radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Greenpeace roept Rutte op aan tafel te komen: 'Hij sprak wel met de boeren'

Greenpeace roept Rutte op aan tafel te komen: 'Hij sprak wel met de boeren'
Rutte op bezoek bij een melkveehouderij
Bron: ANP

"Rutte, kom maandag aan tafel!" Met deze oproep hoopt Greenpeace dat premier Rutte maandag alsnog bij de gesprekken is. De natuurorganisaties zijn uitgenodigd voor een gesprek over de stikstofcrisis, maar moeten het doen met bemiddelaar Johan Remkes.

"Meneer Rutte, wees erbij. Het gaat wel om de boeren, maar het gaat ook over de natuur." Zo blikt Greenpeace-directeur Andy Palmen vooruit op de gesprekken.

Oproep aan de politiek

Komende maandag schuiven de natuur- en milieuorganisaties aan bij Johan Remkes om te praten over de stikstofcrisis. De vogelbescherming ondersteunt deze oproep, laat een woordvoerder desgevraagd weten.

Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht, begrijpt deze oproep volkomen. "Het kabinet en Rutte zijn de juiste gesprekspartner, niet allerlei organisaties die onderling eruit moeten komen. De politiek moet de beslissingen nemen."

Bekijk ook

'Hij geeft niet thuis'

"Hij sprak wel met de boeren", zegt Palmen. Hij vraagt zich af waarom Rutte er maandag niet bij is. "Misschien bedenkt hij zich nog", vervolgt de Greenpeace-directeur. "Het is natuurlijk raar dat je wel komt om de boeren te woord te staan en elke stal van Nederland bezoekt, maar dat je niet aan tafel zit met de natuur. Hij geeft dan niet thuis."

"Ik denk dat hij zo verstandig is om te bedenken dat hij zich hier echt mee moet bemoeien. Het gaat in de stikstofcrisis heel erg om de natuur, en die natuur is wel van 17,5 miljoen Nederlanders. Wees erbij en los dat probleem op."

Gang naar de rechter

Als er aan de doelen gemorreld gaat worden, stapt Greenpeace naar de rechter. "De dag erna", stelt Palmen. "Als de politiek er niet uitkomt, moet de rechter er maar een uitspraak over doen."

Juist nu Farmers Defense Force de harde acties naar eigen zeggen opschort, volgens hen als teken van goede wil, laat Greenpeace dus van zichzelf horen en dreigt al met een gang naar de rechter.

Bekijk ook

Onderhandelen 'niet aan de orde'

Palmen hoort Remkes telkens over 'taboevrij' praten. "Het kan echt niet dat dat betekent dat er water bij de wijn moet. De natuur heeft die tijd niet meer. Onderhandelen is niet aan de orde."

Twee jaar geleden zat de directeur ook al bij Remkes aan tafel, die toen adviesrapporten over stikstof opstelde. "Hij heeft toen ook met iedereen gesproken. Het kabinet moet zelf nu op dit moment gewoon doorpakken." Hij snapt dat het kabinet niet helemaal anders kan nu, maar na de gesprekken moet er eind augustus volgens Palmen gewoon doorgepakt worden.

Volksvertegenwoordigers moeten onderhandelen

Wim Voermans, staatsrechtgeleerde, snapt goed dat Greenpeace zich niet helemaal kan vinden in het feit dat alle organisaties weer met elkaar aan tafel moeten gaan. "Het haalt het politieke uit de politiek weg", zegt hij.

Daarmee bedoelt dat het kabinet nu organisaties bij elkaar zet, om te praten over iets, dat volgens Voermans eigenlijk in het parlement zou moeten plaatsvinden. De volksvertegenwoordigers van alle Nederlanders moeten volgens hem onderhandelen, in plaats van dat organisaties daar onderling uit moeten komen.

'Typisch Rutte'

"Dit is typisch Rutte", vervolgt hij. "Hij zet het parlement daarmee buitenspel. De kiezer en de volksvertegenwoordiger heeft er zo niks over te zeggen, omdat alle betrokken partijen er dan onderling uitkomen."

Volgens Voermans rammelt het dat het kabinet kiest wie er als betrokken partijen over praten. "Daar heeft de kiezer op die manier geen invloed op."

Bekijk hier de televisiereportage over dit onderwerp.

Bekijk ook

info

Rutte, de man van de polderakkoorden

Sinds 1982 zijn er nauwelijks meer akkoorden gesloten in het Nederlandse poldermodel, nadat er destijds het befaamde 'Akkoord van Wassenaar' werd gesloten tussen de werkgevers en de werknemers. Toen werd het 2010 en kwam Rutte aan het hoofd van het landsbestuur te staan. "Sindsdien zijn er in 12 jaar tijd wel 10 akkoorden gesloten. De zorg, de pensioenen, energie, klimaat, onderwijs, alles is gepolderd", vertelt Voermans. Een polderakkoord is een akkoord waar betrokken organisaties met elkaar afspraken maken over een bepaalde kwestie. Voermans ziet dat Rutte de moeilijke besluiten graag over laat aan deze clubs.

'Rutte zou gesprekspartner moeten zijn'

De staatsrechtgeleerde snapt goed dat Greenpeace de oproep doet aan Rutte om bij dit gesprek aanwezig te zijn. "De zaak moet worden teruggebracht naar het kabinet. Rutte zou gesprekspartner moeten zijn, hij moet dat niet aan Remkes overlaten om te zoeken naar een breder akkoord."

Voermans vreest namelijk dat er dan allerlei organisaties dingen uitonderhandelen om tot een soort akkoord te komen, waar de Tweede Kamer dan eigenlijk alleen maar ja op kan zeggen omdat er zoveel betrokkenen bij zaten. Volgens hem moet de politiek die afwegingen maken.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Het belang van computerchips en waarom steeds meer landen ze zelf willen produceren

Het belang van computerchips en waarom steeds meer landen ze zelf willen produceren
De chipindustrie is voor veel landen erg interessant
Bron: ANP en AFP

Het maken van chips voor in apparaten: voor veel landen wordt dat een steeds interessantere industrie. Zeker nu de Chinese app DeepSeek op het toneel is verschenen. Maar hoe zit dat precies? "Heeft grote gevolgen voor een land."

Smartphones, stofzuigers en elektrische auto's: in een heleboel apparaten die we dagelijks gebruiken, zitten computerchips. "Maar, ze zitten ook in drones, wapens en in militaire systemen", vertelt Maaike Okano-Heijmans. En dat is een belangrijke reden waarom de industrie voor veel wereldleiders zo interessant is.

Wat is een chip?

Maaike Okano-Heijmans is onderzoeker bij het Clingendael instituut en programmaleider Geopolitiek van Technologie en Digitalisering, en weet daardoor alles over chips en het belang van deze technologie. "Wie de beste chips heeft, heeft ook de beste aanvals- of verdedigingskracht." Een goede reden om erin te investeren, dus.

Maar wat is een chip precies? Okano-Heijmans legt uit: "Het is een heel klein plaatje dat wordt gemaakt van silicium, een halfgeleidend materiaal, dat gegevens kan opslaan of doorgeven via piepkleine elektronische schakelingen."

Geheugenchip en processorchip

Chips kun je daarom ook wel de 'hersenen' noemen van heel veel apparaten die we tegenwoordig gebruiken. "Denk bijvoorbeeld aan een stofzuigers en lichtschakelaars die je op afstand kan bedienen, dus steeds intelligenter worden."

Volgens de onderzoeker zijn er twee type chips die belangrijk zijn voor de chipindustrie: de geheugenchip en de processor-chip. "De ene chip slaat informatie op en de ander geeft opdrachten door aan een apparaat, zoals je smartphone."

Maaike Okano-Heijmans
Bron: Clingendael
Maaike Okano-Heijmans

Bekijk ook

Hoe kleiner, hoe krachtiger

Chips worden al decennialang gebruikt en worden nog steeds verfijnd, gaat ze verder. "De ontwikkeling en massaproductie van chips begon in Silicon Valley."

Al zagen die er toen nog wel heel anders uit: "Computers waren vroeger ook een stuk groter, omdat de chips minder sterk waren. Doordat de chips steeds krachtiger werden en steeds meer konden doen, hadden we minder ruimte nodig. Het gevolg: chips werden automatisch kleiner."

Evolutie van chips

"Het feit dat wij nu met een telefoon kunnen rondlopen in plaats van dat die ergens in huis moet staan, heeft alles te maken met de evolutie van chips", gaat de onderzoeker verder.

"Hoe meer geleiders op de chips geprint kunnen worden, hoe krachtiger de chip." Daarom zijn kleine chips erg in trek bij verkopers van alledaagse 'slimme' apparaten.

DeepSeek

Naast smartphones en drones worden chips ook gebruikt voor datacentra en slimme AI-modellen. Dat is waar de interesse van veel landen vooral ligt. "2 jaar geleden werd ChatGPT gelanceerd en deze week zagen we de Chinese variant DeepSeek daarop volgen."

Tot nu toe werd gedacht dat voor dit soort modellen de slimste chips gebruikt moesten worden, maar volgens China is dat bij DeepSeek niet het geval.

Gevolgen voor ASML

Die ontwikkeling is spannend voor de chipindustrie, legt de onderzoeker uit. "DeepSeek laat zien dat het met minder slimme chips ook mogelijk is." Dat kan bijvoorbeeld grote gevolgen hebben voor de Nederlandse chipmachinebouwer ASML, dat zich al jaren bezighoudt met de ontwikkeling van snellere en efficiëntere chipmachines.

Na de lancering van DeepSeek kregen de aandelen van ASML en andere chipbedrijven daarom een flinke klap op de beurs. Toch is nog niet helemaal zeker of het Chinese DeepSeek ook de precieze waarheid vertelt over de chips in hun AI-chatbot.

Bekijk ook

Grote spelers van de chipindustrie

Verschillende landen hebben verschillende expertises op het gebied van chips. "In Nederland is ASML dus een topspeler in het maken van machines die geavanceerde chips produceren. Maar om een chip te maken heb je vervolgens software nodig die daarop komt. Hier zijn Amerikanen weer vreselijk goed in."

Dan zijn er ook nog bedrijven nodig die de software daadwerkelijk op de chip zetten. "Veel van dit soort bedrijven zitten in Oost-Azië zoals Taiwan, en Zuid-Korea.

'Niet altijd slimme chips nodig'

ASML is het enige bedrijf ter wereld dat chipmachines maakt voor de allerslimste chips, gaat Okano-Heijmans verder. "Maar niet iedere fabrikant heeft de slimste chips nodig, want een stofzuiger kan prima een eenvoudige chip bevatten."

Nu de doorbraak van het Chinese DeepSeek laat zien dat mogelijk ook een eenvoudigere chip ingewikkeld werk kan verrichten, zet dat de techindustrie aan het denken. "We hebben geprobeerd de technologische ontwikkeling in China af te remmen, bijvoorbeeld door een exportverbod op de meest geavanceerde technologie. Het lijkt er nu op dat dit onvoldoende effect heeft."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

Afschrikwekkend effect

India is een van de landen die hard bezig is om zelf een eigen industrie op te bouwen. "Want iedereen realiseert zich dat wanneer je een fabriek op eigen grond hebt staan, het makkelijker wordt om chips te blijven maken", vertelt Okano-Heijmans. "Maar daar heb je wel toegang tot bepaalde grondstoffen voor nodig, zoals germanium en gallium. Die heeft India niet veel op eigen bodem."

Het hebben van een chipindustrie kan daarnaast ook een afschrikwekkend effect hebben omdat de hele wereld chips nodig heeft, zegt de onderzoeker. "Dit is het geval voor Taiwan. Het land heeft een enorme chipindustrie en deze is belangrijk voor China en de rest van de wereld." China, dat Taiwan beschouwt als opstandige provincie, zal het land daarom mogelijk minder snel aanvallen.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Grada's ouders overleden vlak na elkaar, zonder dat ze het van elkaar wisten: 'Alsof hij wist dat hij kon gaan'

Grada's ouders overleden vlak na elkaar, zonder dat ze het van elkaar wisten: 'Alsof hij wist dat hij kon gaan'
Grada met haar ouders Giny en Harm
Bron: eigen beeld

Je beide ouders in één keer verliezen, dat doet pijn. Grada weet daar alles van. Binnen anderhalf uur overleden ze allebei. Heel onverwachts. "'Hij zou weleens een gebroken hart kunnen hebben", zei ik over mijn vader.

"Ik weet nog dat ik op 2 september 2024 mijn moeder aan de telefoon had. Ik zou mijn ouders dat weekend opzoeken in het verzorgingshuis, waar ze sinds een tijdje samen woonden."

Laatste gesprek

"Mama had gevraagd of ik zin had om dan een eindje met haar te gaan rijden. Samen over de nieuwe ringweg in Groningen. Dat leek haar leuk. Ik moest daar een beetje om lachen. We deden dat eigenlijk te weinig samen." Zo herinnert Grada Kreuze (57) uit het Drentse Vries zich het laatste gesprek dat ze had met haar moeder Giny.

De ochtend na dat telefoontje werd Grada gebeld door een verpleegkundige van het verzorgingshuis. Of ze direct die kant op kon komen. Het ging helemaal niet goed met haar moeder, die op dat moment 80 jaar was.

'Kom toch maar'

"In eerste instantie dacht ik dat de medewerker me verwarde met iemand anders. Ik had mijn moeder de dag ervoor nog gesproken, zei ik tegen haar. Er was niks met haar aan de hand. 'Kom toch maar', antwoordde ze."

Toen ze even later bij het verzorgingshuis in Hoogezand arriveerde, merkte Grada meteen dat het mis was. "Mijn vader was helemaal van slag. Zijn vrouw - mijn moeder - lag erg ziek in bed. Ik kreeg nauwelijks contact met haar, ze had hoge koorts en zakte steeds weg. Een infectie of ontsteking, concludeerde de verpleeghuisarts later die dag. Haar naar het ziekenhuis brengen was geen optie. Daar was ze te zwak voor."

Bekijk ook

'Hij droeg haar op handen'

In de dagen die volgden ging het alsmaar slechter met Giny. Het werd steeds duidelijker dat ze er niet meer bovenop zou komen. "Ze had al jaren veel lichamelijke problemen, onder andere met haar hart. Ze was op."

Dat ze haar moeder snel zou verliezen, was een klap voor Grada, maar misschien nog wel meer voor haar vader, Harm. "Hij droeg haar op handen, dat heeft hij altijd gedaan. Ongetwijfeld hadden mijn ouders ook hun dingen, want zo gaat dat in een relatie, maar daar hebben mijn zussen en ik eigenlijk nooit iets van gemerkt", blikt ze terug.

Veel meegemaakt samen

"Je kon zo goed zien dat ze veel van elkaar hielden. Ze hebben ook veel meegemaakt samen: de consequenties van de oorlog, verlies, niet alleen van dierbaren, maar ook van gezondheid, trauma als gevolg. Maar ze sloegen zich er altijd samen doorheen. Mijn moeder hoefde maar met haar ogen te knipperen en mijn vader wist wat ze nodig had."

In die laatste week hoorde Grada haar vader in haar moeders oor fluisteren: 'Ik ga met jou mee.' "Wat zeg jij nu? dacht ik bij mezelf. Maar ik zei niks. Ik realiseerde me dat dit was wat hij wilde. Hij wilde niet alleen achterblijven, zonder haar. Dat had hij al zo vaak gezegd."

Geen euthanasie

Haar moeder was daar nuchterder over, vertelt Grada. "Zij zei altijd: 'Een van ons tweeën moet toch als eerste gaan.' Maar mijn vader wilde daar niks van weten."

Toch hebben ze het nooit serieus over gezamenlijke euthanasie gehad, als het moment daar zou zijn. Of in elk geval was er niks over vastgelegd. "Ze waren daar volgens mij niet tegen, maar het kwam er gewoon niet van om dat te regelen, denk ik." En toen het einde in zicht kwam, was het daarvoor te laat.

Giny en Harm, jong en oud
Bron: Eigen Beeld
Giny en Harm, als jong koppel en op latere leeftijd

Naar het verzorgingshuis

Grada's vader had in februari 2023 de diagnose Alzheimer gekregen. Het duurde daarna niet lang meer totdat ze - met frisse tegenzin - besloten dat het verzorgingshuis de beste plek voor hen was.

"De enige voorwaarde was dat ze daar samen zouden kunnen wonen. Dat was zeker niet makkelijk te regelen, maar het is uiteindelijk gelukt", vertelt Grada, die al heel haar leven in de zorg werkt en via haar netwerk een fijne plek in Hoogezand in Groningen wist te regelen. "Mijn ouders werden daar liefdevol verzorgd."

In slaap gebracht

Grada kwam daar vaak, ze nam een groot deel van de mantelzorg op zich, bezocht haar ouders twee tot drie keer per week. Dat ging een tijd zo, en toen brak die bewuste dag aan in september, nu bijna 5 maanden geleden. De dag van het telefoontje over haar moeder.

Toen duidelijk werd dat Giny vooral veel pijn leed en niet meer beter zou worden, werd ze in slaap gebracht om niet meer wakker te worden. 7 september 2024 was dat. "Mijn zussen en ik hebben om de beurt afscheid van haar genomen, mijn vader zat ernaast, hield haar hand vast. Ook toen de dosis morfine werd opgehoogd."

Gebroken hart

"Een paar uur nadat dat was gebeurd, werd mijn vader ineens hartstikke ziek. Hij stortte als het ware in. Ik weet nog dat ik tegen mijn zus zei: 'Hij zou wel eens een gebroken hart kunnen hebben.' Hij werd in bed gelegd, huilde af en toe geruisloos, zei nog nauwelijks iets." Omdat ook hij veel pijn leek te hebben, werd op 8 september ook Grada's vader in slaap gebracht.

3 dagen later gebeurde iets wat Grada tot dan toe niet voor mogelijk had gehouden: vlak na elkaar overleden allebei haar ouders. "Eerst ging mijn moeder om 17:36 uur en om 19:01 volgde mijn vader. Alsof hij wist dat hij kon gaan. Het was zo'n surrealistische situatie. Een rollercoaster."

info

Overlijden aan een gebroken hart

Er is nog niet ontzettend veel onderzoek naar gedaan, maar in de wetenschap zijn ze het erover eens: je kunt inderdaad overlijden aan een gebroken hart. Dit wordt het gebroken-hartsyndroom genoemd. Of in medische termen stresscardiomyopathie of Tako Tsubo Cardiomyopathie.

Dit komt niet vaak voor en als het gebeurt, is dat bij mensen die al kampen met een zwakkere gezondheid. Wat kort samengevat gebeurt, is dat het hart een stressreactie niet aankan. De hartspieren kunnen tijdelijk verzwakken of zelfs verlammen door acute stress of heftige emoties, zoals rouw na het verlies van een dierbare.

De klachten lijken op de symptomen van een hartaanval, zoals hevig zweten, druk op of pijn in de borst, benauwdheid, duizeligheid en misselijkheid.

Onderzoek van de American Heart Association laat in de Verenigde Staten een jaarlijkse stijging zien van het aantal mensen dat zich in het ziekenhuis meldt met een gebroken-hartsyndroom. 88,3 procent van de patiënten is vrouw.

'Zijn grote liefde achterna'

Spiritueel ingesteld was Harm niet, zegt Grada. "Ik wel. Hij heeft alleen maar de hele tijd aangegeven dat hij ook niet meer wilde, als zij weg was. Dat hebben ze daarboven gehoord, dat weet ik bijna zeker."

"Daar waar mijn moeder steeds is blijven strijden tegen de dood, heeft mijn vader zich er eigenlijk zo goed als meteen aan overgegeven, toen het moment daar was. Zijn grote liefde achterna. Dat paste bij zijn motto: vrouwen gaan voor."

Eerste keren

In het begin overheerste bij Grada de schok van in één keer twee ouders verliezen. Het verdriet, het vele regelwerk. De eerste keer op de verjaardagen van haar kinderen komen met twee lege plekken op de achterbank van de auto.

De eerste keer kerst met een paar lege stoelen aan tafel. Geen oliebollen meer bakken, wat ze elk jaar samen deden. Hun 61ste trouwdag op 2 januari.

Niet meer naar buiten durven

Rouw kan heftig en pijnlijk zijn, merkte Grada, ook als je ouders een heel leven achter zich hebben. "Mijn emoties schommelden van ontzettende boosheid en angsten tot diep verdriet en drukkende eenzaamheid. Eindeloos huilen."

In de eerste maanden greep de angst haar soms naar de keel. "Op een gegeven moment durfde ik niet meer in het donker naar buiten. Als ik de voordeur opendeed, leek het wel of ik door een betonnen zwarte muur heen moest. Dat durfde ik niet."

De kisten van Giny en Harm naast elkaar in het uitvaartcentrum
Bron: Eigen beeld
De kisten van Giny en Harm naast elkaar in het uitvaartcentrum

Leeg gevoel

Sinds het overlijden van haar ouders zit Grada ziek thuis. "Ik ben nog heel erg zoekende naar hoe ik moet omgaan met de nieuwe realiteit. Hoe ik dat lege gevoel opvul met herinneringen."

"Omdat ik zo vaak bij ze kwam, heb ik nog vaak het idee van: wat moet ik nu met mijn leven doen? Het voelt zo gek dat alles gewoon doorgaat als je zelf stilstaat, omdat je niet weet hoe je verder moet." Ze is blij dat ze een hond heeft: "Er zijn dagen bij dat ik bij mezelf denk: 'Het is dat Kaya eruit moet. Anders zou ik geen stap buiten zetten.'" Ze is dankbaar voor de onvoorwaardelijke liefde en steun van haar zoons en schoondochters, vertelt Grada. "Ik zou niet weten wat ik zonder ze zou moeten"

Of 't wer altied wel weer licht

Inmiddels lukt het Grada om ook op een positieve manier naar het grote verlies te kijken. "Voor mij staat het inmiddels symbool voor een onvoorwaardelijke, onverwoestbare liefde." Grada herinnert nog de kleine glimlach, die achterbleef op haar vaders gezicht toen hij was overleden. "Zo van: 'Ik heb het voor elkaar, ik ben nog steeds bij haar.'"

"En met mij komt het ook wel weer goed. Zoals de Gronings zanger Ede Staal begin jaren 80 zong: 't Het nog nooit, nog nooit zo donker west. Of 't wer altied wel weer licht. Dat geloof ik. Daar houd ik me aan vast, het troost me."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant