Feindliche Elemente

Samen met andere voormalige gedetineerden geeft hij rondleidingen door het gevangeniscomplex Hohenschönhausen , de beruchte stasigevangenis in Berlijn. In 1987 ondernam hij een vluchtpoging naar het westen, viel, werd gepakt en overgebracht naar Hohenschönhausen. Ik sta met hem in een van de cellen en vraag me af hoe hij het hier heeft volgehouden zonder gek te worden.

Tijdens de oorlog was het gebouw een broodfabriek. Na de oorlog namen de Russen het in gebruik en bouwden het om tot een gevangenis. Voormalige nazi´s en "vijanden van het communisme" werden er opgesloten, gemarteld en vermoord. Begin jaren vijftig werd het complex overgedragen aan de Oostduitse communistische partij, de SED. Het beheer kwam in handen van de Staatssicherheitsdienst. In totaal waren er 19 van dergelijke gevangenissen in de DDR. "Feindliche Elemente" van het communisme werden er verhoord, veroordeeld en opgesloten. De hele buurt rondom het complex was verboden terrein. Argeloze burgers die te dicht in de buurt kwamen werden door stasi aangehouden en teruggestuurd. Zelfs tot eind jaren 80 had de doorsnee Berlijner geen idee van Hohenschönhausen. Men wist natuurlijk wel dat mensen door de Sicherheitsdienst werden opgepakt, maar waar ze gevangen werden gehouden?

Ook de gevangenen zelf wisten niet waar ze zaten. Ze waren gearresteerd, geblinddoekt en uren door de stad gereden. Iedereen had het idee dat ie ver van Berlijn zat. De gedetineerde werd uitgeput. In de kleine cellen zaten soms 15 mensen. "Zaten" is het verkeerde woord, "stonden" is het goede. Van 06.00 tot 22.00 uur moest immers iedereen staan. Bewakers controleerden door het kijkgat of iedereen stond. Was dat bij één gevangene niet het geval, dan werd iedereen in de cel collectief gestraft. Harde jongens werden door de bewakers apart genomen. Deze kwamen in een cel te staan waar het plafond te laag was om rechtop te staan en waar zitten verboden was. Ging je toch zitten dan...Mario Röller maakt zijn zin niet af, je kunt wel raden wat er met hen gebeurde. Een aparte methode was er voor schrijvers en vakbondslieden. Opmerkelijk veel van hen zijn aan kanker zijn gestorven. Harde bewijzen zijn er niet, maar vermoedelijk zijn ze bestraald. De gevangene werd in een wachtruimte geplaatst waar hij op een stoel moest zitten en wachten op de ondervrager. Wat hij niet wist dat achter hem een machine verdekt stond opgesteld.

Vanuit de kelders gaan we naar boven, naar de verhoorkamertjes. In elke ruimte staan twee bureaus en twee stoelen in de kleuren geel en rood. Ik moet onmiddellijk denken aan scene´s uit de film "das Leben der Anderen". De regissieur wilde overigens heel graag in het complex draaien, maar zag daarvan af omdat hij niet met de gidsen tot overeenstemming kon komen. De film heeft een soort happy end, een "Hollywood happy end" benadrukt onze gids. Dat vond iedereen zo ontzettend onrealistisch dat ze NEE zeiden. Voordeel van de film is wel dat sinds de premiere het bezoekersaantal is verdrievoudigd.

Met de gids lopen we naar een verhoorkamertje aan het einde van de gang. Hier is hij in totaal 270 uur verhoord door drie stasi-officieren. Je had het vaderlijke en vermanende type, de vriendelijke vent en de bullebak. Alles wilden ze weten, niet alleen over de vluchtpoging, maar ook over zijn buren, zijn oude leraren "einfach Alles".Tien jaar na de val van de muur heeft Mario Röller zijn stasi-dossier ingezien. "Ik zat aan een tafeltje te wachten op, wat ik dacht twee a drie mapjes, ik was immers slechts een klein visje geweest, toen een medewerkster met een hele stapel binnenkwam. Die hele stapel legde ze op mijn tafeltje: 2400 pagina´s. Ik heb naar lucht moeten happen".

Toen de muur viel waren de bewakers in paniek. Wat zou er met hun gebeuren. Ze dachten dat ze vermoord zouden worden. Belastend materiaal werd in ijltempo verbrand of verdween in de papiersnipperaar. Een aantal hoopte dat Moskou zou ingrijpen zoals in juni 1953, toen de Sovjets een arbeidersopstand in Oost-Berlijn bloedig neersloegen. Maar noch het een, noch het ander gebeurde. De gevangenis werd overgedragen. De laatste gevangene werd in 1990 binnengebracht, het was Erich Mielke. De man die van 1957 tot zeven november 1989 de stasi leidde. Hij klaagde over de omstandigheden, vooral over het gebrek aan vers fruit. Op zijn verzoek werd hij overgeplaatst. Later werd Mielke veroordeeld tot zes jaar cel, maar kwam voortijdig vrij. De meeste stasi-officieren zijn nooit veroordeeld. Velen van hen hebben nu een goede baan, een mooi huis en zijn gezond. De meeste slachtoffers gaat het slecht. Hun gezondheid is in de gevangenis geknakt en financieel zitten ze aan de grond. Af en toe, zo besluit Mario Röller, kom ik een oud stasi Schwein tegen. Als ik zie dat het hem goed gaat doet dat pijn, veel pijn.