De evacuatie van Nederlanders uit Soedan is in volle gang. In het land is al ruim een week een machtsstrijd aan de gang tussen het nationale leger en de paramilitaire groep RSF. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie daarover willen weten.

"Niemand is gebaat bij een burgeroorlog of destabilisatie in de hele regio", zegt onderzoeker Anette Hoffmann van Instituut Clingendael in Den Haag. Ze heeft jarenlang in Soedan gewoond en gewerkt, voor onder andere de Verenigde Naties.

1. Waarom zitten er Nederlanders in Soedan?

"Nederland heeft een sterke economische samenwerking met Soedan. Zo wordt er veel handel gedreven, zoals de export van landbouwmachines naar Soedan. Daarnaast zijn er veel Nederlandse expats actief in het land. Zij werken voor de ambassade of een non-profitorganisatie."

Ook heeft Nederland van 2019 tot 2021 een belangrijke rol gespeeld bij het helpen van Soedan bij de overgang van een dictatuur naar een democratie, legt Hoffmann uit. "Nederland heeft al heel vroeg samengewerkt met de burgerbewegingen over onderwerpen die in deze periode niet goed lagen bij de overheid in Soedan, zoals vrijheid van meningsuiting en democratie."

"Een goed voorbeeld is Radio Dabanga, dat door Nederland werd gesteund en voor veel Soedanezen de enige onafhankelijke bron van informatie was. Het radiostation heeft het hoofdkwartier in Amsterdam. Nederland heeft actief bijgedragen aan de ondersteuning van maatschappelijke organisaties."

Bron: Anette Hoffmann

2. Hoe groot is de kans dat er een vluchtelingenstroom naar Europa komt?

Die kans is volgens Hoffmann erg groot: "In de afgelopen weken hebben we bijvoorbeeld al een toename gezien in de vluchtelingenstroom van Egypte naar Italië door de slechte economische omstandigheden. Ook zijn al veel Soedanezen de grens overgestoken de afgelopen dagen."

Maar niet iedereen kan het land verlaten, weet de onderzoeker. "De meeste mensen blijven niet in Soedan uit vrije wil, maar omdat ze de kosten van vluchtroutes niet kunnen betalen. Benzine en buskaartjes zijn zo duur dat gezinnen het niet kunnen betalen."

Hoffmann legt uit dat Soedan altijd al een doorgangsland is geweest voor grote vluchtelingenstromen uit Ethiopië en Eritrea, recentelijk weer door de oorlog in Tigray-regio. "Het is nog onduidelijk wat er met die groepen zal gebeuren. Als de situatie in Soedan escaleert tot een burgeroorlog, is de kans groot dat deze groepen opnieuw zullen vluchten naar een veiligere plek."

3. Heeft de oorlog van nu iets te maken met de splitsing van Soedan en Zuid-Soedan van 2011?

Hoffmann vertelt dat de machtsstrijd die we nu zien voortkomt uit de oude tactiek van verdeel en heers. "Het regime van de voormalige president Omar al-Bashir gebruikte deze tactiek eerder in Zuid-Soedan toen het nog bij Soedan hoorde. Maar ook in Darfur, waar de paramilitaire RSF-leider Mohamed Hamdan Dagalo (bijnaam Hemedti) vandaan komt.

"Het conflict gaat ver terug in de geschiedenis en is het resultaat van een bewuste politieke strategie van het oude regime: het creëren van milities die zich tegen elkaar keren om de protesten onder rebellen of burgers die meer gelijkheid en vrede willen, kapot te maken. In de afgelopen jaren is Hemedti dan ook uitgegroeid tot een paramilitaire leider die net zo sterk is geworden als het nationale leger."

4. Waarom hebben ze nu ruzie? Eerst werkten het nationaal leger en de RSF toch samen?

Hoffmann legt uit dat Hemedti en legergeneraal Abdel Fattah al-Burhan samenwerkten bij het omverwerpen van Bashir in 2019. Hierna leidden ze samen met premier Hamdok een door burgers geleide regering, maar ze wilden hun immuniteit beschermen en voorkomen dat burgers inzicht kregen in hun zakenimperiums. In 2021 trokken ze opnieuw samen op en pleegden ze een staatsgreep.

"Hierna werd duidelijk dat ze geen steun van de bevolking konden krijgen en leken de leiders steeds meer van elkaar te verschillen. Burhan zou uiteindelijk terugvallen op de islamitische stromingen binnen het leger en Hemedti nam steeds meer afstand van de coup. Hiermee liet hij publiekelijk weten dat hij zich afwendt van zijn partner en juist achter de burgers staat. Hij zet Burhan neer alsof die alleen de coup heeft gepleegd en met de islamisten van het oude regime wil samenwerken."

De druppel was volgens Hoffmann de discussie over de toekomstige status van de paramilitaire RSF binnen het leger. "Wat zijn de voorwaarden om in te stromen naar het leger? Welke rang zouden ze krijgen? Daar ontstond enorme ruzie over."

"Maar de echte trigger was het omsingelen van een noordelijk gelegen luchtbasis van de Soedanese strijdkrachten door de paramilitairen van Hemedti", vertelt de onderzoeker. "Het leger vroeg hen zich terug te trekken, anders zouden ze met geweld eruit worden gegooid. Voor veel Soedanezen was dit dreigement een oorlogsverklaring, maar ze werden verrast door Burhans start van de gevechten door een RSF-positie in de hoofdstad Khartoem te bombarderen."

5. Door wie wordt deze oorlog gefinancierd?

Hoffmann legt uit dat oud-president Bashir steeds meer controle over de Soedanese economie had gekregen en dat Burhan en Hemedti die zakenimperiums na de val van de Bashir hebben overgenomen. "Als we het hebben over de grootste zakenpartners van de twee legers, hebben we genoeg bewijs om te zeggen dat de grootste financiële steun van het leger van Burhan uit Egypte komt en dat de paramilitairen van Hemedti gesteund worden door de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië."

6. Wat zijn de eisen en/of wensen van de strijdende partijen?

"Het doel is om de andere leider te vernietigen, maar het is problematisch om te denken dat het stoppen van geweld afhangt van het uitschakelen van een leider", zegt Hoffmann. "Op dit moment bevestigt dit opnieuw dat het gaat om een machtsstrijd tussen twee leiders en ze hebben aangegeven dat ze elkaar willen uitschakelen."

Recent is er een staakt-het-vuren aangekondigd, maar het naleven daarvan blijkt moeilijk te zijn, ziet de onderzoeker. "De uitzondering hierop is dat beide partijen hebben meegewerkt aan de evacuatie van expats. Het onmiddellijke doel zou moeten zijn om humanitaire hulp te bieden aan Soedan, daar wordt op dit moment aan gewerkt. Zodra blijkt dat de strijdende partijen zich houden aan staakt-het-vuren, dan moet ook gesproken worden over de mogelijkheid de gevechten te beëindigen en terug te keren naar onderhandelingen."

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."