Een groot deel van Iran is nauwelijks meer islamitisch, zeggen deze onderzoekers: 'Er is echt een 'tipping point' gaande'

Demonstranten in Iran vragen na 8 weken protest niet meer om hervorming of afschaffing van de hoofddoekplicht, maar eisen niets minder dan de val van het regime. Hoe islamitisch is de Islamitische Republiek Iran nog? "De bevolking seculariseert snel."

De Ayatollahs in Iran hebben het verpest bij een hele generatie die nog maar weinig op heeft met de islam.

'Dit kan niet kloppen'

Hoe kom je erachter of de islam nog steeds belangrijk is voor Iraniërs? Dat is de vraag die de Nederlands-Iraanse religiewetenschapper Pooyan Tamimi Arab, samen met zijn collega Ammar Maleki, wilde beantwoorden door middel van een grootscheeps opinie-onderzoek onder duizenden Iraniërs. "Ik ergerde me aan het feit dat alle grote onderzoeksinstituten daarover steeds dezelfde cijfers herhaalden", zegt Pooyan.

"Terwijl iedereen die Iran bezocht voelde dat het land snel veranderde", voegt hij toe. "Het PEW Research Center meet al jaren dat Iran voor 99 procent Islamitisch is. En zelfs de New York Times schreef enkele jaren geleden dat 'de meerderheid van de vrouwen in Iran vrijwillig een sluier dragen'. Wij wisten: dit kán niet kloppen."

Anonieme vragenlijsten

Waar de klassieke onderzoekers nog steeds telefonische interviews hanteerden, probeerden Pooyan en Ammar een andere methode: vragenlijsten via het internet die anoniem ingevuld konden worden. "In totalitaire staten geven mensen die door een vreemde gebeld worden over het algemeen geen eerlijke antwoorden", zegt Pooyan.

"Dus wij hebben gezocht naar een methode waarbij we online via apps en platforms duizenden mensen vragenlijsten stuurden. Veel mensen in Iran hebben toegang tot internet, vergelijkbaar met Europa. En Iraniërs zijn bijzonder handig in het vinden van VPN-verbindingen waarmee ze ongefilterd het internet op kunnen."

Gevarieerde groep

En dat zijn niet alleen maar hoogopgeleide jongeren of activisten, voegt de wetenschapper toe. "De meeste Iraniërs kijken wel eens een YouTube-filmpje via zo'n platform, of porno. Dat betekent dat we een enorm gevarieerde en grote groep bereikten van zo'n tienduizenden mensen."

"De resultaten hebben we vervolgens gewogen en gecorrigeerd zodat ze een representatieve afspiegeling vormden", legt hij uit.

Symbool van onderdrukking

De resultaten waren op zijn zachtst gezegd opmerkelijk. Zo vonden Pooyan en zijn collega dat absoluut geen draagvlak meer is voor de verplichte hijab. "Onder alle groepen, zoals mannen, vrouwen, hoog en laag, stad en platteland vonden we dat zo rond twee derde van de ondervraagden géén voorstander van de verplichte hijab is. "

"Die hijab is een belangrijk symbool geworden voor de machthebbers, die dat zien als een van de pijlers van hun theocratie", legt Pooyan uit. "Voor de Iraniërs en vooral de vrouwen wordt het steeds meer een symbool van onderdrukking en het regime. En dat wordt vanwege de corruptie, de slechte economie en de gewelddadige politie en milities gehaat."

Hoofddoek als 'Berlijnse Muur'

Het verzet tegen de hijab komt niet uit het niets. Een activiste als Masih Alinejad voert vanuit het buitenland al jaren via Instagram en andere social media actie tégen de hijab en moedigt vrouwen aan in opstand te komen tegen die dwang. Voordat het internet in Iran helmaal plat ging, had zij zo'n 8 miljoen volgers in het land.

"Ik denk dat Masih Alinejad gelijk heeft als ze zegt dat de hoofddoek 'de Berlijnse Muur' is van het regime", zegt Pooyan. "Als die wegvalt dan stort ook de macht van de Ayatollahs in. Wij zagen 2 jaar geleden al dat een meerderheid tegen die verplichte hijab is, en nu zie je die cijfers als het ware op straat."

Minder typische namen

Daarnaast zijn er ook objectieve gegevens van de Iraanse overheid zelf die duiden op een afnemende invloed van het geloof. "Iraniërs geven hun kinderen steeds minder typische moslimnamen zoals Mohammed of Ali."

"Als je de ontwikkeling bekijkt van 2000 tot 2018 zie je zeer duidelijk een neergaande trend. Na 2018 is het regime ook gestopt met het publiceren van deze cijfers", zegt Pooyan.

'Tipping point'

"In ons onderzoek zien we dat de bevolking snel seculariseert. Bijna de helft van de Iraniërs geven aan dat ze religie 'totaal niet' of 'niet erg belangrijk' vinden in hun leven. Het lijkt dat er echt een versnelling heeft plaats gevonden. Er is een soort 'tipping point' in de samenleving en daarna kan het heel snel gaan. Dat zagen we ook in Nederland in de jaren 60."

Omdat Pooyan gevlucht is uit Iran, worden zijn onderzoeksgegevens door critici soms 'gekleurd' genoemd. "Geen enkel onderzoek is perfect," zegt Pooyan, "maar als we onze data koppelen met andere 'harde data' zoals inkomen in leeftijd en etniciteit, hebben we echt een representatieve dwarsdoorsnede van de bevolking."

Jonge generatie geeft niet zomaar op

Volgens Pooyan is er met deze protesten een beweging op gang gekomen die een grote verschuiving blootlegt, en daarom moeilijk kan worden teruggedraaid: "Je ziet ook dat Iraniërs buiten Iran nu massaal betrokken zijn en eigenlijk één front vormen. En dat is ook vrij uniek."

"Maar of het genoeg zal zijn om een 40 jaar oud regime met een zeer gewelddadig veiligheidsapparaat omver te werpen, is natuurlijk de grote vraag. Maar de jonge generatie is door 'een muur van angst' gegaan en lijkt niet van plan zomaar op te geven."