Het grootste dierproefvrije onderzoek naar medicijnen dat ooit in Nederland is gedaan, begint vandaag in Utrecht. Vijf jaar lang moet de veiligheid van geneesmiddelen worden onderzocht, zonder dat er één dier aan te pas komt.

"Vanuit de overtuiging dat we met dierproeven niet altijd het juiste antwoord kunnen vinden op onze vragen, ben ik op zoek gegaan naar andere mogelijkheden", vertelt Cyrille Krul, lector Life Sciences en Chemistry aan de Hogeschool Utrecht. Samen met haar collega's van het RIVM en de Universiteit Utrecht bedacht ze daarom het project Virtual Human Platform.

Mini-organen

"Wat we hier in het laboratorium doen, is innovatieve modellen maken die de orgaansystemen van ons menselijk lichaam kunnen nabootsen", zegt Krul. Zo worden er in Utrecht mini-organen gekweekt, op basis van stamcellen. En met die organen worden bepaalde darmmodellen gemaakt, die weer kunnen aantonen hoe het lichaam op bepaalde medicatie reageert. "We hopen daarmee voorspellingen te doen maken, die we met dierproeven niet goed kunnen doen", zegt Cyrille Krul.

"We willen dus van bepaalde stoffen weten of ze wél opgenomen worden in de darmen en van bepaalde stoffen zeker weten dat ze juist niet worden opgenomen in de darmen. En daarom wil je dus heel graag die barrière van je darmwand nabootsten, zodat je dat kan onderzoeken." Van hieruit wordt uiteindelijk de stap gemaakt naar echt onderzoek doen wat er gebeurt als je een medicijn met een slokje water inneemt. "Maar door verschillende bestaande technologie aan elkaar te koppelen, willen we voorspellen wat er dan in een mensen gebeurt."

Een half miljoen dierproeven per jaar

Jaarlijks worden er in Nederland bijna een half miljoen dierproeven gedaan. Bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van vaccins, of medicijnen. Maar dierproeven worden niet zomaar ingezet. "Je mag alleen nog maar dierproeven gebruiken als er geen alternatieven zijn" zegt Judith Homberg, neurowetenschapper bij het Radboud UMC in Nijmegen. "Wij doen onderzoek naar gedrag en cognitie, en dat is een voorbeeld van een werkveld waar nog bijna geen alternatieven beschikbaar zijn."

Wie aan dierproeven denkt, denkt ook vaak aan bijvoorbeeld make-up. "Maar dat is eigenlijk al 20 jaar verboden, dus dat gebeurt absoluut niet meer. Dierproeven worden nu alleen nog maar ingezet voor belangrijke biomedische vragen", zegt Homberg.

"Een celsysteem kan geen gedrag vertonen"

Voor medicijnonderzoek wordt er nu gekeken naar alternatieven, onder andere met het 5-jarige onderzoek in Utrecht, maar dat kan straks niet op alle medische vakgebieden worden ingezet. Zo is het dierproefvrij werken in de neurowetenschappen bijvoorbeeld lastig. "Wij zijn geïnteresseerd in ziektes van het brein, bijvoorbeeld parkinson of depressies, en dat gaat over gedrag en cognitie. Een celsysteem kan dat nog niet vertonen", zegt Homberg.

Toch wordt er wel gekeken naar alternatieven. Zo worden er mini-hersentjes gemaakt en ontwikkelt. "Op dit moment zijn die vooral relevant bij onderzoek naar ontwikkelingsstoornissen. Maar ze missen wel een aantal elementen, zo hebben ze bijvoorbeeld geen bloedvaten. Een hersen zonder bloedvat kan niet functioneren als een volledig brein, waardoor het geen gedrag of cognitie kan aansturen."

Het Veiligheidsberaad, de Brandweer en de vakvereniging Brandweervrijwilligers maken zich grote zorgen over de voorgenomen bezuiniging op het budget voor rampenbestrijding. De maatregel kan volgens hen grote gevolgen hebben voor de brandweerzorg.

Voorzitter Marcel Dokter van de Vakvereniging Brandweervrijwilligers kan het nog steeds niet geloven. In het hoofdlijnenakkoord van de coalitie is een bezuiniging van 10 procent afgesproken op de Brede Doeluitkering Rampenbestrijding. Dat is een bijdrage van het Rijk aan de veiligheidsregio's voor de bestrijding van rampen, branden en crises.

'Honderd kazernes sluiten'

"De brandweerzorg is de afgelopen jaren al enorm uitgekleed", zegt hij. "Sinds 1995 wordt er bezuinigd op de brandweer. Dat men nu, in tijden van internationale onrust, weersextremen en energietransitie, nog verder wil korten, is onbegrijpelijk."

Volgens Dokter kan een bezuiniging van 10 procent leiden tot de sluiting van honderd brandweerposten, vooral in kleinere dorpen en het buitengebied. Dit zou betekenen dat het voor de brandweer steeds moeilijker wordt om op tijd bij een brand te zijn. Ook zouden tussen de 2.000 en 2.500 brandweervrijwilligers verdwijnen.

Brandweer is al uitgekleed

Het is inderdaad niet de eerste bezuiniging waar de brandweer mee te maken krijgt. Sinds 1995 zijn er 91 brandweerposten verdwenen. Nederland heeft er nu nog 962. In diezelfde periode is het aantal vrijwiligers bij de brandweer met 4.000 mensen afgenomen, een daling van 15 procent.

Ook het wagenpark is uitgedund. Er zijn minder bluswagens, reddingsvoertuigen en andere materialen beschikbaar. "Als de politiek hiermee doorgaat, wordt het ronduit onverantwoord", zegt Dokter.

Langdurige stroomstoringen

Ondertussen nemen de risico's op rampen en calamiteiten alleen maar toe. De internationale spanningen stijgen, maar volgens directeur Jaap Donker van de veiligheidsregio Utrecht is er nog een veel directer gevaar: langdurige stroomstoringen.

"Mensen hebben geen idee hoe zwaar belast ons stroomnet is", zegt hij, "We zitten aan de grens. Als er iets misgaat, is er nauwelijks ruimte om in te grijpen. Een grote storing kan dan weken duren. Dat is een grootschalige calamiteit waar we ons op moeten voorbereiden."

Onvrede over bezuinigingen

De bezuinigingen zijn een slechte zaak, vindt ruim driekwart (76 procent) van ondervraagden in een onderzoek onder ruim 20.000 leden van het EenVandaag Opiniepanel.

"Gezien de instabiele situatie in de wereld zou er juist meer geld bij moeten", vindt een deelnemer. "Dan doen we voor Defensie toch ook?" Een kleine groep van 8 procent kan zich wel vinden in die bezuinigingen. Zij vinden vooral dat mensen zichzelf beter voor moeten bereiden op rampen, en het niet erg is als hulpdiensten kijken waar het efficiënter kan.

Zelfredzaamheid

Dat is ook waar de regering voor kiest. Het roept burgers op om zich beter voor te bereiden op noodsituaties. In december stuurden de ministeries van Defensie en Justitie en Veiligheid nog een brief aan de Tweede Kamer, waarin werd opgeroepen om Nederland weerbaarder te maken tegen calamiteiten.

Burgers worden aangeraden om noodpakketten in huis te halen om zichzelf minimaal 72 uur te kunnen redden. Uit de peiling van het Opiniepanel blijkt dat 28 procent van de deelnemers dat al gedaan heeft. 29 procent overweegt dat binnenkort te doen.

'Nieuwe taken, nieuwe knaken'

"Dat is precies wat wij als veiligheidsregio's ook zeggen", zegt Donker. "Maar als wij ook extra taken krijgen van de overheid, moeten we daar wel de middelen voor hebben." Er liggen al plannen klaar om brandweerkazernes en andere openbare gebouwen te gebruiken als steunpunten bij langdurige stroomuitval.

Burgers zouden daar bijvoorbeeld hun telefoon kunnen opladen of noodhulp kunnen krijgen, legt de voorzitter van de veiligheidsregio uit. "We kunnen deze plannen morgen uitvoeren, maar dan moet er geld bij, en niet een bezuiniging van 10 procent. Nieuwe taken? Dan ook nieuwe knaken."

Onduidelijkheid over rol Defensie

Deze week publiceerde de Algemene Rekenkamer een kritisch rapport over de rol van Defensie bij rampenbestrijding. Volgens collegelid Barbara Joziasse is het onduidelijk wat Defensie nog kan betekenen als de krijgsmacht zich volledig moet richten op de bescherming van het grondgebied.

"De vraag is welke gevolgen de nadruk op de eerste hoofdtaak van Defensie heeft voor de ondersteuning bij rampen en crises. Op dit moment is daar geen zicht op. Onze oproep aan de minister is: zorg ervoor dat duidelijk wordt wat we van elkaar kunnen verwachten."

SP eist schrappen bezuiniging

SP-Kamerlid Michiel van Nispen diende eerder al met succes een motie in om te voorkomen dat de brandweer de gevolgen van deze bezuiniging zou voelen. Toch is de maatregel nog steeds niet van tafel.

"We dienen nu een nieuwe, minder vriendelijke motie in", vertelt het Kamerlid. "Deze bezuiniging móét en zál van tafel. Er is al veel te hard bezuinigd op de brandweer. Nu dreigen er ongelukken, en dat kunnen we niet accepteren."

'Meer duidelijk in Voorjaarsnota'

Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ingrid Coenradie zegt de zorgen van de veiligheidsregio's te begrijpen. Tijdens haar werkbezoeken aan brandweerkazernes heeft ze die zorgen meermaals gehoord.

"We hebben de afgelopen jaren gezien hoe essentieel de veiligheidsregio's zijn bij het beschermen en helpen van mensen", laat ze weten. "In de Voorjaarsnota wordt duidelijk of er middelen beschikbaar komen voor de noodzakelijke versterking van de weerbaarheid van de samenleving."