Door wie wordt deze oorlog gefinancierd? En 5 andere vragen over de strijd in Soedan beantwoord

De evacuatie van Nederlanders uit Soedan is in volle gang. In het land is al ruim een week een machtsstrijd aan de gang tussen het nationale leger en de paramilitaire groep RSF. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie daarover willen weten.

"Niemand is gebaat bij een burgeroorlog of destabilisatie in de hele regio", zegt onderzoeker Anette Hoffmann van Instituut Clingendael in Den Haag. Ze heeft jarenlang in Soedan gewoond en gewerkt, voor onder andere de Verenigde Naties.

1. Waarom zitten er Nederlanders in Soedan?

"Nederland heeft een sterke economische samenwerking met Soedan. Zo wordt er veel handel gedreven, zoals de export van landbouwmachines naar Soedan. Daarnaast zijn er veel Nederlandse expats actief in het land. Zij werken voor de ambassade of een non-profitorganisatie."

Ook heeft Nederland van 2019 tot 2021 een belangrijke rol gespeeld bij het helpen van Soedan bij de overgang van een dictatuur naar een democratie, legt Hoffmann uit. "Nederland heeft al heel vroeg samengewerkt met de burgerbewegingen over onderwerpen die in deze periode niet goed lagen bij de overheid in Soedan, zoals vrijheid van meningsuiting en democratie."

"Een goed voorbeeld is Radio Dabanga, dat door Nederland werd gesteund en voor veel Soedanezen de enige onafhankelijke bron van informatie was. Het radiostation heeft het hoofdkwartier in Amsterdam. Nederland heeft actief bijgedragen aan de ondersteuning van maatschappelijke organisaties."

Bron: Anette Hoffmann

2. Hoe groot is de kans dat er een vluchtelingenstroom naar Europa komt?

Die kans is volgens Hoffmann erg groot: "In de afgelopen weken hebben we bijvoorbeeld al een toename gezien in de vluchtelingenstroom van Egypte naar Italië door de slechte economische omstandigheden. Ook zijn al veel Soedanezen de grens overgestoken de afgelopen dagen."

Maar niet iedereen kan het land verlaten, weet de onderzoeker. "De meeste mensen blijven niet in Soedan uit vrije wil, maar omdat ze de kosten van vluchtroutes niet kunnen betalen. Benzine en buskaartjes zijn zo duur dat gezinnen het niet kunnen betalen."

Hoffmann legt uit dat Soedan altijd al een doorgangsland is geweest voor grote vluchtelingenstromen uit Ethiopië en Eritrea, recentelijk weer door de oorlog in Tigray-regio. "Het is nog onduidelijk wat er met die groepen zal gebeuren. Als de situatie in Soedan escaleert tot een burgeroorlog, is de kans groot dat deze groepen opnieuw zullen vluchten naar een veiligere plek."

3. Heeft de oorlog van nu iets te maken met de splitsing van Soedan en Zuid-Soedan van 2011?

Hoffmann vertelt dat de machtsstrijd die we nu zien voortkomt uit de oude tactiek van verdeel en heers. "Het regime van de voormalige president Omar al-Bashir gebruikte deze tactiek eerder in Zuid-Soedan toen het nog bij Soedan hoorde. Maar ook in Darfur, waar de paramilitaire RSF-leider Mohamed Hamdan Dagalo (bijnaam Hemedti) vandaan komt.

"Het conflict gaat ver terug in de geschiedenis en is het resultaat van een bewuste politieke strategie van het oude regime: het creëren van milities die zich tegen elkaar keren om de protesten onder rebellen of burgers die meer gelijkheid en vrede willen, kapot te maken. In de afgelopen jaren is Hemedti dan ook uitgegroeid tot een paramilitaire leider die net zo sterk is geworden als het nationale leger."

4. Waarom hebben ze nu ruzie? Eerst werkten het nationaal leger en de RSF toch samen?

Hoffmann legt uit dat Hemedti en legergeneraal Abdel Fattah al-Burhan samenwerkten bij het omverwerpen van Bashir in 2019. Hierna leidden ze samen met premier Hamdok een door burgers geleide regering, maar ze wilden hun immuniteit beschermen en voorkomen dat burgers inzicht kregen in hun zakenimperiums. In 2021 trokken ze opnieuw samen op en pleegden ze een staatsgreep.

"Hierna werd duidelijk dat ze geen steun van de bevolking konden krijgen en leken de leiders steeds meer van elkaar te verschillen. Burhan zou uiteindelijk terugvallen op de islamitische stromingen binnen het leger en Hemedti nam steeds meer afstand van de coup. Hiermee liet hij publiekelijk weten dat hij zich afwendt van zijn partner en juist achter de burgers staat. Hij zet Burhan neer alsof die alleen de coup heeft gepleegd en met de islamisten van het oude regime wil samenwerken."

De druppel was volgens Hoffmann de discussie over de toekomstige status van de paramilitaire RSF binnen het leger. "Wat zijn de voorwaarden om in te stromen naar het leger? Welke rang zouden ze krijgen? Daar ontstond enorme ruzie over."

"Maar de echte trigger was het omsingelen van een noordelijk gelegen luchtbasis van de Soedanese strijdkrachten door de paramilitairen van Hemedti", vertelt de onderzoeker. "Het leger vroeg hen zich terug te trekken, anders zouden ze met geweld eruit worden gegooid. Voor veel Soedanezen was dit dreigement een oorlogsverklaring, maar ze werden verrast door Burhans start van de gevechten door een RSF-positie in de hoofdstad Khartoem te bombarderen."

Bekijk ook

• 

  Waarom de Russische Wagner-groep zich bemoeit met de machtsstrijd in Soedan (en de rest van Afrika)

  • 18-04-2023

5. Door wie wordt deze oorlog gefinancierd?

Hoffmann legt uit dat oud-president Bashir steeds meer controle over de Soedanese economie had gekregen en dat Burhan en Hemedti die zakenimperiums na de val van de Bashir hebben overgenomen. "Als we het hebben over de grootste zakenpartners van de twee legers, hebben we genoeg bewijs om te zeggen dat de grootste financiële steun van het leger van Burhan uit Egypte komt en dat de paramilitairen van Hemedti gesteund worden door de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië."

6. Wat zijn de eisen en/of wensen van de strijdende partijen?

"Het doel is om de andere leider te vernietigen, maar het is problematisch om te denken dat het stoppen van geweld afhangt van het uitschakelen van een leider", zegt Hoffmann. "Op dit moment bevestigt dit opnieuw dat het gaat om een machtsstrijd tussen twee leiders en ze hebben aangegeven dat ze elkaar willen uitschakelen."

Recent is er een staakt-het-vuren aangekondigd, maar het naleven daarvan blijkt moeilijk te zijn, ziet de onderzoeker. "De uitzondering hierop is dat beide partijen hebben meegewerkt aan de evacuatie van expats. Het onmiddellijke doel zou moeten zijn om humanitaire hulp te bieden aan Soedan, daar wordt op dit moment aan gewerkt. Zodra blijkt dat de strijdende partijen zich houden aan staakt-het-vuren, dan moet ook gesproken worden over de mogelijkheid de gevechten te beëindigen en terug te keren naar onderhandelingen."