Dit zijn de gevolgen voor de natuur van de stikstofuitstoot: 'De bodem is knetterzuur'

Minder insecten, minder vogels. Het is een stuk stiller op de Veluwe, merken een boswachter en een ecoloog. Door te veel stikstof raakt het ecosysteem verstoord, zien zij. Ingrijpen is volgens hen daarom onvermijdelijk.

Ecoloog Arnold van den Burg ziet de natuur lijden onder de stikstofuitstoot. Alhoewel de natuur er voor buitenstaanders groen uitziet, zegt dat volgens hem niks over de problemen die er spelen. "De bodem is knetterzuur, soms zuurder dan cola. Dat werkt door in het hele ecosysteem."

Bodemverzuring

De bodemverzuring leidt tot een afname van bepaalde planten die er niet meer kunnen groeien. Dat is slecht voor insecten, die belangrijke voedingsstoffen aan andere dieren leveren. Zo komt de hele voedselketen onder druk te staan.

Hij wijst op de gevolgen voor zangvogels. Zij krijgen te weinig kalk binnen en dat leidt onder meer tot te slappe pootjes. "De vogels vinden niet meer de juiste voedingsstoffen en verlaten het gebied. Dat is funest voor de populatie. En het heeft ook weer invloed op andere dieren in de voedselketen", zegt Van den Burg.

Liggen de problemen aan de modellen?

Hij bestrijdt het argument dat de problemen vooral bij de stikstofberekeningen en -modellen liggen, zoals tegenstanders van stikstofmaatregelen beweren. "Dat is niet waar. Fundamentele processen in de natuur voltrekken zich niet meer."

De ecoloog ziet dat vogels in de broedperiode nog wel een nest bouwen. "Maar ze leggen geen eieren meer door een tekort aan calcium. Dan is er iets grondigs mis."

Zorgen bij boswachter

Boswachter Laurens Jansen van Staatsbosbeheer zag de afgelopen jaren veel soorten flora en fauna wegvallen op de Veluwe. Hij maakt zich zorgen. "Insecten, planten, vlinders, ze verdwijnen. Dat is voor een leek misschien moeilijk voor te stellen, want die ziet veel groen. Maar het systeem is uitgehold."

Is de verschraling van de biodiversiteit te wijten aan de stikstofuitstoot? "De mineralenbalans in de grond is zoek", zegt de boswachter. "De te hoge concentratie stikstof zorgt voor een monotone vegetatie. Daardoor verdwijnen belangrijke voedingsstoffen."

Verzuring wordt meer

Ecoloog Van den Burg ziet dat het verzuringseffect van de bodem steeds groter wordt. "Het is in 20 jaar in een heel rap tempo gegaan."

En het blijft doorgaan als stikstof in overmate blijft neervallen, zegt hij. "In een zuur bos is geen biodiversiteit te verwachten. De balans is zoek."

Waterkwaliteit en voedselvoorziening

Boswachter Jansen uit zijn zorgen niet alleen over het verdwijnen van een kleurrijk landschap. Door het verdwijnen van plantensoorten, verdwijnen de dieren die daarvan leven. En die zijn juist zo belangrijk voor de bestuiving van gewassen en daarmee de voedselproductie.

Daarnaast heeft de huidige staat van de natuur gevolgen voor onze waterbehoefte. "De aangetaste bodems zijn niet goed voor de waterkwaliteit. Op sommige plekken is het water al niet meer bruikbaar om te drinken."

Herstelmaatregelen

De twee wijzen op herstelmaatregelen om verzuring van de bodem tegen te gaan. Daar wordt mee geëxperimenteerd, bijvoorbeeld door het uitstrooien van schelpengruis dat voedingsstoffen aan de grond afgeeft.

"Het werkt fantastisch voor vogels", zegt Van den Burg. Maar dat de 'stikstofkraan' dichtgedraaid moet worden, vinden de twee niet meer dan logisch. "Het is nu dweilen met de kraan open."

Probleem speelt al tientallen jaren

Dat er drastische maatregelen genomen moeten worden, vindt ook Wim de Vries. Hij is hoogleraar stikstofeffectanalyse aan de Universiteit Wageningen.

Hij zegt dat het stikstofprobleem niet iets is van de afgelopen jaren. Het speelt al meer dan 40 jaar. "De natuur zal onherstelbaar beschadigen als we zo doorgaan", waarschuwt hij.

Koerswijziging

De Vries vindt dat er met innovaties veel te halen is, maar dat er in de landbouwsector meer nodig is. Die draagt namelijk veel bij aan de stikstofuitstoot. Ruim 60 procent van de uitstoot is afkomstig van de landbouw, met name door de mest van koeien en varkens.

"Met alleen technische innovaties gaan we de doelstellingen niet halen. Er is een koerswijziging nodig. We zullen minder dieren moeten houden."

Zo goedkoop mogelijk

Hij zegt erbij dat er in de sector als geheel de afgelopen jaren te weinig is gebeurd om de stikstootuitstoot terug te dringen. Al zijn boeren niet altijd gewaarschuwd voor de gevolgen daarvan.

"Dat is het zure van de zaak. Zij zijn een kant opgejaagd om zo veel mogelijk zo goedkoop mogelijk te produceren." Hij wijst op het verdwijnen van het melkquotum in 2015 en banken die juist investeerden in de vee-industrie.

Goedkoop voedsel

Daar moeten we vanaf, zegt hij. Hij vindt het onbegrijpelijk dat vlees nu "even veel kost in euro's als 50 jaar geleden in guldens."

We betalen te weinig voor ons eten, vindt de hoogleraar. "De boer heeft een verdienmodel nodig. Het voedselsysteem moet op de schop. Dat is ook een boodschap naar de consument."