Femke werd onterecht beschuldigd van bijstandsfraude, zorgen over de macht van de sociale dienst

Femke werd urenlang verhoord bij de gemeente en er werd gedreigd haar bijstand accuut stop te zetten. Ze werd onterecht verdacht van bijstandsfraude. Juristen maken zich zorgen om de vergaande bevoegdheden van de sociale dienst.

Femke vertelt: "Ik moest mee naar een kamertje bij de gemeente en werd urenlang verhoord alsof ik een crimineel was. Ik had het al gedaan, in hun ogen. Volgens hen woonde ik stiekem samen, waardoor ik geen recht meer had op bijstand. Dat was niet waar, maar ze trokken hun eigen conclusie."

Totaal in paniek

De sociale dienst van gemeentes is belast met de opsporing van bijstandsfraude. Bijstandsgerechtigden zijn verplicht mee te werken aan een onderzoek, anders kan een uitkering direct worden stopgezet. Femke denkt dat een van de buren een anonieme tip heeft gegeven: "Dat denk ik. Ze wilden niet zeggen hoe ze de informatie hadden gekregen."

Ook Femke kreeg te horen dat ze alles zou moeten terugbetalen als ze niet meewerkte. Een bedrag van 30.000 euro. "Ik raakte totaal in paniek. Je kan wel gelijk hebben, maar gelijk krijgen is een tweede. Ik heb direct een advocaat gebeld om te horen wat ik moest doen."

Jacht op fraude verlamt

Advocaat Ilse Timmermans ziet veel gevallen als Femke in haar praktijk: "We moeten af van het idee dat mensen met een bijstand lui zijn en stiekem geld willen krijgen waar ze geen recht op hebben. Natuurlijk is er fraude, maar dat is echt maar een heel klein gedeelte. Met de beschuldigingen en de jacht op fraude verlammen veel mensen. Het is ook nogal complex het hele systeem. Om een stopgezette bijstand weer terug te krijgen ben je zo maanden, soms wel jaren verder, met alle gevolgen van dien."

Femke herkent dat. Lopende het onderzoek werd haar uitkering een paar maanden stopgezet. Toen de verdenking onterecht bleek, kreeg ze alsnog het geld waar ze recht op had. Femke: "Maar toen heb ik maandenlang geen rekeningen kunnen betalen. Ik had niet eens geld om boodschappen te doen. Dat lijken ze zich niet te realiseren. Toen ik uiteindelijk mijn geld kreeg, waren mijn schulden flink opgelopen. En incassokosten die er bovenop zijn gekomen, krijg je niet terug. Die blijven staan."

Vergaande bevoegdheden

Bij een bijstandsuitkering hoort een streng regime van plichten. De sociale dienst mag bij het speuren naar bijstandsfraude op huisbezoek, een buurtonderzoek starten of iemand observeren. Advocaat Timmermans: "Ik ben nooit bij die huiszoekingen, maar ik weet van cliënten dat ze dan om half zeven 's ochtends op de stoep staan. Ze vragen of ze binnen mogen komen, maar dat is eigenlijk niet echt een vraag. Als je nee zegt, heeft dat onmiddellijk invloed op je uitkering."

Daar wringt het wat haar betreft ook. Bijstandsgerechtigden die van fraude worden beschuldigd, lijken soms minder rechten te hebben dan verdachten in strafrechtelijke onderzoeken. "Iemand die van een misdrijf verdacht wordt, mag bij de politie bij wijze van spreken een liedje gaan zingen. Iemand in de bijstand die misschien een formulier onhandig heeft ingevuld zonder kwade bedoelingen, moet meewerken en antwoord geven."

Tweederangs burger

Na de toeslagenaffaire komt de discussie op gang of het opsporen en aanpakken van fraude niet te ver gaat, waardoor mensen onbedoeld in de knel komen. Femke: "Ik draag echt mijn steentje bij. Ik wil ook echt graag weer aan het werk, maar het lijkt wel alsof je een tweederangs burger bent en dat je op je blote knieën dankbaar moet zijn dat je een uitkering krijgt en maar alles moet accepteren."

Advocaat Timmermans: "Ik hoop op een cultuuromslag en dat de focus voor de aanpak van fraude verschuift naar andere gebieden. Ik geloof niet dat de grootste fraude bij deze mensen te halen valt, maar veel mensen denken toch helaas 'ik betaal belasting zodat sommige mensen lekker op de bank kunnen zitten'. Ik herken dat beeld niet, totaal niet."