Hebben we een steeds korter lontje? Uit recent onderzoek blijkt dat maar liefst 3 op de 10 ambtenaren last heeft van verbale of soms zelfs fysieke bedreigingen. En dus wapenen gemeenten zich steeds meer tegen de agressieve burger.

Boa's op straat die worden bespuugd, baliemedewerkers van het gemeentehuis die zomaar worden uitgescholden en ambtenaren die op huisbezoek gaan en dan worden gemolesteerd. Het gebeurt regelmatig, zo blijkt uit recent onderzoek van Ipsos I&O Publiek.

Aangevallen op huisbezoek

Om ambtenaren beter te beschermen tegen boze burgers, organiseren gemeenten onder andere agressietrainingen en voorzien ze ambtenaren van een noodknop. En dat is hard nodig.

Wanneer twee ambtenaren van de gemeente Schagen op huiscontrole gaan, worden ze meteen aangevallen door de bewoner. Eén van de ambtenaren loopt daarbij een gecompliceerde heupbreuk op. Na drie operaties en een jaar revalidatie is de vrouw weer mondjesmaat aan het werk, maar door het opgelopen trauma kan ze niet meer functioneren in haar oude baan.

'Onacceptabel geweld'

Burgemeester Marjan van Kampen van Schagen is nog steeds woedend. "Ik werd gewoon boos. Ik denk: potverdikkie, blijf met je tengels van iedereen af. Of het nou een politieagent is, een ambulancemedewerker of een medewerker van welke organisatie dan ook: wij moeten onze taken uitoefenen, en dan overkomt je dit. Dat kan niet en dat mogen we niet accepteren."

Volgens de burgemeester heeft een dergelijk incident veel invloed op het hele ambtenarenteam. Mensen worden bang, vragen zich af wat er nog meer kan gebeuren, en of ze hun werk nog wel veilig kunnen doen. "Geweld tegen mensen in de publieke dienst tolereren we niet."

Slaan met stoelen

Het incident staat niet op zichzelf. De gemeente Schagen heeft in toenemende mate last van burgers met een kort lontje. Van Kampen stelt dat het in onze samenleving steeds normaler is geworden dat iemand die zijn zin niet krijgt begint te schelden en schreeuwen - of erger.

"Wij merken dat bijvoorbeeld in de ontvangsthal. Dan zeggen mensen: ik wil nu mijn rijbewijs hebben, of ik wil nu mijn paspoort. Terwijl we gewoon weten dat we zoiets niet altijd meteen kunnen leveren. Laatst escaleerde dat, en begon iemand met een stoel te slaan. Dat doet echt wel iets met onze medewerkers."

Grenzen stellen

Steeds meer gemeenten organiseren agressietrainingen voor ambtenaren. Het doel van dat soort cursussen is om ambtenaren beter voor te bereiden op mogelijke incidenten, en ze te leren hoe ze dan moeten handelen, zegt Jannie de Jong van Agressietraining.nl.

Ze geeft al jaren trainingen bij meerdere gemeenten. Dat sommige ambtenaren het bloed onder je nagels vandaan kunnen halen, ontkent ze niet, maar de meeste ambtenaren willen mensen vooral helpen, zegt De Jong. Daarom zijn ze geneigd minder grenzen te stellen dan goed voor ze is.

Op tijd wegwezen

Burgers vergeten vaak dat ambtenaren gewoon de wet uitvoeren en het niet zelf voor het zeggen hebben, ziet De Jong. "We leren ambtenaren op de trainingen om agressie, schelden, dreigen, beledigen, intimidatie, seksuele intimidatie en discriminatie te benoemen en vooral ook te begrenzen."

"En we leren ze bij echte intimidatie en gevaarlijk gedrag hoe ze het gesprek moeten stoppen en moeten kiezen voor hun eigen veiligheid, door uit de situatie te stappen en misschien iemand erbij te roepen. Of door gewoon op tijd weg te zijn."

Verrot gescholden

En dat is broodnodig. Tijdens de agressietrainingen heeft De Jong talloze verhalen over incidenten aangehoord, zoals escalaties aan de balie en medewerkers die aan de telefoon helemaal verrot worden gescholden.

De impact daarvan is enorm, zegt ze. Medewerkers voelen zich onzeker en onmachtig, en het gaat onder hun huid zitten. Ze gaan er 's avonds over piekeren. Als dat keer op keer gebeurt, raken ze getraumatiseerd. Bedreigingen gaan nog een stap verder, en kunnen mensen erg bang maken, ziet De Jong.

'Ik weet waar je kinderen op school zitten'

"De grootste angst is dat iemand je thuis opzoekt, of dat er gezegd wordt: 'Ik weet waar je woont, ik weet waar je kinderen op school zitten.' Ambtenaren die in hun werk tegen het criminele circuit aanlopen, lopen ook echt dat risico. Er zijn al mensen zodanig bedreigd dat de politie dag en nacht voor hun huis staat om hen te bewaken."

Volgens De Jong is het belangrijk dat gemeenten zorgen voor goede opvang en nazorg, direct na een vervelende gebeurtenis. Uit onderzoek blijkt dat als dat meteen gebeurt, men zich erkend voelt door de organisatie en de leidinggevenden. Dat helpt hen om beter om te gaan met een traumatische gebeurtenis.

Steeds meer ambtenaren met alarmknop

Ook in Schagen kunnen ambtenaren inmiddels agressietrainingen volgen. Het gaat dan om medewerkers aan de balie, maar ook andere ambtenaren die in direct contact met de burger staan. Maar alleen een cursus is niet voor iedereen voldoende.

Sommige ambtenaren die eropuit worden gestuurd voor bijvoorbeeld controles aan huis, zijn inmiddels uitgerust met een alarmknop. Het zegt iets over deze tijd, zegt de burgemeester. "Dat zijn dingen waar we 2 jaar terug niet aan dachten, maar wat nu gewoon bij het werk hoort om het zo veilig mogelijk te doen. Dat is een zorgelijke ontwikkeling."

Leraren en uitvaartverzorgers met een noodknop

Thijs Wagenaar levert noodknoppen met zijn bedrijf Secure2go. De laatste jaren is de vraag enorm toegenomen, ziet hij. Wie in een bedreigende situatie belandt hoeft niet meer omslachtig 112 te bellen. Met één druk op de knop komt een speciale alarmcentrale meteen in actie, waardoor politie snel ter plaatste is.

Wagenaar heeft inmiddels meer dan tienduizend mensen van een noodknop voorzien. Het gaat om uitvaartverzorgers, leraren op scholen, maar ook ambtenaren van bouw- en toezichtdiensten of van de sociale dienst. Wagenaar: "Inmiddels zijn ruim honderd gemeenten klant van ons. Het lijkt wel of er steeds meer katten in het nauw zijn."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.