Tijdens het debat over de toeslagenaffaire gisteravond was er een opmerkelijke gast in en om het gebouw van de Tweede Kamer: Max van den Berg, de man die begin vorig jaar met een brandende fakkel voor het huis van minister Sigrid Kaag stond.

Van den Berg is veroordeeld voor het dreigen met een brandende fakkel bij het huis van Kaag. Hij kreeg daarvoor 5 maanden celstraf. Daarnaast mag hij 2 jaar lang niet in de straat komen waar Kaag en haar gezin wonen en mag hij geen contact opnemen - direct of indirect - met leden van het kabinet. Wel mag hij met Kamerleden praten.

Kamerleden aanspreken

Dat de anti-overheidsactivist gisteren in de Tweede Kamer was, leverde ongemakkelijk situaties op voor Kamerleden. Politici beschrijven vooral de ingewikkelde balans in deze kwestie. "De Tweede Kamer is een openbaar huis. Elke burger mag hier naar binnen", zegt BBB-Kamerlid Caroline van der Plas. "Persoonlijk vind ik het wel wat unheimisch dat hij hier ook is. Ik vind het niet prettig in ieder geval, maar het mag, het is een burger."

Ze heeft eerder 'een confrontatie' met Van den Berg gehad: "Hier bij de Tweede Kamer, bij Jinek en bij Op1 een keer. Hij staat ineens voor je en er wordt van alles naar je geroepen. Hij roept ook: 'Ik wil Van der Plas spreken! U bent er niet voor de burgers! Waarom wilt u niet met mij praten?' Het komt toch wel intimiderend over." Van den Berg filmt ook veel en zendt het uit op social media, vertelt Van der Plas. "Ik wil met iedereen in gesprek, maar doe het op een normale manier."

'Hij weet veel over mij'

Gisteravond sprak Van den Berg ook Kamerlid Nilüfer Gündoğan aan. "Hij vroeg: 'Vind je mij intimiderend, vind je mij eng?' En toen vertelde hij dat hij mij een poos geleden in Amsterdam had gezien en mij toen had willen aanspreken", vertelt Gündoğan. "Toen dacht ik wel: oké, jij herkent dus alle politici en jij weet vrij veel van mij, terwijl ik bar weinig van jou weet."

VVD-Kamerlid Ingrid Michon heeft Van den Berg gisteravond niet gezien. "Maar ik vind het heel onprettig. Ik kan me voorstellen dat dit bedreigend kan overkomen. Ze wijst erop dat Van den Berg ministers Kaag en Hugo de Jonge - bij wie hij ook voor de deur stond - tegen had kunnen komen in het Kamergebouw. "Dat is ongemakkelijk. Je hoopt dat iemand z'n verstand gebruikt. Dat lijkt hier niet het geval."

Ministers niet op de hoogte

"Van den Berg liep in het Tweede Kamergebouw rond en heeft daar een Kamerlid geïnterviewd zonder dat de beveiliging ingreep of erbij ging staan", vertelt politiek commentator Joost Vullings. "Daarnaast waren ministers niet op de hoogte gebracht van zijn aanwezigheid, terwijl die dat wel graag hadden willen weten. Van den Berg heeft meerdere ministers bedreigd en ook een contactverbod. Aanwezige ministers zaten pakweg 20 meter verder in vergaderzaaltjes."

Dat leidt tot een gevoel van onmacht onder Kamerleden en ministers en staatssecretarissen, ziet Joost Vullings: "Politici zijn terughoudend om zich hierover uit te spreken, want men heeft geen zin om vuur aan te trekken. Iedereen begrijpt dat je niet zomaar iemand kan weigeren in het huis van de democratie, maar 'nu is het wachten op een incident en dan pas kunnen we wat doen', zuchtte een Kamerlid in de wandelgang."

'Gebiedsverbod is zwaar middel'

Van den Berg mag dus gewoon in de Tweede Kamer komen, net als elke burger. De rechter heeft de anti-overheidsactivist namelijk geen gebiedsverbod opgelegd voor de Tweede Kamer, alleen voor de straat waar minister Kaag wordt.

"Het opleggen van een gebiedsverbod voor de Tweede Kamer is ook wel een erg zware sanctie", legt hoogleraar sanctierecht aan de Universiteit Leiden Pauline Schuyt uit. De rechter heeft gekozen voor een contactverbod met alle leden van het kabinet, dus zowel ministers als staatssecretarissen.

Wat is contact precies?

Van den Berg heeft dus een contactverbod opgelegd gekregen, maar wat is 'contact'? Als je naar de Tweede Kamer komt, weet je dat de kans erg groot is dat je daar leden van het kabinet tegenkomt. Zoek je dan het contact op? "Als je naar plaatsen gaat waar dat contact zeer waarschijnlijk is, is dat wel een risico voor hem", zegt Schuyt.

Het begrip 'contact' is volgens haar multi-interpretabel: "De vraag is wat we onder contact verstaan. Iemand aanspreken wordt logischerwijs gezien als contact, maar is het ook contact als minister Kaag langs loopt en hij haar intimiderend aankijkt? Het is de vraag hoe een rechter hiernaar kijkt." In oktober ging Van den Berg de fout in toen hij een lid van het kabinet aansprak. Daarmee verbrak hij het contactverbod en zat vervolgens 7 dagen vast.

Huisregels Tweede Kamer

Volgens hoogleraar sanctierecht aan de Radboud Universiteit Henny Sackers kan de Tweede Kamer Van den Berg wel een gebiedsverbod opleggen. "Dat kan op grond van huisregels. Het is een openbare plek, dus er moet wel sprake zijn van verhindering van het werk van Kamerleden. Daarbij hoeft het niet te gaan om heftige verstoring van de orde. Als Kamerleden het niet prettig vinden dat hij er is, is het te verdedigen om hem een gebiedsverbod op te leggen."

Sackers maakt de vergelijking met een treinstation. "Dat is ook een plek die in principe openbaar is, maar wanneer je de huisregels overtreedt en echt tot last bent, dan kan je een gebiedsverbod opgelegd worden", legt hij uit.

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."