Belangrijke zaken niet herinneren, informatie niet vastleggen of vrijgeven: het zijn uitingen van de zogenoemde 'Rutte-doctrine'. Vandaag vergadert het kabinet over aanblijven of niet, maar ook over een oplossing voor deze doctrine.

"Ik heb daar geen herinneringen meer aan", of "ik kan geen herinnering faken die ik niet heb". Het zijn uitspraken waarmee de Tweede Kamer de afgelopen kabinetsperiode regelmatig het gevoel kreeg door premier Rutte te worden afgescheept. Of het nu ging over gebrek aan informatie in de discussie over burgerslachtoffers in Irak, bij vragen over steun aan Syrische rebellen, of tijdens de verhoren over de kinderopvangtoeslag, de Kamer moest het er maar mee doen.

Reactie op toegenomen transparantie

Pas bij de toeslagenaffaire kwam die manier van werken pas echt goed aan het licht, vindt hoogleraar Bestuurs- en Organisatiewetenschap Albert Meijer. "De Tweede Kamer werd toen heel slecht geïnformeerd. Daardoor konden de juiste vragen niet gesteld worden en duurde de affaire langer en langer." Tijdens het verhoor van de commissie-Van Dam werd het premier Rutte op de man af gevraagd, wat die Rutte-doctrine nou precies inhoudt. De premier zei toen: "Onderlinge discussie tussen ambtenaren en bewindslieden moet vertrouwelijk kunnen plaatsvinden."

Meijer begrijpt die overweging wel, maar vindt dat de balans zoek is. "De Rutte-doctrine is een reactie op de toegenomen transparantie, omdat er zoveel wordt vastgelegd. De snelheid van de media leidt tot grote angst binnen de ambtelijke dienst. Want elk appje of e-mailtje kan potentieel naar buiten komen. Daardoor worden ambtenaren terughoudend in het geven van prikkelende meningen."

info

Wat is een doctrine?

Een 'verzameling leerstellingen die niet ter discussie staan': zo wordt een doctrine wel omschreven, als een vaststaand principe waaruit gehandeld wordt. De Rutte-doctrine houdt in dat niet alle interne stukken van ministeries openbaar hoeven te zijn, want bewindspersonen en ambtenaren moeten wat de premier betreft vrijuit kunnen discussiëren en hun mening geven. Het begrip wordt door zowel oppositie als eigen medewerkers van premier Rutte gebruikt. In het rapport Ongekend Onrecht van de onderzoekscommissie Van Dam naar de toeslagenaffaire wordt de term genoemd om de onjuiste informatievoorziening en de weigering informatie aan de Tweede Kamer te verstrekken te duiden.

Bekende Amerikaanse doctrines zijn de Truman-doctrine, bedoeld om de invloedssfeer van de Sovjet Unie in te perken, de Clinton-doctrine, waarmee de VS zich het recht voorbehoudt in te grijpen in regio's waar instabiliteit dreigt, en de Bush-doctrine, dat de VS in staat stelt een land aan te vallen dat dreigt Amerikaanse eigendommen aan te vallen.

Weigeren van informatie leidt tot politieke problemen

Officieel mag een ministerie overigens weigeren om de 'persoonlijke beleidsopvatting' van een ambtenaar openbaar te maken, maar Meijer ziet dat die afwijzingsgrond vaak als smoes wordt gebruikt. "Je kan natuurlijk niet alles aanmerken als een persoonlijke beleidsopvatting."

Het weigeren van het geven van informatie kan volgens hem ook tot problemen leiden: "Als de Kamer systematisch niet goed wordt geïnformeerd en haar controlerende taak niet kan waarmaken, dan is er natuurlijk sprake van een politiek probleem. Dat is precies wat je bij de toeslagenaffaire zag gebeuren."

Hoogleraar Bestuurs- en organisatiewetenschappen Albert Meijer
Bron: EenVandaag
Hoogleraar Bestuurs- en organisatiewetenschappen Albert Meijer

Extreme vorm

Is het terecht dat de doctrine naar Rutte vernoemd wordt? Wat Meijer betreft wel. "Rutte is heel expliciet over hoe hij denkt over het delen van informatie. Binnen zijn ministerie wordt er bewust weinig vastgelegd. In die extreme vorm is dat in de geschiedenis nog maar weinig voorgekomen, dus ik kan me voorstellen dat de doctrine naar hem vernoemd is."

De bredere discussie is volgens hem niet nieuw. "Het zoeken naar een balans tussen het informeren van de Kamer en de ruimte voor een vrij gesprek tussen ambtenaren is universeel en bestaat al een hele tijd."

Lees ook

Rutte-doctrine in het Catshuis

De wekelijkse overleggen in het Catshuis worden ook gezien als een voorbeeld van de Rutte-doctrine. Hoewel daar belangrijke besluiten over de coronacrisis worden genomen, worden er geen notulen van de vergaderingen gemaakt.

"Dat maakt democratische controle ingewikkeld en ook voor de geschiedschrijving is het zonde."

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.