Ernstigere feiten, maar geen zwaardere straffen: dit is waarom je minderjarigen niet zomaar langer kunt vastzetten

Worden jonge verdachten van zware misdrijven wel hard genoeg gestraft? Een uitgelekt filmpje uit de jeugdgevangenis met daarop een 17-jarige verdachte die lacht om z'n strafeis, zorgt voor woede: "18 maanden en een PIJ voor een M, het is niets."

De jongen die te zien is op de uitgelekte video, staat terecht voor het doodsteken van Rainee Laveist. De 20-jarige Rainee probeerde afgelopen najaar tijdens een studentenfeest een ruzie te sussen, maar werd dodelijk geraakt door een mes.

'18 maanden en een PIJ voor een M'

Het Openbaar Ministerie eiste 18 maanden en jeugd-tbs tegen de jongen. "Tjinté", is te horen in de uitgelekte video, wat 'straattaal' is voor klein. Lachend becommentarieert hij de strafeis van het OM als laag: "18 maanden en een PIJ voor een M."

Wat het extra pijnlijk maakt voor de nabestaanden van Rainee is dat zij er eerder al voor pleitten de 17-jarige te laten vervolgen via het volwassenstrafrecht. Het OM gaf daarop aan dat er 'onvoldoende aanknopingspunten' waren om van het jeugdstrafrecht af te wijken.

Niet vaak volwassen-strafrecht voor minderjarigen

De mogelijkheid is er sinds 2014, licht onderzoeker in het jeugdrecht Eva Huls toe. Alleen jongeren van 16 en 17 jaar oud mogen via het volwassenstrafrecht berecht worden. "De exacte cijfers van hoe vaak het voorkomt, hebben we niet", zegt Huls.

"Dat heeft te maken met hoe instanties in Nederland registreren", vertelt ze. "Wat we wel weten uit rechtszaken die gepubliceerd worden, is dat het niet vaak voorkomt. De schatting is over een paar jaar genomen, tientallen."

Omzetten PIJ-maatregel

Als je jonger bent dan 16 jaar kun je maximaal 1 jaar jeugddetentie en een verplichte behandelmaatregel in een jeugdinrichting krijgen. "Dat noemen we de PIJ-maatregel", zegt Huls. "Als je 16 of 17 jaar bent kun je maximaal 2 jaar jeugddetentie krijgen en ook die PIJ-maatregel."

Die maatregel, ook wel jeugd-tbs genoemd, duurt in principe 2 jaar. "Maar bij zware strafbare feiten kan het verlengd worden tot 6 jaar", legt Huls uit. Sinds 2014 is ook het mogelijk om de PIJ om te zetten naar een volwassen tbs-maatregel. "Die maatregel kent geen wettelijke eindtermijn."

'Niet vaker inzetten'

De rechter kan om drie redenen het volwassenstrafrecht toepassen bij 16- en 17-jarigen. "Of vanwege de ernst van het feit, de persoonlijke omstandigheden of de omstandigheden waaronder het feit werd gepleegd", vertelt Huls.

Hoewel het dus mogelijk is, wordt er in Nederland terughoudend omgegaan met het opleggen van een volwassenenstraf aan minderjarigen. Ook Huls vindt dat het niet vaker ingezet zou moeten worden. "Het blijft een beslissing die bij de rechter ligt en die maakt een belangenafweging in die zaak", zegt ze.

In ontwikkeling

Daarnaast is het volgens Huls voor kinderen een fundamenteel recht om onder het jeugdstrafrecht te worden berecht. "Dat hebben we al meer dan 100 jaar in Nederland. Daar hebben we ook internationale afspraken voor." Huls vindt dat we daar niet zomaar van af moeten wijken.

Er zit een groot verschil in de uitvoer van een volwassen- of een jeugdstraf, zegt Huls. "Bij de minderjarige gaat het meer om de pedagogische insteek van de straffen", vertelt ze. "Dat komt omdat een minderjarige minder verwijt kan worden gemaakt, omdat hij nog in ontwikkeling is."

Niet te compenseren verlies

Huls snapt de wens van nabestaanden wel. "Zij zijn een dierbaar persoon verloren, dat leed kan niet worden gecompenseerd, ook niet met een hogere straf." Volgens haar moeten we ook kijken naar de lange termijn. "Zeker jeugdigen keren weer terug in de samenleving."

Met een celstraf en PIJ kan een minderjarige al 8 jaar vastzitten, zegt Huls. "In de landen om ons heen is dat vergelijkbaar." En de PIJ-behandeling kan omgezet worden naar tbs met dwang. "Dat zou zelfs oneindig kunnen zijn."

Opnieuw de fout in

Tijdens de straf van een jongere wordt meer gewerkt aan reïntegratie, resocialisatie en behandeling. "Zodat als hij terugkeert in de samenleving de kans op succes groot is", zegt Huls. Toch blijkt dat veel jongeren na vertrek uit een jeugdinstelling opnieuw de fout ingaan.

Meer dan de helft wordt binnen 2 jaar opnieuw veroordeeld, onderzocht het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Doen we dan iets niet goed? Over de effectiviteit van straffen is nog niet veel bekend, zegt Huls. "Wat we wel weten is dat een kale straf zonder behandeling sowieso niet helpt."

Aandacht voor uitvoering

Vier inspecties en de Raad voor de Kinderbescherming hebben afgelopen jaar aandacht gevraagd voor de uitvoering van de straffen. Jongeren krijgen geen of onvoldoende behandeling en zouden vaak niet goed begeleid vrij komen. Er zijn te weinig medewerkers. Die zorgen deelt Huls.

In plaats van de hoogte van de straffen moet er juist meer aandacht komen voor de uitvoer ervan. Ook worden alle leeftijden (tot 23 jaar) bij elkaar op de groep gezet. "Dat vraagt nog al wat van de instelling en behandelaren." Er moet beter gekeken worden naar wat een minderjarige nodig heeft, zegt ze.

Geen behoefte

Enkele jaren geleden vroegen de families van de omgebrachte Romy Nieuwburg (14), Savannah Dekker (14) en Nick Bood (16) ook om hogere straffen voor jeugdige daders. Ze boden een petitie aan in de Tweede Kamer.

De minister heeft het destijds laten onderzoeken. Hieruit bleek dat er onder de meeste rechters en officieren van justitie geen behoefte is aan hogere jeugdstraffen. Wel zouden ze meer inspraak willen hebben over waar de jeugdige komt te zitten.