Opnieuw lijkt het erop dat techmiljardair Elon Musk de politieke campagne van een politicus heeft gefinancierd, deze keer Britse politicus Nigel Farage. Zou zoiets ook in Nederland kunnen gebeuren? "Hebben veel meer beschermende maatregelen nodig."

De Britse politicus Nigel Farage is partijleider van de radicaalrechtse partij Reform UK. Eerder ontkende hij nog geruchten over financiële steun van Musk. Maar gisteren is er een foto verspreid die bevestigt dat Farage en Elon Musk elkaar hebben ontmoet op het landgoed van Donald Trump in Florida. Het roept de vraag op of zoiets ook in Nederland kan gebeuren.

Ondermijnen van de macht

Directeur van onderzoeksinstituut Waag en internetpionier Marleen Stikker legt uit dat Musk niet alleen geïnteresseerd is in Amerika, maar zijn aandacht ook vestigt op Europa. Dat heeft volgens haar meerdere redenen. "Er zijn hier interessante opdrachten te verlenen. Hij heeft zich ook al ingelaten met de president van Italië, Giorgia Meloni. Daar zijn ze al met SpaceX bezig. Je ziet ze elkaar ook voortdurend op allerlei bijeenkomsten."

De internetpionier zegt dat het dan ook heel interessant is dat hij zijn aandacht nu heeft gevestigd op het Verenigd Koninkrijk. "Het ondermijnen van de macht van Europa is absoluut onderdeel van de agenda. Dat zie je Trump doen, dat zie je Poetin doen. En Musk is daar één van."

Sluiproute

Bovendien heeft het Verenigd Koninkrijk nog niet zodanig hun wetgeving aangepast dat dit soort donaties verboden kunnen worden. Dat is nu volgens Stikker ook waar het debat om gaat in het VK. "Daar zijn hele grote schenkingen en donaties mogelijk", zegt ze.

Hoewel donaties van mensen die van buiten het Verenigd Koninkrijk komen niet mogen, zijn er volgens Stikker wel sluipwegen mogelijk. Zo kunnen er wel donaties worden gegeven als een bedrijf van een donateur is gevestigd in het land. "En dat is het geval bij Musk die een vestiging van zijn bedrijf X in het VK heeft en op die manier geld kan laten lopen naar een politieke campagne."

Hoe is dat in Nederland geregeld?

De internetpionier vertelt dat de wetgeving in Nederland wel beter is dichtgetimmerd. "In Nederland mag je maximaal 100.000 euro schenken als privépersoon of als bedrijf. Dat is ook transparant", legt ze uit. Zo kun je online opzoeken wie wat heeft gedoneerd en moeten die schenkingen ook aangemeld worden.

Maar hoewel Nederland het goed in de smiezen heeft, betekent dat volgens haar nog niet dat buitenlandse overheden of bedrijven geen invloed kunnen uitoefenen op onze rechtsstaat. "Je kan namelijk vrij makkelijk vanuit het buitenland social media beïnvloeden, dus informatie of nieuwsvoorziening manipuleren. Dat is ook recent in Roemenië gebeurd." Daar werden bij de verkiezingen de stemmen gemanipuleerd.

Rol van social media

De internetpionier gaat verder: "Dus je kunt nog steeds een enorme invloed hebben op onze democratie. En daarvoor hebben we niet voldoende wetten in gang gezet. We hebben onvoldoende vat op social media." Ze pleit daarom voor Europese wetgeving.

Stikker: "We lopen daar echt enorm op achter. En dan krijg je situatie zoals in Roemenië, waarbij een buitenlandse partij jouw rechtsstaat ondermijnt, je democratie ondermijnt en de verkiezingen over moeten. Ik heb niet het idee dat we daar voldoende klaar voor zijn. Dus ook in Nederland hebben we veel meer beschermende maatregelen nodig."

Invloedrijke lobby

Toch is het volgens lobby-expert Arco Timmermans maar de vraag of Musk het ook gemunt heeft op ons land. Landen als Hongarije en Italië hebben volgens hem een lagere weerstand, die hem eerder aanspreken.

Zo kan Musk volgens hem daar profiteren van de populistische partijen die eraan de macht zijn. "Die staan hem denk ik wat dichterbij dan Wilders die het hier ook niet in zijn eentje voor het zeggen heeft."

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als "met onbekende bestemming vertrokken" geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."