Waarom zou je iets toegeven wat je niet gedaan hebt? Zeker als dat betekent dat je in de gevangenis belandt? Het gebeurt vaker dan je denkt. Om daar inzicht in te geven, publiceert rechtspsycholoog Linda Geven (31) binnenkort een Europese databank.

Met de databank, die waarschijnlijk in januari online komt onder de naam European Registry of Exonerations, willen Geven en haar collega's laten zien hoe vaak valse bekentenissen worden gedaan, hoe dat komt en wat eraan gedaan kan worden. Om zo bewustzijn te creëren. Want een valse bekentenis heeft grote gevolgen. Vooral voor degene die hem aflegt.

Amerikaans ding

"Er wordt vaak gedacht dat valse bekentenissen vooral een Amerikaans ding zijn", zegt Geven. "Aan de ene kant heeft dat met de verhoormethodes te maken, die zijn in de Verenigde Staten over het algemeen heftiger dan hier in Europa. De kans dat een verdachte onterecht toegeeft, is daardoor groter."

Daarnaast zijn er de grote zaken die bijna iedereen kent. Zoals die van de Central Park Five, waarin vijf jonge mannen van kleur werden veroordeeld voor de verkrachting en mishandeling van een jonge witte vrouw in New York. Zij legden onder druk van de recherche valse bekentenissen af. De zaak werd wereldwijd breed uitgemeten in de media.

Amanda Knox

Over Europese zaken van zo'n formaat is veel minder bekend. Een uitzondering is de zaak van Amanda Knox, al is zijzelf wel Amerikaanse. Geven raakte geïntrigeerd door de zaak na een lezing van de Amerikaanse hoogleraar psychologie Saul Kassin, ongeveer 5 jaar geleden.

Knox, die als 22-jarige student op uitwisseling was in de Italiaanse stad Perugia, werd in 2009 veroordeeld voor de moord op haar huisgenoot. Na vier jaar in een Italiaanse cel werd ze alsnog vrijgesproken. Knox is een sprekend voorbeeld van wat er mis kan gaan tijdens een verhoor, volgens Geven.

'Dit had mij ook kunnen overkomen'

"Ze werd bijvoorbeeld deels in het Italiaans verhoord. Een taal waarin ze zich niet goed genoeg kon redden. En iets wat je vaker ziet: de rechercheurs die haar verhoorden waren er vanaf het begin van overtuigd dat zij schuldig was. Dat werkt ontzettend in het nadeel van een verdachte."

Geven ontmoette Knox een tijdje geleden en die ontmoeting was aangrijpend, vertelt ze. "Het ging hier om een jonge vrouw die in het buitenland studeerde, er een bijbaan had en leuke dingen deed met vrienden. Dingen die ik ook allemaal heb gedaan. Toen realiseerde ik me: dit had mij ook kunnen overkomen. Ik zag mezelf al zitten in die verhoorkamer."

'Er is bewijs tegen me'

Maar hoe gaat het dan mis? Daar gaat Geven binnenkort uitgebreid onderzoek naar doen. Wat ze al wel weet: in Amerikaanse zaken, waarnaar meer onderzoek is gedaan, wordt weleens vals of niet-bestaand bewijs gepresenteerd, waardoor je als onschuldig persoon toch kunt gaan denken: er is bewijs tegen me.

"Of je denkt juist dat er bewijs is dat later je onschuld kan bewijzen, aangezien je het niet hebt gedaan. Maar soms bestaan die bewijzen helemaal niet, dus dan blijft alleen de bekentenis overeind.

Onder de oppervlakte

Hoe vaak het misgaat in Nederland is niet duidelijk. "We weten wel dat van alle rechterlijke dwalingen het overgrote deel een valse bekentenis betrof. Maar ik denk dat er ook veel valse bekentenissen onder de oppervlakte blijven."

Het gaat in 99 procent van de gevallen goed, benadrukt Geven. "Maar als het niet goed gaat, dan zijn de consequenties heel groot. Als we kijken naar de perceptie van de samenleving van onterecht veroordeelde mensen, is die niet positief. Mensen vinden het toch een beetje iemands eigen schuld of denken: waar rook is, is vuur."

Bewustzijn creëren

Waarom is het volgens Geven zo belangrijk dat in kaart wordt gebracht hoe het zit met valse bekentenissen? "We willen bewustzijn creëren. Ik denk namelijk dat veel mensen zullen denken, ook politieagenten: dit zou mij nooit overkomen. Terwijl onderzoek iets anders uitwijst."

"Als je een verhoor ingaat met de gedachte: deze persoon is schuldig, dan stel je als rechercheur andere vragen dan wanneer je met een open blik het gesprek ingaat. En doordat jij andere vragen stelt, reageert de verdachte anders. Het doel van een verhoor zou wat mij betreft moeten zijn: alle informatie krijgen die er is. Als je genoeg informatie hebt, dan doet die bekentenis er eigenlijk niet meer zo veel toe."

Databank

Kort gezegd hoopt Geven dus dat dankzij haar werk verhoortechnieken steeds verder verbeteren. En ze hoopt - mede dankzij haar database - antwoorden te vinden op hoe het komt dat nog steeds mensen onterecht veroordeeld worden.

"We zijn nu alle zaken aan het verzamelen. In zo'n zestien Europese landen hebben we nu bijna 100 zaken gevonden waar het in veel gevallen misgaat door valse bekentenissen. Maar ook door ooggetuigenverklaringen en experts die eigenlijk geen expert blijken te zijn."

Alle zelfvertrouwen verdwenen

Daarnaast hoopt ze te kunnen laten zien wat de consequenties zijn van jarenlang onschuldig opgesloten zitten.

"Een tijd geleden was ik op een congres waar Ina Post sprak, die in 1987 als zorgmedewerker werd veroordeeld voor doodslag op een cliënt. Zij had ook een valse bekentenis afgelegd. En hoewel ze in 2010 werd vrijgesproken, kon ze nog steeds niet met droge ogen vertellen wat het met haar had gedaan. Hoe schuldig ze zich voelde tegenover zichzelf. Dat al haar zelfvertrouwen weg was. Ik vond dat heel heftig."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."