Onderwijsminister Dennis Wiersma stapt op na meerdere klachten van medewerkers over zijn gedrag vanuit het werkveld. Is het gedrag van bewindspersonen eerder zo veelbesproken geweest? "Dat het zo in het openbaar komt is bijzonder."

Politiek historicus Anne Bos is onderzoeker aan het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit. Ze kent meerdere voorbeelden van grensoverschrijdend gedrag door bewindspersonen in het verleden, maar ziet de situatie rondom Wiersma wel echt als uniek.

De klachten blijven komen

De meest recente klacht over Wiersma gaat over fysieke en mondelinge intimidatie bij een bijeenkomst over 25 jaar praktijkonderwijs. Een gesprek met hem werd daar door een externe organisatie als 'onaangenaam' en 'onprettig' ervaren.

Het is niet de eerste keer dat het gedrag van Wiersma ter discussie staat. De minister ligt al maanden onder vuur door meldingen van wangedrag tegen ambtenaren. In april bood hij daarvoor zijn excuses aan en gaf hij toe soms 'te fel' te zijn geweest. Sinds vrijdag zat hij ziek thuis, maar dat heeft volgens een woordvoerder niets met de recente melding te maken. Inmiddels heeft hij bekendgemaakt dat hij opstapt.

'Conflicten kwamen niet naar buiten'

Volgens politiek historicus Bos zal het zeker niet voor het eerst zijn dat een minister ongewenst gedrag vertoont. "Het verschil is dat dit soort zaken vroeger eigenlijk nooit naar buiten kwamen. Toen bleven dit soort conflicten intern."

Dat we nu horen wat binnenskamers, bijvoorbeeld tussen ministers en ambtenaren gebeurt, is volgens haar ook opvallend. "Als er vroeger al conflicten naar buiten kwamen, waren dat altijd inhoudelijke conflicten tussen ministers of gelijkwaardigen."

Luns en Beyen

Ze noemt een voorbeeld over de ministers Luns en Beyen die vanaf 1952 allebei minister waren van Buitenlandse Zaken. De twee konden absoluut niet met elkaar door één deur. "Onder andere in Het Parool in 1988 blikte een ambtenaar daarop terug. Het was heel moeilijk om hiermee om te gaan, vertelde hij."

"Elk overleg moest twee keer, met beide ministers apart. Ook konden de ministers boos worden als je een van hen passeerde."

Klacht melden is makkelijker

Die verhalen kwamen dus meer dan 30 jaar later naar buiten. Tegenwoordig, zoals bij minister Wiersma, gaat het veel sneller, ziet Bos. "De druk is misschien ook wel een stuk groter op bewindslieden. Ze liggen continu onder een vergrootglas en de media is overal bij. Dat het nu zo in de openbaarheid komt is het bijzondere eraan."

"Sinds de opkomst van #MeToo is het ook een stuk makkelijker geworden om je klachten te bespreken, want vroeger kon je zeker niet ergens naartoe om een melding te maken. Nu is duidelijk dat dit ongewenst gedrag is, maar van eerdere gevallen hebben we simpelweg niet gehoord. Ik kan niet zeggen dat het nooit gebeurd is, maar we weten het gewoon niet."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."