Donald Tusk vreest dat na brexit meer landen uit de EU stappen: 'Ik voel angst'

"Ik hoop niet dat dit een trend wordt." Voormalig EU-president Donald Tusk sluit niet uit dat meer landen het Britse voorbeeld volgen en na brexit ook uit de EU zullen stappen. Dit zegt hij, een dag voor het Britse vertrek, tegen EenVandaag.

We spreken de oud-EU-president in zijn nieuwe kantoor in het gebouw van de Europese Volkspartij in Brussel. Sinds zijn vertrek in november 2019 bij de Europese Raad is Tusk voorzitter van deze grootste fractie in het Europees Parlement. De foto's van zijn geboortestad Gdansk staan nog tegen de muur om opgehangen te worden.

EU synoniem aan vrijheid

Opgroeien in die Poolse havenstad, waar het Poolse verzet tegen het communisme begon, maakte hem bevlogen over de Europese Unie. "Als ik aan de EU denk, dan denk ik niet aan een politieke organisatie. Voor mij is de EU het synoniem van vrijheid. Het was mijn grote droom toen ik jong was om hier ooit deel van uit te mogen maken."

Het verklaart waarom Tusk in het brexitproces veruit het meest emotioneel reageerde van alle EU-leiders. Ongepast eigenlijk: als voorman van de EU-leiders hoor je je op de vlakte te houden. Toch is Tusk er trots op dat hij dat niet deed. "Brexit raakt mij persoonlijk, en dat wilde ik laten merken ook. De andere leiders zeiden te weinig. Denk aan het gezegde van Martin Luther King: 'Uiteindelijk zullen we ons de woorden van onze vijanden niet herinneren, maar het zwijgen van onze vrienden.'"

'Speciale plek in de hel'

Eén keer kon hij zijn boosheid niet meer vangen in diplomatiek gekozen woorden. Na weer een zoveelste moeizame onderhandelingsronde liet Tusk zich tijdens de afsluitende persconferentie ontvallen: "Ik vraag me af hoe de speciale plaats in de hel eruitziet voor diegenen die campagne voerden voor brexit, zonder ook maar enig idee over hoe het uitgevoerd moet worden."

Spijt lijkt hij niet te hebben van deze uitspraak. "Het was een vrij spontane reactie. Ik was echt ontzettend boos. En ik ben nog steeds boos." Donald Tusk was één van de weinige EU-leiders die openlijk bleef hopen dat de Britten toch nog eens op hun schreden zouden terugkeren.

Brexit terugdraaien

"Zelfs al heb je maar 1 procent kans, je moet het toch proberen. Polen bevrijden van de communistische overheersing was minder waarschijnlijk dan brexit terugdraaien." Op onze vraag wanneer hij voor het eerst besefte dat dat niet meer zou lukken, antwoordt hij: "Eergisteren. Ik ben een romanticus."

Ook premier Rutte heeft hem ooit zo genoemd: een romanticus. "Rutte wilde dat ik ophield te praten over een tweede brexitreferendum. Ik was dat niet met hem eens. In de politiek heb je ook dromers nodig."

Ruttes rol

Tusk prijst de rol van Rutte in het brexitproces. "Wat belangrijk was, niet alleen voor mij, is dat Rutte zo loyaal bleef aan de rest van de EU-landen. Terwijl Nederland toch een heel hechte relatie met de Britten heeft."

Volgens de Pool had Rutte een voorbeeldrol omdat hij, ondanks de grote economische belangen die Nederland ook in het Verenigd Koninkrijk heeft, niet in de verleiding is gekomen om de eenheid met de andere EU-landen los te laten en op eigen houtje met de Britten te gaan praten. "De Britten hebben geprobeerd de eenheid te doorbreken en met verschillende landen één op één te onderhandelen. Voor Nederland was dat misschien voordelig geweest. Maar Rutte heeft dat niet gedaan."

Eurosceptici

Voor Tusk is 'brexit day' morgen een historische dag. Maar niet eentje waar hij naar uitkijkt. "Ik zie dat in sommige landen eurosceptici zich gesterkt voelen door brexit. Ik hoop niet dat het een trend wordt, maar dat het bij dit ene incident van Groot-Brittannië blijft."

Welk ander land het Britse voorbeeld volgens hem als eerste zou kunnen volgen, wil de ex-EU-leider dan ook niet zeggen.