1 op de 10 mensen rekent weleens niet alle boodschappen af bij de zelfscankassa in de supermarkt. Het Centraal Bureau Levensmiddelen (CBL) reageert namens de supermarkten: "Laten we niet doen alsof dit normaal is. Dit is niet goed te praten."

Diefstal is volgens Lisa Martis-Bastiaans van het CBL een groot probleem voor de supermarkt. "Het zorgt voor oplopende kosten. Ook zorgt het in winkel voor agressie en geweld. Dat is gewoon een probleem."

'Er is altijd hulp aanwezig'

Leden van het EenVandaag Opiniepanel geven verschillende redenen op voor waarom ze niet al hun boodschappen scannen in de supermarkt. Sommigen zien het als sport om iets mee te nemen, anderen doen het omdat ze een product niet kunnen vinden in het menu van de zelfscankassa.

Dit is tegen het zere been van de supermarkten, zegt Martis-Bastiaans. "Er is geen grijs gebied." Ze vervolgt: "Als een product niet scant of een artikel niet gevonden kan worden, dan is er altijd hulp aanwezig op het zelfscanplein. Dus dat grijze gebied, dat is gewoon ordinaire diefstal."

Niet gewend aan zelfscankassa

Marie Lindegaard is onderzoeker bij het Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving. Zij vindt diefstal ook fout, maar ziet dat mensen nog moeten wennen aan het zelfscannen en ziet hierin wél een grijs gebied. "Wanneer ben ik iets vergeten? Wanneer ben ik aan het stelen? Daarbij missen de normen."

We zijn volgens haar niet helemaal gewend aan deze norm. "Is het acceptabel om iets te vergeten? Daar moeten we met z'n allen een nieuwe vorm van moraliteit ontwikkelen. Wat is de grens? Wat is de code van het winkelen? Dat zijn we nu met z'n allen aan het zoeken. En daar moeten we goed over nadenken."

'Onderhandelen met eigen geweten'

Winkelen met een computer in plaats van afrekenen bij een mens geeft een andere relatie, legt ze uit. "Daardoor voel je als klant misschien minder verantwoordelijk." Iemand kan volgens Lindegaard hierdoor geneigd zijn te denken dat je dan wat makkelijker iets in je tas stopt. "Deze manier van winkelen nodigt uit tot een onderhandeling, een onderhandeling met je eigen geweten."

Klanten voelen zich door menselijk contact meer verbonden en daarmee meer verantwoordelijk, vertelt de onderzoeker. "Als we dat face-to-face contact weghalen uit winkels en onze omgeving, dan raken we iets kwijt." En stelen in winkels kan hier een onderdeel van zijn, legt ze uit.

Agressieve klanten bij steekproef

Supermarkten proberen met steekproefcontroles de diefstal zo veel mogelijk tegen te gaan, maar medewerkers stuiten hierbij geregeld op agressie. Vakbond FNV ziet een toename van agressie tegen winkelpersoneel en wijst naar de zelfscankassa als oorzaak. Ook onderzoeker Lindegaard ziet een verband tussen de zelfscankassa en agressie bij klanten. "Medewerkers komen vaak in een gespannen situatie terecht."

Lastig voor vaak jonge supermarktmedewerkers, weet ze: "Hoe gaan zij dit goed doen? Dan moet je wel een ander soort skills hebben dan als je 'veilig' achter de kassa zit."

'Niet goedpraten'

Lisa Martis-Bastiaans van het CBL vertelt dat supermarktmedewerkers hier wel zo goed mogelijk op worden voorbereid. "Er zijn e-learnings om medewerkers te leren hier mee om te gaan. Er zijn inderdaad weleens vervelende situaties. Daarvoor is ook altijd management aanwezig."

Tocht kijkt ze daar ook vooral het winkelende publiek op aan: "Ook hier gelden wel weer de normen en waarden. Laten we niet goedpraten dat er agressie en geweld in de supermarkt plaatsvindt, omdat iets jou niet bevalt op dat moment."

Om het overvolle stroomnetwerk te ontlasten, wordt gezocht naar creatieve oplossingen. Minister Sophie Hermans en staatssecretaris Chris Jansen sluiten vandaag een 'netcongestiedeal' met de ov-sector om netcongestie tegen te gaan.

Elektrische auto's, zonnepanelen, warmtepompen: ons stroomnetwerk is overvol. Netcongestie wordt dat genoemd.

File op het net

"We kunnen spreken van file op het elektriciteitsnet", zegt energieanalist Sanne de Boer van de Rabobank. "Vergelijk het met de de snelweg. Als iedereen tegelijk wil invoegen, dan kan dat niet."

"Hetzelfde gebeurt op het stroomnet. De afgelopen jaren heeft iedereen meer elektriciteit verbruikt, en vaker op hetzelfde moment. Dat past niet."

Deal met de ov-sector

Om deze zogenoemde netcongestie te bestrijden, is de komende 15 jaar een investering van 195 miljard euro nodig, volgens het Rijk. In de tussentijd wordt er gezocht naar creatieve oplossingen.

Minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei en staatssecretaris Chris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu sluiten daarom vandaag een 'netcongestiedeal' met de openbaar vervoerssector. Het idee is dat het openbaar vervoer gaat helpen om de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Efficiënter gebruikmaken van infrastructuur

"Op deze manier kunnen we efficiënter gebruikmaken van de infrastructuur die er al is", legt De Boer uit. "Openbare vervoersbedrijven maken gebruik van hun eigen elektriciteitsnetten. Op sommige momenten zijn die kabels hard nodig, bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits", legt ze uit.

"Maar wanneer er minder openbaar vervoer rijdt, kunnen de kabels gebruikt worden om auto's of elektrische bussen op te laden. Hier hoef je dus geen extra kabels voor in de grond te leggen."

Idee op een bierviltje

Het Rotterdamse ov-bedrijf RET is al volop bezig met duurzaam gebruik van energie. "Naast het delen van ons stroomnet, hebben we nu ook een batterij in de buurt van de Erasmusbrug geplaatst", vertelt technicus Leo Vliegenthart van de RET.

"5 jaar geleden heb ik het idee op een bierviltje geschreven. Het woord 'netcongestie' bestond toen nog niet eens."

Batterij die werkt als powerbank

"Op het moment dat er een tram voorbij rijdt, en die remt, dan levert die tram energie terug aan de batterij. De batterij wordt op deze manier continu opgeladen en werkt kostenefficiënt", legt Vliegenthart uit. "De batterij fungeert als powerbank."

De opgeslagen stroom kan weer gebruikt worden om andere voertuigen op te laden. "Op deze manier proberen wij de 'file' op het stroomnet te omzeilen en dragen wij 20 tot 25 procent bij aan de laadsector van Rotterdam."

Alleen geschikt voor kleine hoeveelheden

Maar ondanks de voordelen van zo'n batterij blijft energieanalist De Boer sceptisch. "Batterijen zijn zeker functioneel", zegt ze. "Maar ze nemen ook veel ruimte in."

"Bovendien zijn batterijen alleen geschikt om kleine hoeveelheden energie voor korte tijd op te slaan", vervolgt ze. "Helaas kunnen we de overtollige zonnestroom van de zomer niet bewaren tot aan de winter."

Klein deel van de oplossing

Volgens De Boer is het getekende convenant tussen het Rijk en de ov-sector niet de hele oplossing voor netcongestie. "We moeten niet verwachten dat we hierdoor uit de problemen zijn. Het is ook nodig om de netten te verzwaren, maar dit kost veel tijd en geld."

"Slimmer gebruikmaken van de infrastructuur die we hebben, is een 'no-brainer'. Maar het blijft een klein deel van de oplossing."

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."