Doordeweeks zijn het doorsnee jongeren, in het weekend trekken zij gewapend door de Slowaakse bossen. Tsjechische documentairemaker Jan Gebert portretteert deze groep extreemrechtse jongeren in de documentaire When the war comes. "Dat contrast tussen hun absoluut normale dagelijkse leven en de extreme uitingen, vind ik angstaanjagend."
De ‘Slovak Recruits’ bestaat uit een groep van 200 Slowaakse paramilitairen met extreemrechtse ideeën. Op trainingskampen bereiden de jongemannen zich, compleet in uniform, voor op verdediging van volk en vaderland. Waarom pakken ze eigenlijk de wapens op? En waarom is dit fenomeen vooral zo populair in Oost-Europa?
‘We zullen de legende van onze tijd worden’
De leider van de Slovak Recruits is een 23-jarige archeologie-student. Peter Svrcek is overtuigd van zijn leiderschap. "Ik denk dat ik dominant ben en ik houd ervan om orders te geven", vertelt hij in de documentaire. "We zullen de legende van onze tijd worden en onze natie verdedigen”, aldus de jonge leider die al op jonge leeftijd werd getraind door de Russische Kozakken. De groep zegt zich klaar te maken voor de strijd tegen de besmetting door andere culturen en andere veronderstelde bedreigingen van het Slowaakse volk.
De organisatie groeit in rap tempo. Toch is het nog niet zo makkelijk om een label op de groep te plakken, vindt de documentairemaker. “Je kan hen fascisten noemen, maar ze bewonderen ook Stalin en Poetin. Ze hebben behoefte aan leiderschap. Ze pikken elementen uit verschillende dictatoriale ideologieën en maken daar hun eigen mix van."
Waarschuwing voor opkomend fascisme
De documentairemaker vindt het belangrijk om met zijn film te laten zien dat het om middenklasse-jongeren gaat, die je in het dagelijks leven overal kan tegenkomen: ook in West-Europa. Zo heb je in Duitsland 'Reichsburgers' en in Scandinavië de 'Odin Soldiers'.
De regisseur signaleert deze stroming binnen een mondiale beweging waarin groepen zich afzetten tegen het systeem: "Je ziet overal nieuwe vormen van populisme opkomen. In Slowakije heeft het de vorm van een paramilitaire groep, in Engeland is het de Brexit, in Nederland heb je Wilders."
‘Er is iets mis in onze samenleving’
Gebert vindt het zeer verontrustend dat deze jongeren juist gewone, nette burgers zijn en geen stereotype skinheads. "Dat contrast tussen hun absoluut normale dagelijkse leven en de extreme uitingen, dat vind ik angstaanjagend. Als normale mensen zulke extreme dingen gaan doen, en dat als normaal ervaren, dan is er iets goed mis in onze samenleving."
Het normale leven van de jongens mocht Gebert niet filmen. "Ze zijn zich heel erg bewust van hoe ze de media kunnen gebruiken. Ook weten ze precies hoe ze hun imago zelf kunnen controleren. Aanvankelijk leek het een groot jongensavontuur, oorlogje spelen in de bossen." Maar Gebert zag dat veranderen. "Dit zijn geen kinderen meer. Rekruten werden niet meer persoonlijk met de naam aangesproken, maar kregen een nummer. Het werd bloedserieus en sinister."
‘Europa en privatisering is ons opgedrongen’
Jenne Jan Holtland is Volkskrant-correspondent in Warschau en ziet dat dit soort paramilitaire organisaties in de omringende Oost-Europese landen nog marginaal zijn, al worden zij steeds populairder. Volgens Holtland zijn er momenteel rechts-nationalistische regeringen aan de macht in de regio die de extreemrechtse groeperingen niet teveel tegen zich in het harnas willen jagen. "Extremisme wordt in landen als Hongarije en Polen oogluikend toegestaan."
Ook is het onderwijs er niet genoeg in geslaagd het belang van democratische waarden over te brengen, denkt Holtland. "Jongeren zijn in veel gevallen een stuk minder open dan hun ouders. Ze hebben niet door hoe precair een democratie is, of hoe belangrijk het is dat er een scheiding der machten is. Het maakt ze gedesoriënteerd en gevoelig voor desinformatie online, vaak afkomstig uit Rusland."
Holtland verklaart de aversie van jongeren tegen de EU vanuit het feit dat zij niet tegen het communisme hebben gevochten. "Zij zijn opgegroeid in Europa en hebben allemaal wel een West-Europese stad bezocht. Maar sinds de toetreding tot de EU zijn er volgens de jongeren alleen maar crisissen geweest. Europa heeft hen niet kunnen beschermen. In 2008, de financiële crises, daarna de crisis in Griekenland, waar zij ook aan mee hebben moeten betalen, en in 2015 de migratiecrisis."
Superioriteit van het Slavische ras
Zolang de Slovak Recruits de regels niet overtreden grijpt de overheid niet in. Het bestaan van dergelijke milities wordt oogluikend toegestaan. "Niemand treedt op, de ouders niet, de politie niet. De overheid niet. De samenleving is daarom zelf verantwoordelijk voor hun snel groeiende succes“, vindt regisseur Jan gebert. "De extreme ideeën van Peter Svrcek zijn sociaal acceptabel en mainstream geworden."
Gebert ziet eenzelfde soort retoriek bij presidenten en premiers. Schooldirecteuren sympathiseren met Slovak Recruits en laten de kinderen uitleg geven over de superioriteit van het Slavische ras. "De norm is veranderd. Het rolmodel is niet meer de democratie maar de regeringsstijl van Poetin."
De documentaire When the war comes is te zien tijdens IDFA.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.
