Afgelopen week bereikte de relatie tussen Iran en de Verenigde Staten weer een dieptepunt. Maar wanneer en hoe is die afkeer voor elkaar eigenlijk ontstaan?

Iedereen kent de filmpjes waarbij boze massa's Iraniërs de Amerikaanse vlag in de fik steken om er vervolgens woedend op te stampen. Toch is die woede tegenover de Verenigde Staten er niet altijd geweest. Iran-deskundige en historicus Peyman Jafari: "Het is belangrijk om de geschiedenis van het conflict te kennen, omdat landen op elkaar reageren vanuit ervaringen die ze met elkaar hebben."

1953: Mossadeq, olie en de Britten

Het begin van het conflict is terug te voeren tot 1953, legt Jafari uit. "Iran is rijk aan olie en die industrie was voor een groot deel in handen van de Britten. Na de Tweede Wereldoorlog wilden Iraniërs zich van de dominante Britten ontdoen. Zo ontstond het idee om de handel in olie te nationaliseren en het land verder te democratiseren. Dit gebeurde allemaal onder leiding van Mohammad Mossadeq, die democratisch gekozen werd als premier van Iran in 1951."

Mossadeq was vanzelfsprekend een doorn in het oog van de Britten, die flink verdienden aan de olie-handel. Maatregelen om de beslissing van Mossadeq tegen te gaan, liepen op niets uit. "Toen besloten de Britten, de wanhoop nabij, de hulp van de VS in te roepen. De wil van de VS om mee te werken aan de val van Mossadeq, was groot", zegt Jafari. "Op dat moment speelde namelijk ook de Koude Oorlog en de Amerikanen waren bang dat Iran onder invloed zou komen van de communisten."

CIA en een staatgreep

In 1953 werd er een plan voor een staatsgreep gesmeed door de Britse geheime diensten en de Amerikaanse inlichtingendienst: de CIA. "Dat plan bestond uit verschillende delen", zegt Jafari. "Zo betaalden ze bijvoorbeeld heel veel geld aan journalisten om Mossadeq zwart te maken. De dag waarop ze staatsgreep hadden gepland, betaalden ze ook een meute demonstranten om de straten te vandaliseren. Die chaos gaf het leger een legitieme reden om in te grijpen. Uiteindelijk slaagde de staatsgreep en werd Mossadeq gearresteerd op 19 augustus 1953."

De macht van de sjah (koning) werd weer hersteld en de ontwikkeling van een democratisch Iran werd weer teniet gedaan, vertelt Jafari. "Vanuit de Iraanse bevolking ontstond wantrouwen jegens het Westen. Mensen in Iran wisten dat dit plan voor een groot deel van de Amerikanen kwam en de woede daarover was groot. De sjah werd enorm gehaat en hij werd gezien als diegene die door de VS in het zadel werd geholpen en jarenlang steun, geld en wapens kreeg van hen."

Boomerang effect

Die woede uitte zich vervolgens in de Iraanse revolutie eind jaren 70 waarbij in de eerste fase een alliantie van liberale, linkse en religieuze groeperingen de sjah verdreven. Uiteindelijk greep Khomeini de macht en vormde hij het land om naar een streng religieus-fundamentalistische staat. Jafari zegt dat CIA agenten schreven over een zogenoemd 'boomerang effect'. "De CIA creëerde een interventie, die zich later tegen hen keerde. Een belangrijk element van de Iraanse revolutie was het scanderen van anti-Amerikaanse slogans. Mensen waren boos dat de VS hen 25 jaar had opgezadeld met de sjah."

Die woede bereikte een hoogtepunt toen een groep radicale studenten die Khomeini steunden, 444 dagen het personeel van de Amerikaanse ambassade in Teheran gijzelden tussen 1979 en 1981. Jafari: "Ze waren bang dat de Amerikanen opnieuw een staatsgreep zouden plegen. Die gijzeling zag de VS echt als een vernedering en het leeft nog steeds. Veel mensen uit de top van het Amerikaanse leger komen uit die tijd. Sindsdien is de VS eropuit om terug te slaan." Zo wordt er jarenlang over en weer geruzied tussen de twee landen.

Bron: AFP

Iran-Irak oorlog

Jafari noemt nog een grote gebeurtenis: "In 1980 brak de Iran-Irak oorlog uit en Saddam Hoessein viel Iran binnen. Niemand veroordeelde deze aanval, sterker nog: later werd duidelijk dat de Amerikanen informatie hadden doorgespeeld aan Hoessein over de locatie van Iraanse troepen."

Tegelijkertijd, vertelt Jafari, viel Iran de VS waarschijnlijk ook indirect aan. "Bij een aanslag op de Amerikaanse ambassade in Beirut op 18 oktober 1983, kwamen 63 mensen om het leven. Op 23 oktober werd een aanslag gepleegd op hoofdkwartier van de Amerikaanse marine. Daarbij kwamen 241 Amerikanen om het leven. De VS hield Iran en Hezbollah verantwoordelijk voor die aanslag."

Bron: AFP

Hoe serieus is die dreiging nu?

Volgens Jafari is de dreiging nu heel serieus. "Beiden landen willen het niet, want ze kunnen het zich niet permitteren. Het gevaar is dat ze toch zo een oorlog inrollen, zonder dat ze het willen. In zo een gespannen situatie kunnen er namelijk fouten ontstaan. Er zijn Amerikaanse troepen in Irak en talloze andere legerbasissen van de VS in die regio. Dus Iran voelt zich omsingeld. Stel er vaart een boot per ongeluk de Iraanse wateren binnen, dan wordt dat door Iran geïnterpreteerd als een aanval. Voor je het weet loopt het enorm uit de hand."

Met grote zedenzaken voor de rechter wordt er meer over seksueel misbruik gesproken. Van Gisèle Pelicot tot de vrouwen in de zaak-Ali B, waarin het hoger beroep start. "Het feit dat zij opstaan, inspireert mensen", zegt ervaringsdeskundige Mandy Sleijpen.

Met haar stichting Wij zijn M wil Sleijpen het taboe rond seksueel misbruik doorbreken. Ze ziet dat de afgelopen jaren meer gesproken wordt over het onderwerp, maar er moet volgens haar ook nog veel gebeuren. "We moeten het debat blijven voeren en het blijven bespreken, omdat het ook heel gemakkelijk weer kan wegzakken."

Gisèle Pelicot als voorbeeld

Het delen van verhalen over misbruik kan anderen vooruit helpen. Ze noemt als voorbeeld de zaak rond Gisèle Pelicot, de Franse vrouw die gedrogeerd door zeventig mannen misbruikt werd. Hoe Pelicot in de rechtszaal stond werd wereldwijd geroemd.

"Zij stond daar en zei: 'Ik hoef me niet te schamen'", vertelt Sleijpen. Volgens haar een krachtig voorbeeld: "Als zij zo durft te staan, durven anderen ook te gaan denken van: misschien was het dan ook wel niet mijn schuld."

'Bevriezen is logische reactie'

Eerder deze maand kwamen uitspraken van strafrechtadvocaat Gerard Spong in het nieuws. In een documentaire over seksueel geweld zei hij dat hij denkt dat 'een goed weerbare vrouw het aantal verkrachtingen drastisch doet afnemen'.

Dat terwijl de meest logische reactie op seksueel geweld 'bevriezen' is: niets kunnen doen en het ondergaan, legt Sleijpen uit. "Ik dacht: misschien moeten we meneer Spong een keer op een stoel zetten en dat uitleggen, want de meest voorkomende reactie is freeze."

'Nog lange weg te gaan'

"We hebben nog een lange weg te gaan om dit te veranderen", bedacht ze na de uitspraken van Spong. "En aan de andere kant ben ik ook bang dat er altijd mensen zijn die zo denken." Met haar stichting reist Sleijpen het hele land door om misbruik bespreekbaar te maken. Want dat gebeurt volgens haar vaker dan wij denken. Seksueel misbruik kan iedereen overkomen, benadrukt ze.

Sleijpen wordt gedreven door haar eigen ervaring na jaren te zijn misbruikt door haar opa. Ze was doodsbang om over het misbruik te vertellen, maar deed het uiteindelijk toch. Haar opa bekende alles en werd veroordeeld. Toch kreeg ook zij met victim blaming te maken. "Hij zei: 'Ja maar goed, ze kwam zelf op schoot zitten", vertelt ze. "We moeten ervan af dat het te maken heeft met dat vrouwen weerbaar moeten worden."

Hoger beroep in zaak-Ali B

Komende week speelt de rechtszaak tegen mediapersoonlijkheid en rapper Ali B in hoger beroep. Afgelopen zomer werd hij veroordeeld tot 2 jaar cel voor verkrachting en poging tot verkrachting. Volgens de rechter had Ali B een grote inbreuk gemaakt op de lichamelijke integriteit van de slachtoffers en liet hij zich leiden door zijn eigen seksuele behoeftes.

De rechter noemde Ali B 'een dwingend persoon', die 'geen 'nee' accepteert, weinig inlevingsvermogen toont en uitgaat van zijn eigen visie op zaken'. Zowel de rapper zelf als het Openbaar Ministerie gingen tegen de uitspraak in hoger beroep. Ali B zegt onschuldig te zijn en nooit signalen te hebben opgepikt. Hij zal donderdag niet bij de eerste zitting aanwezig zijn.

Rechtszaak maakt veel los

De rechtszaak maakte vorig jaar ontzettend veel negatieve reacties los. De vrouwen zouden het over zichzelf afgeroepen hebben of 'sletten' zijn. "Als je alleen maar negatieve reacties leest, dan denk je als slachtoffer: ik ga niets meer delen", zegt Sleijpen over de impact. Haar stichting kreeg 'heel veel' reacties binnen naar aanleiding van de zaak.

Er zitten bovendien mensen tussen die na alle negatieve aandacht niet meer naar buiten durven te treden met hun misbruikverhaal: "Die zeggen: 'Ik ga het niet delen, want kijk naar de reacties. Als ik dit ooit ga vertellen, krijg ik ook hele negatieve reacties.' Zij zijn daar heel erg bang voor." Al zijn de slachtoffers in de zaak volgens haar ook inspirerend: "Het feit dat zij opstaan, dat inspireert mensen."

'Schadelijke' reacties

De rechtszaak tegen Ali B kon door cameraploegen van showbizzprogramma's én andere media stap voor stap worden gevolgd. Sleijpen heeft een dubbel gevoel bij deze openheid, vertelt ze. "Aan de ene kant is het goed, want zo komt er meer openheid over en wordt ook gezien dat het - helaas - veel gebeurt."

"Aan de andere kant is het heel ingewikkeld nu met alle social media en iedereen die er wat van vindt", zegt ze erbij. Al denkt Sleijpen dat mensen die zich schuldig maken aan victim blaming het vooral ongemakkelijk vinden. "Mensen doen dat ook om het een soort van weg te houden van zichzelf", zegt ze. "Als zij sletten zijn, dan wordt het al iets meer op afstand. Dat maakt dat mensen dat doen, maar het is heel schadelijk voor de slachtoffers."

'Erover blijven praten'

Ondanks de schijnwerpers die er op zo'n rechtszaak staan hoopt Sleijpen dat nieuwe slachtoffers naar buiten durven te treden. Daarvoor is het nodig dat we er samen over blijven praten. "Dat we laten zien, met een hele groep: we vinden het niet jullie schuld."

Volgens haar moeten we inzien dat seksueel geweld heel vaak gebeurt. "Dus ook bij mensen die we kennen", benadrukt ze. "Nu gaat het over Ali B, maar er zijn ook heel veel kinderen die ook iedere dag misbruikt worden."

Keuze altijd respecteren

Slachtoffers die naar buiten zijn getreden met hun misbruikverhaal wil Sleijpen tot slot een hart onder de riem steken: "Ik vind het onwijs knap dat ze het verteld hebben."

En wat wil ze zeggen tegen slachtoffers die deze stap (nog) niet gezet hebben? Ze legt uit dat het van belang is om te respecteren dat 'zij daar dus nog niet aan toe zijn'. Maar, voegt ze daaraan toe: "Het is ook belangrijk dat ze wel voelen dat het nooit hun schuld is geweest. Nooit."

Voor grote investeringen in defensie, technologie en energie moet er een Nederlandse overheidsbank komen. Dat is de oproep van vijftig prominenten uit het bestuurs- en bedrijfsleven. Dit is waarom Nederland volgens deskundigen zo'n bank nodig heeft.

Een bank waar de overheid vermogen in stopt en waarmee die bank vervolgens extra geld kan aantrekken op de kapitaalmarkt. Geld waarmee investeringen gedaan kunnen worden, die goed zijn voor Nederland. Dat is volgens econoom aan Tilburg University Harald Benink de bedoeling van een 'nationale investeringsbank'.

'Niet doen via lopende uitgaven'

Benink vindt het een slim plan. "We weten allemaal dat we massaal moeten investeren in de economie, in veiligheid. Dat moet je niet gaan doen via de lopende overheidsuitgaven."

Dat beaamt oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem. Hij is een van de prominenten die de oproep van een nationale investeringsbank heeft ondertekend. "Je ziet op dit moment dat er veel te weinig geld is in Den Haag. En moeilijke discussies over de voorjaarsnota. Onze stelling is eigenlijk: trek nou je uitgaven voor de zorg en inkomensondersteuning los van investeringen die nodig zijn."

Strijd om belastinggeld

Het gaat om investeringen in de energietransitie, grote veranderingen in de landbouw die nodig zijn, in defensie en bijvoorbeeld de uitbreiding van het electriciteitsnet. "Die investeringen kunnen we namelijk niet uitstellen."

De lopende overheidsbegroting lostrekken van grootschalige investeringen is volgens Dijsselbloem hard nodig om de jaarlijkse strijd om belastinggeld te voorkomen. "Er zit heel veel druk op de dagelijkse overheidsuitgaven. Dus hoe vind je nu ruimte om op korte termijn grote investeringen te doen die Nederland er in deze lastige tijd doorheen sleept? Onze staatsschuld is laag, dus daar zit echt ruimte om extra investeringen te doen."

Meer betalen aan de NAVO

Het is volgens econoom Benink echt een investering in de toekomstige stabiliteit en economische concurrentiekracht van Nederland. "We zien allemaal dat op het gebied van defensie, dat president Trump in ieder geval wil dat Europa meer gaat betalen voor zijn eigen functie binnen de NAVO."

"Europa moet verder gaan investeren in de concurrentiekracht, in nieuwe technologieën, in chips, in digitalisering. Vooral ook omdat China en Amerika dat ook doen. Anders zou Europa daar ook achterblijven."

Financieringen tot 100 miljard

Voor de start van de bank is zo'n 10 miljard euro nodig. Dat bedrag zou dan weer andere investeerders aantrekken. "Het is echt een bank, en een bank kan financiering aantrekken. Je moet natuurlijk wel zorgen dat die bank in staat is om op basis van het rendement die leningen op termijn terug te betalen."

En met een startkapitaal, kan de bank weer extra geld aantrekken, zegt Dijsselbloem. "Met een impuls van een eigen vermogen in de bank van 10 miljard kan de bank financieringen aangaan tot 100 miljard op de grote thema's en uitdagingen van dit moment. En daarmee haal je dus een grote investering naar voren, zonder dat het de uitgaven op de zorg of het onderwijs of inkomensondersteuning wegdrukt."

Duitsland en Frankrijk doen het al

Die 100 miljard euro komt uit de financiële markt, zegt Dijsselbloem. "Nederland is natuurlijk zeer kredietwaardig. Een overheidsbank zou dus ook zeer kredietwaardig zijn. Eigenlijk doen we gewoon wat Duitsland en Frankrijk al veel langer doen. Die hebben hele grote overheidsbanken", legt hij uit.

"Nationale investeringsbanken werken daarnaast veel samen met de Europese Investeringsbank, dus dat is ook nog een voordeel. Je kunt ook nog Europese middelen bijtrekken om mee te investeren."

Te risicovol

Kunnen gewone banken die investeringen niet doen? Die zouden zich volgens Benink kunnen aansluiten, maar zouden dat nooit alleen doen, omdat het te risicovol is.

"En als zo'n 'nationale investeringsbank' richting geeft en zegt: 'Dit gaan we doen, wij als overheid committeren ons daaraan. En wij dragen ook een deel van het risico.' Dan gaan daarmee ook andere banken meedoen. Wat niet het geval zou zijn op het moment dat de overheid die rol niet zou vervullen."

'Veel meer power'

In Nederland bestaat ook Invest-NL en het Nationale Groeifonds, beide zijn investeringsmaatschappijen van de overheid. Dijsselbloem wil dat die samengevoegd worden met deze nog op te richten 'nationale investeringsbank'.

"Door ze samen te voegen, te vergroten, geef je ze veel meer power. We hebben al goede stapjes gezet, maar het heeft nog lang niet de power die bijvoorbeeld die grote investeringsbanken in Duitsland en Frankrijk hebben. Nederland blijft daarin achter, dus laten we nu gewoon die grote stap zetten."