"We hebben het punt bereikt waarop de situatie niet langer aanvaardbaar is en er juridisch moet worden ingegrepen", zegt Velema. Hij ziet dan ook geen andere weg meer, dan naar de rechter. "Ondanks toezeggingen, ook door de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, is er geen sprake van verbetering."

Limiet overschreden

Maximaal 2.000 asielzoekers in het aanmeldcentrum in Ter Apel: dat is de strikte regel in het contract. Maar al tijden kan het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) zich hier niet aan houden. Op dit moment verblijven er 2200 vluchtelingen.

Dat leidt tot gevaarlijke situaties in het centrum, maar ook eromheen. "De gevolgen van de problemen bij de asielopvang in Nederland worden nu al veel te lange tijd in onevenredige mate op Ter Apel en haar inwoners afgewenteld", zegt Velema.

Situatie afgelopen maanden doorslaggevend

"De doorslag gaf de situatie van de afgelopen maanden, waarbij ook een inspectierapport aangaf dat een aantal boven de 2.000 leidt tot sociale onveiligheid en een niet-hygiënische situatie. We hebben het COA in die periode ook schriftelijk erop gewezen dat zij de bestuursovereenkomst moeten nakomen."

Velema licht toe: "We hebben ze in gebreke gesteld, hebben een sommatiebrief gestuurd en vervolgens kwamen wij deze week tot de conclusie dat het aantal nog steeds niet beneden de 2.000 is. Dat is voor ons de aanleiding om nu de weg naar de rechter te zoeken."

Eerder al alarm GGD en inspectie

Begin december sloegen zowel de GGD als de inspectie Justitie en Veiligheid nog alarm over de situatie in Ter Apel. Zij concludeerden een slechte brandveiligheid, geweldsincidenten, methadongebruik en slechte hygiëne.

In het GGD-rapport staan ook zorgen over de gezondheidsrisico's. De GGD Groningen constateert in het rapport dat de groepen wachtenden bij zowel de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) als het COA niet gescreend worden op ziektes door een arts.

'Met tegenzin'

De burgemeester zegt dat hij de stap met tegenzin zet. "Je wil eigenlijk de medewerkers van COA niet nog een trap na geven", zegt Velema.

"We hebben heel veel waardering voor hun inzet. Maar als we zien dat we nu 2,5 jaar verder zijn, dat aan de kant van de directie van het COA, elke keer de bestuursovereenkomst niet wordt nagekomen, dan rest ons ook niet veel anders dan deze weg in te gaan", zegt hij.

'COA zit klem'

Volgens universitair hoofddocent bestuursrecht Viola Bex-Reimert is de weg naar de rechter niet heel nuttig. "Je moet je afvragen wat het COA te verwijten valt", zegt ze.

Het kan zo zijn dat de rechter besluit dat Westerwolde gelijk heeft en het COA zich inderdaad moet houden aan het maximum van 2.000 vluchtelingen in Ter Apel. "En dan? Dan staan die mensen daar, en waar gaan ze dan heen? Als het COA geen vluchtelingen opvangt, dan betekent het dat ze mensenrechten aan het schenden zijn", zegt Bex-Reimert. "En dat mag niet volgens Europese regelgeving, dus het COA zit klem", vult ze aan.

'Geen taak voor de rechter'

Hoewel ze begrijpt dat Westerwolde genoodzaakt is naar de rechter te stappen, vindt ze het ook jammer. "Dit is eigenlijk niet de taak van de rechter, maar van het Rijk. Zij moeten oplossingen vinden", zegt ze.

De bestuursovereenkomst tussen het COA en de gemeente Westerwolde kan pas vanaf 2030 worden stopgezet. De kans dat de rechter door de hele bestuursovereenkomst een streep zet, is volgens Bex-Reimert klein.

Overeenkomst sinds 2010

De gemeente Westerwolde heeft sinds 2010 een bestuursovereenkomst met het COA. Daarin staat onder meer dat er niet meer dan 2000 vluchtelingen in het opvangcentrum mogen verblijven.

Vorig jaar september heeft de gemeente al aangegeven de weg naar de rechter te onderzoeken, omdat er structureel meer dan 2000 mensen verbleven. Er sliepen toen onder andere mensen in het gras voor de poorten van het aanmeldcentrum.

Mediation

In het contract is ook te lezen dat er eerst een gesprek gevoerd moet worden met de instantie, voordat de weg naar de rechter ingezet mag worden. Die 'mediationgesprekken' hebben inmiddels plaatsgevonden. "Dat waren goede gesprekken, maar ook nu moeten we toch tot de conclusie komen dat het niet geleid heeft tot het gewenste resultaat", zegt Velema.

Velema begrijpt dat het COA zich kan beroepen op overmacht, toch denkt hij dat de rechter de gemeente in het gelijk stelt vanwege de herhaalde overtredingen van het COA. "En ook gezien het inspectierapport dat ook een nadrukkelijker relatie legt tussen het hoge aantal mensen dat aanwezig is en de risico's met betrekking tot sociale veiligheid en hygiëne." Het kort geding zal plaatsvinden bij de Rechtbank Noord-Nederland, in Groningen op 10 januari 2024 om 09.45 uur.

'Gemeenten moeten solidair zijn'

Staatsecretaris van Asiel en Migratie Eric van der Burg laat weten dat het duidelijk is dat de situatie in Ter Apel zo niet langer kan. "Met het ministerie van Binnenlandse Zaken zetten we daarom vol in op het versneld laten uitstromen van statushouders naar gemeenten."

"Ik begrijp heel goed dat de situatie ongelofelijk moeilijk is voor iedereen waarvan we al zo lang zo veel vragen", zegt hij. Het COA is om een reactie gevraagd, maar heeft die nog niet gegeven.