Een leugen of een fout? Waarom het kan kloppen dat premier Rutte zich zijn Omtzigt-uitspraken niet herinnert

"Ik kon het me niet meer herinneren." Zo verdedigt premier Rutte zijn uitspraken dat hij tijdens de verkenning niet over Pieter Omtzigt zou hebben gesproken. Nu blijkt dat hij dat wel deed, dus volgens de Tweede Kamer liegt de premier. Is dat terecht?

Vandaag werden alle verslagen van de gesprekken met oud-verkenners Jorritsma en Ollongren vrijgegeven. Lang was onduidelijk waar 'Pieter Omtzigt: functie elders' vandaan kwam. Nu blijkt dat de aantekening uit het gesprek met demissionair minister-president Rutte, in zijn rol als fractieleider van de VVD, is voortgekomen.

Verschil tussen een fout en een leugen

"Als Rutte daadwerkelijk dacht dat hij niks heeft gezegd over Omtzigt in het gesprek met de verkenners, dan heeft hij een fout gemaakt door dit te zeggen tegen de NOS", legt Sophie van der Zee uit. Ze doet als gastonderzoeker onderzoek naar leugens aan de Erasmus Universiteit.

Rutte zegt het toen inderdaad niet meer onthouden te hebben, maar veel Kamerleden geloven dat niet. Toch houdt Rutte vol: "Ik lieg niet." Een fout is inderdaad iets anders dan een leugen, zegt Van der Zee. "Want op het moment dat hij tijdens het interview wél wist dat hij het met de verkenners over Omtzigt had, dan heeft hij gelogen in het interview."

Een bewust verkeerd beeld

Als je liegt wil je bewust een verkeerd beeld overbrengen, legt Van Der Zee uit. "En als het inderdaad geen fout is maar een leugen, dan heeft Rutte vandaag in het debat nog meer gelogen door te zeggen dat hij een fout heeft gemaakt."

Maar alleen Rutte zal weten of hij nu écht een fout heeft gemaakt, of toch glashard staat te liegen. Als uitleg voor zijn fout zegt hij zich in zijn herinnering te hebben vergist. In de Kamer legde hij uit dat hij eerder gesprek had met CDA-leider Wopke Hoekstra over de positie van Omtzigt. Nu heeft hij, in zijn woorden, het gesprek over Omtzigt met de verkenners bij het gesprek over Omtzigt met Hoekstra gevoegd.

Source amnesia

"Vanuit een wetenschappelijk perspectief zou dat best kunnen. Dat is namelijk 'source amnesia', de verwarring van je bron", vertelt Van Der Zee. Het komt erop neer dat iemand zich niet meer precies kan herinneren wat hij waar heeft gehoord of gezegd. "Dat argument is vanuit de wetenschap helemaal niet zo gek." Het zou dus kunnen dat Rutte de waarheid spreekt, maar zoals gezegd: alleen de premier weet zeker hoe het zit.

Volgens Van Der Zee zou het moeilijk zijn voor Rutte om zijn fout toe te geven, ook als hij die al eerder had ontdekt. "We leven in een afrekencultuur. Als het zo is dat Rutte zich op een later moment realiseerde dat hij het toch over Omtzigt heeft gehad, dan kon hij dat haast al niet meer toegeven."

'Fouten maken is menselijk'

"Als er een bredere acceptatie zou zijn van het feit dat fouten maken menselijk is, is het ook makkelijker om in dit soort situaties terug te komen op een fout." En stel dat Rutte toch liegt? De beste manier om achter de waarheid te komen is volgens Van der Zee, niet geheel verrassend, het vinden van meer bewijsmateriaal.

De leugenonderzoeker zou het mooi vinden als we in een democratie zouden leven waarbij de processen om informatie beschikbaar te maken makkelijker worden: "Want nu is er vaak geen andere optie dan iets in de doofpot stoppen en hopen dat je ermee wegkomt."