Deurbelcamera's zijn populair: meer dan 1 miljoen huishoudens in Nederland hebben er een. En dat zijn lang niet de enige camera's die burgers in en rond hun huis hebben. Toch mag je ze niet zomaar overal ophangen: "Je moet een duidelijk doel hebben."

Advocaten waarschuwden deze week dat, als de politie beelden van je camera vordert, je persoonsgegevens in een strafdossier terecht kunnen komen. In de chat kregen we veel vragen over deurbelcamera's en andere vormen van camerabewaking. We spraken daarom met deskundigen over de regels en de wenselijkheid van de vele camera's in ons land.

Hele straten met camera's

Burgers vragen steeds vaker aan gemeenten om extra cameratoezicht in de wijk te plaatsen of schaffen zelf een camera aan, ziet Krista Schram, onderzoeker 'publiek vertrouwen in veiligheid' bij Hogeschool InHolland. "Vooral burgers die zich onveilig voelen, roepen om meer cameratoezicht. Ze denken zich veiliger te gaan voelen wanneer er meer camera's hangen."

Cameratoezicht is volgens haar steeds normaler geworden: "Vroeger was er misschien één iemand in de straat die een camera ophing, nu zie je dat hele straten een deurbelcamera of andere beveiligingscamera's hebben." Je verzetten tegen al de camera's is 'best moeilijk', zegt ze. "De collectieve mening is tegenwoordig dat we camera's goed vinden. 'Meer camera's zorgen voor meer veiligheid', is de gedachte."

Veiligheid versus privacy

"Zich veilig voelen wordt door de meeste mensen belangrijker gevonden dan hun privacy", hoort Schram tijdens straatinterviews die ze voor haar onderzoek doet. "Natuurlijk is er wel een grens in wat we willen delen met anderen. Maar als het gaat over cameratoezicht, dan voelen de meeste mensen meer de voordelen voor hun veiligheid dan de mogelijke nadelen voor hun privacy."

Dat terwijl er zeker regels zijn waarmee je rekening moet houden bij het installeren en gebruiken van een eigen camera, benadrukt universitair docent privacyrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen Gerard Ritsema van Eck. "De precieze regels verschillen per situatie, want vanuit het recht is er niet een algemene regel waardoor veiligheid zwaarder weegt dan privacy, of andersom."

Zomaar ééntje ophangen?

Als je als burger zelf een camera wil ophangen moet je rekening houden met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), legt Ritsema van Eck uit. "Vanuit die belangrijkste privacywet mag je sowieso niet de openbare weg filmen, of een camera richten op het huis van je buren."

"Doe je dat toch, dan hebben je buren het recht om je erop aan te spreken. Als er niet in goed overleg een oplossing wordt gevonden, kunnen je buren naar de rechter stappen", zegt de privacyjurist. "Die kan dwingen om de camera's weg te halen of instellingen aan te passen."

'Schoonmaker niet stiekem filmen'

Ook binnenshuis is de AVG soms van kracht, vervolgt hij. "Als je familie en vrienden die over de vloer komen filmt, maar verder niks met die beelden doet, dan geldt de AVG niet. Maar wanneer iemand vanwege zijn werk bij jou thuis komt, een schoonmaker of tuinman bijvoorbeeld, geldt de AVG wél."

Iemand kan een duidelijk doel hebben met het ophangen van een camera binnenshuis, bijvoorbeeld om diefstal van waardevolle spullen te voorkomen, zegt Ritsema van Eck. "Maar je mag niet zomaar stiekem de schoonmaker filmen terwijl die met zijn werk bezig is als er geen duidelijk doel voor is." Ook moet je laten weten dat er gefilmd wordt en heeft degene die gefilmd wordt het recht om de beelden de bekijken, benadrukt hij.

Bron: Eigen beeld

'Bedrijven hebben sneller goed verhaal'

Naast burgers zijn er natuurlijk ook een hoop bedrijven die binnen en buiten beveiligingscamera's hebben hangen. "Voor bedrijven gelden in principe dezelfde regels als voor burgers", vervolgt de privacyjurist. "Alleen hebben bedrijven sneller een goed verhaal."

"Als je bijvoorbeeld denkt aan een winkel, dan is het al snel geloofwaardig dat daar weleens iets wordt gestolen. En dat er dus een duidelijke reden is om een camera te willen ophangen", legt hij uit. Ook is het volgens hem voor sommige zaken toegestaan om een deel van de openbare weg te filmen. "Maar dat mogen ze wel alleen in overleg met de politie doen."

Ook politie gebruikt camera's

En dan heb je ook nog de camera's in de openbare ruimte. "De politie beroept zich op haar politietaak om de openbare orde te handhaven en strafbare feiten op te sporen", zegt Ritsema van Eck daarover. "Vanuit die taak mag de politie dingen doen, zoals camera's installeren en beelden van burgers of bedrijven vorderen."

De politie hoeft zich daarbij niet te houden aan de AVG, weet hij, maar wel aan de - iets soepelere - Wet politiegegevens. "Toch verloopt de plaatsing van camera's meestal langs een democratisch proces", benadrukt de privacyjurist. "Als de politie camera's wil installeren moet de burgemeester daar toestemming voor geven. En die wordt weer gecontroleerd door de gemeenteraad."

'Samenleving waarin we willen leven?'

Het toenemende gebruik van 'bodycams', kleine camera's op het uniform van agenten, is wel een heikel punt, vindt Ritsema van Eck. "Hierover is het wettelijk kader heel onduidelijk. Er is geen democratisch debat over geweest, terwijl de impact van een bodycam op iemands privacy groot kan zijn. Met zo'n camera kan een agent namelijk heel dichtbij een kwetsbaar persoon komen, die de camera niet kan ontwijken."

Hij vindt het daarom belangrijk om een maatschappelijke discussie over camera's te (blijven) voeren: "Vinden we het een goed idee als de politie ons zo gemakkelijk kan filmen met bodycams? En vinden we het een goed idee dat de politie ons aanmoedigt om elkaar via deurbelcamera's in de gaten te houden? Is dat het soort maatschappij waarin we willen samenleven?"

Niet bewezen effectief

Ritsema van Eck benadrukt daarbij dat camera's helemaal niet bewezen effectief zijn om criminaliteit te voorkomen. "Waar camera's wél tegen helpen is inbraak. Een inbreker die rationeel nadenkt en een camera ziet hangen, zal ergens anders naartoe gaan", zegt hij.

"Maar bijvoorbeeld tegen agressie in het uitgaansleven helpen camera's niet. Iemand die misschien dronken is of drugs op heeft, gaat niet eerst om zich heen kijken of er een camera hangt voordat hij een klap uitdeelt."

Juist minder sociale controle

Het enige wat je in zo'n situatie aan een camera hebt, is dat de politie sneller kan zien wat er gebeurt en kan ingrijpen, zegt Ritsema van Eck. "En achteraf is het makkelijker om te bewijzen wat er is gebeurd. Maar geweld voorkomen? Nee, dat doen camera's niet."

Sterker nog, vult veiligheidsonderzoeker Schram aan: "Zodra ergens camera's hangen, verdwijnt de sociale controle die mensen normaal gesproken uitoefenen door op elkaar te letten. Mensen denken als ze iets verdachts zien: dan hoef ik het niet te melden, want er hangen toch al camera's."

'Camera's zijn geen tovermiddel'

"En je moet je ook voorstellen dat juist in wijken waar veel onveiligheid is, mensen ook bang zijn om iets te melden, omdat je dan problemen kunt krijgen", vervolgt ze. "Dus dan is de aanwezigheid van camera's een fijn extra argument om je er niet mee te bemoeien."

Terwijl camera's uit zichzelf niets doen, benadrukt Schram. "Iemand moet de beelden registreren en actie ondernemen. Als dat niet gebeurt, en bewoners merken dat overlast en criminaliteit niet verminderen, verdwijnt het geruststellende effect dat ze in eerste instantie ervoeren toen de camera's er kwamen." Camera's zijn dus geen tovermiddel: "Ze moeten altijd hand in hand gaan met andere maatregelen."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."