Het Europese migratiebeleid verhardt, van hoge muren en hekken tot aan illegale pushbacks. Maar in Griekenland gaan ze nog veel verder. Het land stelt zich keihard op en sleept hulpverleners die migranten en vluchtelingen in nood helpen voor de rechter.

Toen ze de beelden op televisie zagen van zinkende rubberbootjes op zee besloten ze om te helpen: de Nederlandse Pieter Wittenberg (73) en de Duits-Ierse Seán Binder (27). Seán is getraind reddingsduiker en Pieter heeft ervaring als schipper. Wekenlang vingen ze op de stranden van Lesbos honderden Syrische vluchtelingen op. De vrijwilligers kregen bovendien een warm welkom van de Grieken. 5 jaar later is alles anders.

25 jaar cel

De zwemvesten en voedselpakketten hebben plaatsgemaakt voor een leger van advocaten en zelfs handboeien. Er hangt de twee een celstraf van maar liefst 25 jaar boven het hoofd. De lijst van aanklachten is enorm. Pieter en Seán worden verdacht van onder andere spionage, witwassen, het lid zijn van een criminele organisatie en mensensmokkel.

In 2016 reisden ze af naar het Griekse eiland Lesbos om een helpende hand te bieden tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis, nu worden ze er vervolgd.

'Wet niet overtreden'

"Wat wij deden, ik en mijn medebeklaagden, wij zaten 's nachts op het strand en keken uit naar bootjes. Als er bootjes kwamen, dan hielpen we de mensen die totaal verkleumd waren. Er waren zwangere vrouwen bij en kinderen. Allemaal hele bange mensen."

"Die hielpen we aan droge kleren en we gaven ze wat eten en drinken. Vervolgens belden we de Griekse kustwacht", vertelt Pieter. Volgens hem is er geen enkel bewijs dat hij en de andere hulpverleners de wet hebben overtreden.

Zwaard van Damocles

Het proces in Griekenland sleept al tijden voort. Seán heeft zelfs al meer dan 100 dagen in de cel gezeten. De zaak heeft een enorme impact op zijn leven. Hij woont in Londen, waar hij een studie rechten volgt, maar zolang er een juridische procedure tegen hem loopt kan hij niet afstuderen. "Ik heb het zwaard van Damocles boven mijn hoofd hangen. Mijn leven staat stil. Om nog niet te spreken over de enorme psychologische en financiële impact."

Hij heeft felle kritiek op het feit dat hij nu het gezicht is geworden van het Griekse beleid. "Wat zou jij doen als je iemand ziet verdrinken? Als je je hand zou uitsteken om te helpen dan pleeg je dezelfde misdaad als ik. Er is niks bijzonders aan mij. Iedereen die dit doet riskeert dezelfde vervolging. Maar ik verdwijn misschien achter de tralies."

Griekse minister: 'Wij vervolgen niet zomaar'

De Griekse minister van Immigratie, Sofia Voultepsi, is het er niet mee eens dat de mannen niets gedaan hebben. Vanachter haar statige bureau op het ministerie in Athene geeft ze commentaar op de zaak van Pieter en Seán: "Wij proberen mensensmokkel te voorkomen. Als Griekenland bevinden wij ons op de frontlinie van Europa. Als de politie of de kustwacht iets heeft gezien wat mogelijk strafbaar is, dan zal de rechter daar een oordeel over moet geven."

Van de kritiek dat hulpverleners worden gecriminaliseerd om anderen af te schrikken wil ze niets horen. "Wij vervolgen niet zomaar mensen. Dit is een vrij land. Wij vervolgen deze mensen niet omdat ze lid zijn van een hulporganisatie. Als je bent gearresteerd, dan moet je je verantwoorden voor de rechter. Zo simpel is het."

171 hulpverleners achter tralies

Niet alleen in Griekenland, maar ook in andere Europese landen lopen inmiddels vergelijkbare zaken. Vooral in Zuid-Europa loopt de teller snel hard op. In totaal dreigen nu 171 hulpverleners achter de tralies te verdwijnen. Verschillende mensenrechtenorganisaties spreken al van politiek gemotiveerde processen, waarbij er geen enkele grond is voor bewijs.

In het geval van Pieter en Seán heeft onder meer Amnesty International al opgeroepen om de rechtszaak per direct te laten vallen. "De aanklachten zijn ongefundeerd. Het is een abusievelijke interpretatie van de wet", vertelt Adriana Tidona, die namens Amnesty onderzoek doet naar het Europese migratiebeleid.

Afschrikwekkende werking

Volgens haar zit er bovendien veel meer achter. "In Europa zien we steeds meer een vijandelijke houding tegenover vluchtelingen en migranten en de mensen die ze helpen. Het criminaliseren van hulpverleners is onderdeel geworden van een groter plaatje. Het moet echt dienen als een afschrikkende werking." In de tussentijd hebben de strafzaken ook uitwerking in de praktijk. Op dit moment is er geen enkele hulp- of reddingsmissie meer actief voor de kust van Lesbos.

"Het is nu zo ver gekomen dat als er nu hier achter ons een bootje op het strand komen er maar heel weinig Griekse mensen zijn. Het zijn alleen de die-hards die het nog doen. Je loopt de kans dat je onmiddellijk gearresteerd wordt", vertelt Pieter. De rechtszaak tegen Pieter en Seán heeft opnieuw maandenlange vertraging opgelopen. De zaak is inmiddels doorverwezen naar een hogere rechtbank en zal naar verwachting in het voorjaar weer verder gaan.

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."