Ze doen mee als normale kinderen, het handjevol jongens en meisjes dat terug is gekeerd uit het kalifaat. "Het zijn niet de wandelende bommen waarvoor ze aangezien worden", zegt criminoloog Marion van San die teruggekeerde kinderen sprak.

Aanstaande maandag doet de rechter uitspraak over het ophalen van 23 Nederlandse IS-vrouwen en hun 56 kinderen uit een Noord-Syrisch kamp. Van San heeft contact met tientallen vrouwen die nog in Syrië zitten of teruggevlucht zijn. Ze bezocht ook twee weeskinderen die weer in Nederland wonen. Ze schreef er een boek over, Kalifaatontvluchters.

Met duplo gooien

De twee weeskinderen werden afgelopen zomer opgehaald uit Syrië. Ze zaten er met hun moeder. Zij overleed, de kinderen wonen nu bij hun tante. "Die jongen maakte gebaren van boem. Kan je je voorstellen wat hij heeft gezien, hij kan dat niet vertellen, maakte gebaren, ging dat eerste dagen veel doen, wilde blijkbaar delen wat hij meegemaakt", zegt ze.

Bij aankomst in Nederland, waren de kinderen onbekend met speelgoed. "Ik had een pop meegenomen voor het meisje dat terugkwam uit Syrië, ze wisten niet hoe ze daar mee moesten spelen. De jongen dacht, met duplo moet je gooien." Ook hadden ze bepaalde achterstanden hadden qua taal. Maar ook zag je dat de kinderen als ze te eten kregen, het snel in hoekje opeten. Ze hadden geleerd dat ze moesten overleven in kamp", vertelt Van San.

Geen wandelende tijdbommen

Van San noemt het 'verbazingwekkend' hoe de kinderen het leven hier weer hebben opgepakt. Ze ziet dat de één er meer moeite mee heeft dan de ander. "Maar als ze hier meedraaien, school, vriendjes, geen bombardementen meer, niet vluchten, dan sta je versteld hoe snel ze hun leven oppakken. Dat dat heel spontaan gaat zonder heel veel hulp, dat ze uit zichzelf heel op goeie manier op weg komen."

"Ze functioneren als hele gewone kinderen, geen wandelende bommen waar ze voor aangezien worden altijd", zegt Van San die refereert aan de waarschuwing van voormalig AIVD-baas Rob Bertholee. Hij waarschuwde in 2017 voor IS-kinderen die mogelijk vanaf 9 jaar getraind kunnen zijn voor het plegen van aanslagen. "Maar vraag is hoeveel concrete aanwijzingen er zijn dat westerse kinderen getraind zijn. Ik heb die aanwijzingen niet."

Aanpassingsvermogen

Kinderen zijn heel flexibel, zegt hoogleraar pedagogiek Micha de Winter. Hij onderzocht radicalisering en werkte met kindsoldaten in vluchtelingenkampen in Afrika. Daar heeft hij gezien dat kinderen voor krijgsheren fantastische soldaten zijn. "Ze denken zelf niet na, hebben geen moreel oordeel, dat komt veel later."

Het zal niet 'vanzelf' gaan, maar het kan goed komen met de kinderen. Zelfs kindsoldaten die de meest vreselijke dingen hebben gezien en gedaan, kunnen terugkeren in de maatschappij. Kinderen hebben een enorm aanpassingsvermogen, vertelt hij. "Als je ze in goede situatie terugbrengt, bijvoorbeeld een warm gezin waar hulpverleners meekijken, een normale situatie probeert te creëren, met naar school gaan en een sociaal netwerk, dan gaat het met de meesten na verloop goed."

Ophalen

"De kans op ontsporing is het kleinst, wanneer je ze gecontroleerd ophaalt", stelt de Winter. Hij vindt dat Nederland, als fatsoenlijke rechtsstaat de plicht heeft om de kinderen op te halen. De keuze die de ouders hebben gemaakt, daar kunnen zij niets aan doen. "Het belangrijkste argument is, als ze hierheen komen dan hebben we er zicht op, kun je ze in de gaten houden en proberen bij te sturen. Dáár hebben we er geen grip op, dan kunnen ze gewelddadiger worden."

"Je zal die mensen altijd in de gaten moeten houden, maar dan weet je waar ze zijn, als ze in Syrië zijn dan weet je het niet", zegt criminoloog Van San. "Je kunt de kinderen niet straffen voor de fouten van de ouders."

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.

Ouderen willen en moeten zo lang mogelijk zelfstandig thuiswonen. Maar soms gaat dat echt niet meer. Zo'n 9.000 keer per jaar wordt de rechter gevraagd om ouderen zorg op te leggen. Deskundigen vinden dat het niet zover zou moeten komen.