Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben 24 Nederlandse SS'ers als bewaker in vernietigingskamp Auschwitz gewerkt. Dat blijkt uit onderzoek van journalist Stijn Reurs. Utrechter Piet was één van hen, zijn zoon Ernst vertelt erover.

Ernst, die inmiddels 72 is, wil niet dat zijn achternaam bekend wordt en wil alleen onherkenbaar in beeld. Om zijn kinderen te beschermen, zegt hij, want 76 jaar na het einde van de Tweede Oorlog is Auschwitz voor velen nog altijd de zwartste bladzijde van de 20e eeuw. Toch is Ernst er "voor 200 procent" van overtuigd dat zijn vader niks gedaan heeft dat het daglicht niet verdragen kan. "Zo was hij niet. Hij kwam in Auschwitz terecht door omstandigheden."

Bij de Waffen-SS

Piet werd begin 1900 geboren, als zoon van een vuilnisman. Toen hij 11 was, ging hij van school, de handel in. Met paard en wagen verkocht hij groenten en aardappelen. Zo leerde hij ook zijn Duitse vrouw kennen, die begin jaren 30 in Hilversum als kok werkte. In 1935 ging Piet bij de NSB en 6 jaar later hoorde hij van kameraden dat er mogelijkheden waren bij de Waffen-SS, dat later onderdeel zou worden van het leger van nazi-Duitsland.

"Er werd beloofd dat in het oosten boerderijen met grond vrij zouden komen en dat kon je die dan krijgen", vertelt zoon Ernst. En: "Hij is gepusht door de Duitse familie van m'n moeder." Piet meldde zich aan en een maand later startte hij bij een SS-opleidingscentrum in het Oostenrijkse Klagenfurt.

Heinrich Himmler

Ernst vertelt dat de opleiding zwaar was, het eten slecht en dat op een dag de baas van de SS en bedenker van de holocaust Heinrich Himmler op bezoek kwam: "Ze stikten de moord van de honger. Mijn vader is toen met aardappelen en groenten in de pet naar Himmler gestapt en heeft hem gevraagd of het normaal was dat soldaten dit te eten kregen. Toen hebben ze beter eten gekregen." Bang was de toen 34-jarige Utrechter dus allerminst. Ernst: "Mijn vader was brutaal. Hij stapte overal op af."

Op een gegeven moment kreeg Piet heimwee en spijt dat hij in dienst was gegaan bij de SS. Maar er was geen weg terug, volgens zijn zoon. "Hij kreeg op een gegeven moment het aanbod om bewaker te worden van een 'Gefangenenlager'. Zo kwam hij in Auschwitz terecht."

Bron: Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau

'Hij draaide door'

Op 28 augustus 1941 kreeg Piet de leiding over een immense keuken met 19 kookketels in Konzentrationslager Auschwitz. Ernst: "Wanneer hij naar buiten keek, zag hij dat mensen elkaar doodsloegen voor een beetje eten. 'Waar ben ik in godsnaam terecht gekomen?' vroeg hij zich toen af. Piet ging volgens zoon Ernst vriendschappelijk om met de gevangenen. En dat viel niet in goede aarde. "Toen kwamen er op een gegeven moment twee SS'ers hem halen en die zeiden: je bent veel te soft. We gaan jou leren hoe je een Jood moet doodslaan."

Piet werd gedwongen getuige te zijn van een fatale mishandeling. Toen een jongen die voor Piet werkte afscheid kwam nemen, omdat hij zou worden doodgeschoten, heeft hij er volgens Ernst alles aan gedaan om dat tegen te houden, tot aan kampcommandant Höss aan toe. "Toen dat niet lukte, draaide hij helemaal door."

Gearresteerd

Toch stond Piet op goede voet met de kampcommandant. Ernst: "Mijn vader deed weleens wat in zijn tuin, dat deed hij in Nederland ook. Mijn vader deed alles om geld te verdienen." Piet heeft altijd verteld dat Höss er persoonlijk voor heeft gezorgd dat hij weg kon uit Auschwitz. De kampcommandant stuurde Piet naar een 'Krankzinnigenkliniek' in Giessen. Na 5 maanden behandeling keerde hij in januari 1942 terug naar zijn vrouw en kinderen in Utrecht.

Aan het einde van de oorlog besloten Piet en zijn vrouw met de kinderen naar de familie van zijn vrouw te reizen. Ernst: "Mijn vader heeft een woonwagen gebouwd. Paarden ervoor, kippen en geit eronder." Na de nederlaag van Hitler wilde Piet terug naar Utrecht. 22 september 1945 meldde het gezin zich aan de grens bij Oldenzaal. Ernst: "De hele familie werd gearresteerd. Mijn moeder kwam hoogzwanger in kamp Amersfoort terecht en daar is mijn broer geboren."

Bewust klein gehouden

Tijdens zijn verhoor noemde Piet het woord Auschwitz niet. Hij vertelde dat hij werkte in 'de binnenste bewaakte ring van een Poolsch gevangenenkamp.' Ernst: "Dat heeft hij bewust klein gehouden. Hij heeft gedacht: daar moet ik niks over zeggen, want dan kan mijn straf weleens anders uitpakken."

Piet werd uiteindelijk een kleine 3 jaar geïnterneerd in Zeeland, als straf voor het treden in vreemde krijgsdienst. Voor zijn aanwezigheid in Auschwitz is hij nooit gestraft.

Weerslag op de kinderen

Piet is inmiddels al meer dan 30 jaar dood. Ernst praat nog altijd vol liefde over zijn vader. "Hij was een echte vader, een echte opa." Praten over Auschwitz deed hij weinig. En hoewel hij er maar 5 weken was, heeft het hem een leven lang achtervolgd. "Af en toe kreeg hij van die aanvallen: stond er schuim op z'n mond en lag hij als een plank op de grond. En dan had hij vóór die tijd het hele huis kort en klein geslagen."

De oorlogsgeschiedenis van Piet heeft z'n weerslag gehad op al zijn kinderen. "Wij hebben er allemaal een tik van overgehouden", zegt Ernst. In welke zin? 'Uit zelfbescherming zorgde je dat je in je maatschappelijke leven altijd net wat boven een ander stond. Door extra studie, extra vakmanschap. Dat je niet in situaties terecht kwam die je niet wilde."

Het onderzoek van Stijn Reurs naar Nederlandse bewakers van Auschwitz werd mogelijk door een bijdrage van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Bron: ANP

De herstelactie voor fouten bij het UWV schiet tekort, vinden NSC en GroenLinks-PvdA. Beide partijen presenteren vandaag een uitgebreider plan om de problemen met arbeidsongeschiktheidsuitkeringen aan te pakken.

"De eerste stap is nu gezet, maar dat is voor mij echt onvoldoende", zegt NSC-Tweede Kamerlid Ilse Saris. "Mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. Dat betekent dat gemaakte fouten moeten worden hersteld."

Alle fouten herstellen

En dan niet alleen de administratieve fouten, benadrukt Saris. "Ook de sociaal-medische beoordelingen. Niet alleen over de periode 2020 tot 2024, maar ook fouten van daarvoor." Daarnaast moet volgens haar de schade die mensen hebben geleden, worden gecompenseerd.

De partij is dan ook van plan om deze uitbreiding bij de voorjaarsnota-onderhandelingen te bespreken met de andere coalitiepartijen. "Wij willen hier echt voor strijden." Om hoeveel mensen het gaat en hoeveel extra geld het kost om het plan te realiseren, is onduidelijk, zegt het NSC-Kamerlid.

Snelle compensatie: 5.000 euro

"Wij willen dat mensen nu zo snel mogelijk zekerheid krijgen", zegt Kamerlid voor GroenLinks-PvdA Mariëtte Patijn. "Dat betekent dat er voor mensen die te weinig hebben gekregen een goede compensatieregeling moet komen."

Die compensatieregeling zou volgens haar uit een keuze moeten bestaan: het UWV rekent het hele dossier door, óf iemand kiest voor een snellere optie van 5.000 euro uitbetaling. "En mensen die juist te veel hebben gekregen, moeten de zekerheid hebben dat ze geen terugvordering krijgen."

'Mensen hebben er recht op'

En dat is niet het enige. Ook als iemands uitkering in de toekomst naar beneden wordt bijgesteld, moet volgens GroenLinks-PvdA rekening worden gehouden met de persoonlijke situatie. Daarnaast moeten mensen van voor 2020 aanspraak kunnen maken op de 5.000 euro als er fouten zijn gemaakt.

"Maar we moeten niet beloven dat we voor hen alles in detail gaan uitrekenen. Want dat lukt misschien helemaal niet", zegt Patijn. Wel moeten geconstateerde fouten in de periode van voor 2020 worden rechtgezet. "Dat gaat lang duren, maar mensen hebben er recht op."

Tienduizenden dossiers wachten nog

Met hun plannen pleiten NSC en GroenLinks-PvdA voor een bredere herstelactie die sneller én zorgvuldig wordt afgehandeld. Maar de minister en het UWV lieten eerder weten dat elke uitbreiding ten koste zou gaan van de reguliere werkzaamheden.

Voor de huidige herstelactie worden namelijk al zo'n 43.000 dossiers opnieuw bekeken door een speciaal opgericht team.

Heel veel extra dossiers

Vorige week bleek bovendien uit de bijlagen van een Kamerbrief dat er nog 8.000 dossiers bij zouden kunnen komen van arbeidsongeschikten van wie de uitkering is beëindigd of toegekend tussen 2020 en 2024.

Daarnaast zijn er nog 28.000 dossiers met vastgestelde fouten, bijvoorbeeld bij de indexering, die nog gecorrigeerd moeten worden, blijkt uit hetzelfde document.

'Werkdruk geen excuus'

Maar volgens NSC-Kamerlid Saris is de werkdruk bij het UWV geen excuus om mensen niet te helpen. "De overheid dient zich aan de wet te houden, mensen dienen zich aan de wet te houden en fouten moeten gewoon worden hersteld."

Ook GroenLinks-PvdA-Kamerlid Patijn denkt dat haar plan uitvoerbaar is. "Wij denken dat het minder complex is, want je hoeft niet helemaal uit te gaan rekenen wat mensen krijgen. Dit komt in de plaats van wat het UWV nu aan het doen is. En mensen kunnen daardoor sneller geholpen worden en dus uit die onzekerheid komen."

Minister onder druk van eigen partij

De plannen van beide partijen kosten geld, mogelijk heel veel geld. De verantwoordelijk minister Van Hijum is zelf NSC'er en krijgt van zijn eigen partij een stevige opdracht mee. Hij moet op zoek naar het geld om de plannen uit te voeren, maar waar dat vandaan moet komen is onduidelijk.

Wat Saris betreft hoort het bij de gemaakte afspraken dat dit geregeld wordt. "Er moet heel veel gebeuren, maar in het regeerakkoord hebben we afgesproken dat wij het wel willen. En daar houd ik mijn regeringspartijen aan. Ook mijn minister."

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."