Een laagdrempelige vrederechter, volgens de Belgen onmisbaar

Het recht in Nederland moet eenvoudiger en meer oplossingsgericht vindt het kabinet. Daarom starten er na de zomer allerlei experimenten met rechters in de buurt. In het Noorden van het land zijn ze al begonnen met een 'spreekuurrechter'. In België kennen ze dit concept al eeuwenlang, daar noemen ze het de vrederechter. Onze zuiderburen vinden het onvoorstelbaar dat wij zo’n laagdrempelige, toegankelijke rechter niet kennen.

Tientallen zaken staan er vandaag op de rol voor de ochtendzitting op het Vredegerecht in Genk, Belgisch Limburg. Vrederechter Lode Vrancken begint aan zijn wekelijkse sessie. Gedaagden en verzoekers wachten rustig op hun beurt. Sommigen hebben een advocaat in de arm genomen, anderen doen hun eigen verdediging. Van onbetaalde parkeerboetes van dertig euro, maanden achterstand met de huur tot een lang slepend conflict tussen twee buren, voor alle lokale civiele conflicten tot een waarde van 5000 euro is de vrederechter er.

“De vrederechter is de huisarts in de juridische wereld", zegt Vrancken na afloop van de zitting. Volgens de rechter komt dat omdat hij de biotoop rond zijn gerecht kent: “ik kan zeggen: u woont in die en die straat. Dan weet ik wat voor buurt dat is. Zegt hij: ik werkte vroeger op de Fordfabriek, dan kan ik zeggen: uw loon was 1500 euro per maand. Ik ken dus de leefwereld.” Volgens de vrederechter is dat essentieel. Evenals het feit dat burgers met welke juridische vraag dan ook op het vredegerecht terecht kunnen. “We geven dan advies of verwijzen ze door naar de juiste instantie", aldus Vrancken. Ook deze middag komen er een aantal mensen bij Vrancken om advies vragen. Onder anderen een jongen wiens financiën onder bewind staan, hij wil graag weer zelf de controle krijgen. “Hij komt hier vaker", aldus Vrancken. “Ik kan niet altijd iets doen, maar ik luister even naar hem en soms is dat ook genoeg.”
 

Ter plaatse

De meeste zaken worden op het vredegerecht afgewerkt, maar soms gaat de rechter ook ter plaatse. Vanmiddag gaat Vrancken bijvoorbeeld kijken bij een man die een zaak heeft aangespannen tegen zijn buurman, omdat hij een schutting heeft gebouwd die eerstgenoemde het uitzicht ontneemt. De taak van de vrederechter is er één van ‘wheelen en dealen’: de partijen ertoe proberen te bewegen het gesprek weer met elkaar aan te gaan, soms wat water bij de wijn te doen. Maar nooit laten merken wat de rechter er zelf van vindt. Het liefst laat hij de partijen er samen uitkomen, zonder zelf uitspraak te doen. Soms lukt dat niet en dan komt er een vonnis. Kosten om een zaak te spannen bij de vrederechter: dertig euro.

De Belgische overheid probeert wel eens aan de vredegerechten te tornen, maar de Belgen verdedigen de vrederechter met hand en tand. En terecht, vindt Vrancken: "de burger die eens op een vredegerecht geweest is heeft een heel andere kijk op de gang van zaken bij justitie. Die weet hoe het er aan toe gaat en wint vertrouwen terug in de rechtspraak en in de overheid.” 

Spreekuurrechter is toegankelijker

De Nederlandse rechter Ton Lennaerts, bijna met pensioen, werd op een bepaald moment in zijn carrière gegrepen door de ongelukkige gelaatsuitdrukkingen van de mensen die bij hem in de rechtszaal kwamen. “Ik ging eens informeren: hoe gaat het met u? Dan bleken ze vaak al dagen niet meer geslapen te hebben omdat ze zo bang waren voor de rechter, of omdat ze zich zorgen maakten over de hoge kosten.” Toen begon Lennaerts’ zoektocht naar een goedkopere en laagdrempeligere rechtspraak. Hij kwam bij de vrederechter in België terecht, raakte geïnspireerd en ontwikkelde een proef voor in Nederland: de spreekuurrechter. De spreekuurrechter moet een toegankelijke rechter zijn die probeert een geschil in gesprek met de twee partijen op te lossen. Een advocaat komt er niet aan te pas en een zitting kost nog geen veertig euro. Soms gaat de rechter ook ter plaatse. De afgelopen anderhalf jaar heeft de Rechtbank Noord Nederland geëxperimenteerd met de spreekuurrechter, deze proef wordt binnenkort afgerond en geëvalueerd. 

De Rijdende Rechter

De vergelijking met televisieprogramma De Rijdende Rechter dringt zich op. Deze gaat echter mank: de rijdende rechter geeft een juridisch advies, terwijl de spreekuurrechter een gerechtelijke uitspraak kan doen. Maar het liefst zorgt de spreekuurrechter ervoor dat de partijen er samen uitkomen. Dat lukte in de proef vaak: van de 68 zaken die gediend hebben, zijn er 64 geschikt. Slechts in 4 gevallen deed de rechter uitspraak. Binnen de rechtspraak en in politiek Den Haag wordt er enthousiast gereageerd op de proef. Onlangs schreef minister Dekker van Rechtsbescherming in een brief naar de Tweede Kamer dat andere rechtbanken de proef verder zullen doorontwikkelen. Die rechters zullen dan buurtrechters gaan heten en de experimenten zullen na de zomer van start gaan.

Minister Dekker  is toch nog wat huiverig voor het al te laagdrempelig maken van de rechtspraak. Hij zegt namelijk ook: “het is goed dat er een prikkel is om te voorkomen dat mensen te snel naar de rechter gaan. Als het echt nodig is moet je naar de rechter kunnen, maar de drempel moet niet te laag zijn. Als uit de experiment blijkt dat de drempel zo laag wordt dat je voor elk wissewasje naar de rechter kunt, dan is het wat mij betreft niet geslaagd."

Huizen van het recht

Ton Lennaerts kan het niet snel genoeg gaan en wat hem betreft mag de drempel echt een stuk lager. “Als er pilots worden gedaan, is er dus nog niks structureel geregeld.” Het liefst zou hij zien dat er ‘Huizen van het recht’ komen. Bijvoorbeeld in elk gemeentehuis een kantoor waar een laagdrempelige rechter, schuldhulpverlening en mediation bij elkaar zitten. SP-Tweede Kamerlid Michiel van Nispen ontwikkelde een voorstel daartoe.

Ook volgens de Belgische vrederechter Lode Vrancken is een laagdrempelige rechter in Nederland hard nodig. “Dat jullie in Nederland niet zoiets hebben vergroot de kloof tussen burger en justitie. Dan kan er veel geld ingezet worden door de Raad voor de Rechtspraak in campagnes, folders en op tv: zo bereikt men de burgers niet. Men bereikt de burgers door hen in de woning of op het vredegerecht aan te spreken en te zeggen: dit is uw probleem, dat is de wet, we zoeken een oplossing.”