Geheim plan ministerie: Nederland niet klaar voor gevolgen gastekort

Nederland is onvoldoende voorbereid op het gedwongen afschakelen van gasgebruikers als er bijvoorbeeld door een zware aardbeving voor langere tijd een gastekort ontstaat. Dat blijkt uit een vertrouwelijk crisisplan van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). EenVandaag kreeg dat plan in handen na een beroep op de Wet openbaarheid bestuur (Wob).

De Tweede Kamer vraagt al bijna een jaar naar een afschakelplan, maar heeft het nooit gekregen. Minister Wiebes gaf eerder aan dat hij gedwongen gasafsluiting bij een calamiteit niet kan uitsluiten, maar in de praktijk zitten daar nog veel haken en ogen aan, zo blijkt uit het crisisplan.

Grote maatschappelijke gevolgen

Volgens het ‘Afschakelplan G-gas’ (Groningen-gas) zijn de maatschappelijke gevolgen groot als er een tekort ontstaat dat niet meer gecompenseerd kan worden met bijvoorbeeld import van buitenlands gas of winning uit andere velden. De Tweede Kamer heeft om een concreet afschakelplan gevraagd voor het geval de veiligheid in het aardbevingsgebied dusdanig in het geding komt dat de gaskraan verder en sneller dicht zou moeten. Ook zou een dergelijk plan Nederland moeten voorbereiden op een gastekort als gevolg van bijvoorbeeld een cyberaanval of een grote storing aan een verdeelstation. 

Volgens het crisisplan, dat dateert van januari 2018, moet minister Wiebes bij een tekort beslissen wie er van het gas af moet. Dat gebeurt aan de hand van een Europese prioriteitenlijst. Openbare gebouwen en bedrijven zullen als eerste worden afgesloten. Het plan benoemt daarvoor een aantal opties. Zo zou afnemers met een soort veiling de kans kunnen worden geboden om, voor het geval er een calamiteit ontstaat, een prijs op te geven waartegen ze bereid zijn hun gasvraag terug te brengen of zelfs te stoppen.

Bedrijf kan failliet gaan

Een andere mogelijkheid is het verplicht afschakelen van bedrijven. Dat zal grote consequenties hebben. “De kans is groot dat het bedrijf de productie geforceerd moet stilleggen waardoor het bedrijf failliet kan gaan.” De overheid, zo beschrijft het plan, zal  bedrijven financieel moeten compenseren en voorzieningen moeten treffen voor werknemers die buiten hun schuld werkloos worden. Huishoudens gelden als 'beschermde afnemers'. Ook zorginstellingen worden zo lang mogelijk gespaard. 

Met geweld toegang forceren

Het Afschakelplan maakt duidelijk dat gedwongen afschakelen op dit moment zeer ingewikkeld is. Praktisch en juridisch zijn er allerlei belemmeringen. Zo bevindt de gaskraan zich op het terrein van de gebruiker en bij huishoudens vaak achter de voordeur. Als gebruikers netjes hun gasrekening betalen kunnen ze niet zomaar worden afgesloten. “Er zijn op dit moment weinig mogelijkheden om toegang te eisen tot het pand of terrein”, valt in het Afschakelplan te lezen. Er zal in dat geval “een functionaris met mandaat en doorzettingsmacht nodig zijn en er moet mogelijk met geweld toegang geforceerd worden.”

Een dergelijke doorzettingsmacht moet nog in wetgeving worden geregeld. Als het afschakelen van bedrijven onvoldoende mogelijk is zou er volgens het crisisplan nog maar één mogeljkheid overblijven: het gasloos maken van bepaalde steden of regio’s. “Deze optie maakt de betreffende gebieden op korte termijn onleefbaar en de consequentie is dan ook dat de ‘beschermde afnemers’ niet langer beschermd kunnen worden.” Gebieden zouden in dat geval moeten worden geëvacueerd.

Verbazing bij GroenLinks

GroenLinks, dat eind vorig jaar om een afschakelplan vroeg, is verbaasd dat het er al sinds januari dit jaar ligt en niet met de Kamer is gedeeld. Kamerlid Tom van der Lee schrikt van de inhoud. Daaruit blijkt volgens hem dat Nederland juridisch en economisch niet is voorbereid op een gastekort. "Het risico op mijnbouwschade is altijd enorm onderschat," aldus Van der Lee. Hij wil dat er snel wetgeving komt om het crisisplan in geval van een calamiteit te kunnen uitvoeren.

De Belgische energiedeskundige André Jurres heeft op verzoek van EenVandaag het crisisplan ingezien. Hij noemt het plan nog vrij summier. Volgens hem zal er nog veel werk verzet moeten worden door de Nederlandse overheid om het afschakelplan praktisch en vooral juridisch te vervolmaken. Daarbij benadrukt hij als voormalige oprichter van Essent België, dat Nederland het crisisplan jaarlijks moet testen in samenspraak met gebruikers en energiebedrijven.