevoel aan, dat ze met alles overrompeld zijn door die West-Duitsers, die alles overgenomen hebben. Zelfs hun lied."

Ramelow stelt voor om het volkslied te vervangen met een gedicht van de beroemde Duitse componist en dichter Bertolt Brecht. Dat gedicht schreef Brecht als reactie op de herinvoering van Das Deutschlandlied in 1952.

'Kansloos idee om kiezers te winnen'

Volgens Jürgens heeft dit idee echter geen kans van slagen. "Ramelow is geen toonaangevend figuur en de meeste mensen zijn toch gewoon gewend aan deze versie van het volkslied. Binnenkort zijn er verkiezingen in een paar deelstaten in Duitsland en hij probeert met dit kansloze idee kiezers voor zich te winnen."

Het kabinet heeft besloten een pilot voor de opvang van dakloze arbeidsmigranten met drie jaar te verlengen. De gemeente Venlo is verheugd: daar is het project een groot succes. "De straten zijn veel leger. En je wil voorkomen dat mensen doodgaan."

De naar schatting tienduizend dakloze arbeidsmigranten uit de EU die in Nederland verblijven hebben zonder langdurig verblijf of inschrijving bij de gemeente geen recht op opvang of zorg, met alle gevolgen van dien.

Duizenden arbeidsmigranten

Met zeven miljoen euro van het Rijk hebben gemeenten die meedoen aan een pilotprogramma extra plekken ingericht om de arbeidsmigranten toch op te kunnen vangen. Venlo is een van die gemeenten. In de regio Noord-Limburg werken zo'n 53.000 arbeidsmigranten, waarvan 13.500 in Venlo.

Wethouder Jacques Smeets doet daarom graag mee. Venlo trekt als grensgemeente en als grootste tuinbouwgebied in de EU veel bedrijvigheid. "Mensen worden door uitzendbureaus hierheen gehaald, maar ze raken hun werk kwijt en staan opeens op straat, zonder onderdak en inkomsten. Dat veroorzaakt overlast."

Overleven

"Mensen slapen overal: in tentjes, in de bossen, in parkeergarages. Ze vallen soms mensen lastig. Je moet je voorstellen wat dat mentaal met arbeidsmigranten doet, als je zo moet overleven. De verleiding om drank en drugs te gebruiken is dan groot", zegt Smeets.

De gemeente Venlo biedt nu structureel een tijdelijke opvang aan arbeidsmigranten om hen zo opnieuw naar werk en onderdak te begeleiden, of hen met de juiste hulp vrijwillig te laten terugkeren naar hun land van herkomst.

'Voorkomen dat mensen doodgaan'

Deze aanpak is noodzakelijk, denkt de wethouder. "Op de toptijd zagen we 40 tot 75 arbeidsmigranten op straat leven. Je wil voorkomen dat er mensen doodgaan op straat. Door de aanpak zien we dat het aantal daklozen terugloopt. Het probleem wordt beheersbaarder. Je krijgt grip op deze doelgroep."

De pilot in Venlo omvat een speciale opvanglocatie voor dakloze arbeidsmigranten. Het Leger des Heils werkt hier samen met stichting Barka, die ervaring heeft met de doelgroep. Het voormalige verzorgingstehuis Beerendonck biedt plek aan maximaal vijftien mensen. De meerderheid is afkomstig uit Polen.

Intensieve begeleiding

Het gaat vooral om mensen die al langere tijd of meerdere keren dakloos zijn geweest. Vaak hebben ze te maken met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Niet iedereen komt er binnen: de opvang is tijdelijk en bedoeld om mensen door middel van intensieve begeleiding weer aan het werk te helpen.

Krzysztof is zo'n arbeidsmigrant die hoopvol naar Nederland trok, maar zijn werk verloor en wekenlang op straat belandde. Hij vond het leven op straat zwaar. Hij voelde zich eenzaam, vernederd en onzeker over de toekomst.

'De straat is niet mijn wereld'

In De Beerendonck kwam hij tot rust en kreeg hij psychische hulp. Hij is heel dankbaar: er is nu zicht op een baan in de logistiek en onderdak. "Ik kan nu snel herstellen. Ik wil niet op straat leven, want dat is niet mijn wereld", vertelt hij.

"Ik heb hulp gezocht, en gelukkig heb ik die gekregen. Ik weet nu dat ik volgende week een baan heb en accommodatie. Zo kan ik verder bouwen aan mijn leven."

80 procent geholpen

In maart kwam de gemeente Venlo met een tussentijdse evaluatie van de pilot, die succesvol lijkt. De andere vijf gemeenten waren al eerder begonnen en kwamen tot dezelfde conclusie.

Meer dan 80 procent van de deelnemers werd door het project geholpen. De helft van de 44 mensen die zich aanmeldden vond een nieuwe baan. Zes keerden vrijwillig terug naar hun land van herkomst en acht mensen worden nog steeds begeleid.

'De straten zijn leger'

Voor de overige 20 procent heeft de pilot niet gewerkt. Eén persoon werd doorverwezen naar de maatschappelijke opvang, en bij zeven anderen is het traject stopgezet door slecht gedrag. In de opvanglocatie geldt een zerotolerancebeleid met betrekking tot alcohol en drugs.

Wethouder Smeets is erg blij met deze resultaten. "De straten zijn echt een stuk leger. Het project doet ertoe." De mogelijkheid om vroeg in te grijpen maakt het verschil, denkt hij. "Zo kunnen we mensen naar een duurzame oplossing begeleiden, of naar ander werk."

Terugkeer

"Hulp bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst is ook een oplossing", vervolgt Smeets. Dit was het geval bij Andrzej. Na het verlies van zijn baan was hij zijn alcoholverslaving niet meer de baas, en besloot hij met hulp van Stichting Barka vrijwillig terug te gaan naar Polen.

Daar werkt hij nu als kok in een gemeenschap van Stichting Barka, waar hij ook voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld. "Het was moeilijk, maar ik kon kiezen om terug te gaan naar Polen. Ik heb daar geen spijt van. Hier kan ik helpen en zijn ze blij met me, omdat ik kok ben van beroep. Het alternatief was dat ik weer op straat zou belanden."

In gesprek met sector

Het doel van de pilot is volgens wethouder Smeets ook om het systeem aan te pakken. Werkgevers en de uitzendbranche moeten ook veranderen, vindt hij. "Die halen mensen hierheen. Dat mag, in Europa mag je vrij reizen, maar het leidt soms tot excessen."

Een groot gedeelte van de bedrijven doet het goed, ziet Smeets, maar een deel niet. Met die bedrijven moeten afspraken worden gemaakt. "We moeten in gesprek met de branche en een convenant afspreken." Dat ben je aan de arbeidsmigranten verplicht, stelt de wethouder.

Waarschuwen

Smeets: "Mensen worden onder valse voorwendselen van heinde en verre hierheen gehaald, en vallen op een gegeven moment terug. Zonder dak boven hun hoofd, zonder baan."

Andrej waarschuwt jongeren in Polen nu om niet dezelfde fouten te maken die hij maakte toen hij naar Nederland kwam. "Jonge mensen komen naar Nederland en hun eerste vraag gaat niet over waar de supermarkt is en ze eten kunnen krijgen, maar waar de dichtstbijzijnde coffeeshop en dealer zijn."

Nieuwe fondsen

Na 2025 stopt de pilot, maar de gemeenten hebben vorige week het nieuws gekregen dat de financiering in de voorjaarsnota geregeld is voor de opvang tot 2028. Er komt acht miljoen euro per jaar beschikbaar.

"Dat is positief nieuw", zegt wethouder Smeets. "Begin mei verwachten we een Kamerbrief daarover. Hoe de verdeling van middelen tussen de gemeenten eruit ziet, is nu nog niet duidelijk."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.