Affectieschade, het soort smartengeld voor naasten en nabestaanden van ernstige misdrijven of ongevallen, wordt amper toegekend aan (half-)broers en zussen. Deskundigen pleiten voor snel ingrijpen van de politiek.

De wet affectieschade is bedoeld als genoegdoening en erkenning van het leed van nabestaanden. Maar (half-)broers en zussen vallen buiten de kring van mensen die daar aanspraak op kan maken. Het zorgt voor schrijnende situaties in de rechtszaal en daarbuiten, zeggen deskundigen. "Het is heel zwaar om iets aan te tonen wat ongrijpbaar is."

Nauwe band aantonen

Affectieschade kan sinds 2019 worden toegekend in zaken waarin iemand ernstig of fataal letsel heeft opgelopen door het toedoen van iemand anders. Moord en doodslag vallen daaronder, maar ook verkeersongevallen of medische missers. Degene die het veroorzaakt heeft, betaalt de naasten voor het aangedaane leed. Het gaat om een vast bedrag van tussen de 12.500 en 20.000 euro en is bedoeld voor een vaste kring naasten.

In de regel zijn dat vaak de partner, ouders en kinderen. (Half-)broers en zussen vallen erbuiten, Ze kunnen er aanspraak op proberen te maken via de zogenoemde 'hardheidsclausule'. Ze moeten dan voor de rechter kunnen aantonen dat er sprake is van een zeer nauwe en betrokken band. Bijvoorbeeld omdat ze langdurig samenwoonden of voor elkaar zorgden. Of ze moeten hun band voor de rechter 'bewijzen' met foto's, video's, reisverslagen of Whatsapp-gesprekken.

'Psychisch belastend'

Psychisch enorm belastend, stelt Slachtofferhulp Nederland. Uit jurisprudentie-onderzoek in 60 zaken die de organisatie deed, blijkt dat de rechter de hardheidsclausule nauwelijks en in zeer wisselende zaken toepast. "Een gebrek aan rechtszekerheid", zegt Slachtofferhulp.

'Een afwijzing van het verzoek, voelt voor broers en zussen bovendien alsof hun band en ook het leed niet worden erkend. Het leidt tot 'secundaire victimisatie', schrijft Rosa Janssen van Slachtofferhulp Nederland aan Kamerleden.

Bekende voorbeelden

Ook rechters worstelen ermee. Bekende zaken zijn die van van Thijs H., waarin de tweelingzus van een van de slachtoffers vroeg om affectieschade. Die werd afgewezen omdat hun band 'juridisch gezien niet toereikend was'. De band van tweelingen wordt vaak als nog hechter wordt gezien dan andere broers en zussen, stelt Slachtofferhulp.

In het MH17-proces vroeg de rechtbank in het vonnis aandacht voor de speciale positie van broers en zussen die niet (meer) samenwoonden met het slachtoffer. "De rechtbank heeft tijdens de zittingen kunnen constateren dat de onmogelijkheid om op deze schade aanspraak te maken broers en zussen zeer pijnlijk treft en dat deze onmogelijkheid als zeer onrechtvaardig wordt ervaren."

'Groep is geen uitzondering meer'

Dat er iets moet gebeuren, onderschrijft ook advocaat Babette van Beest, die veel slachtoffers en nabestaanden bijstaat. Volgens de advocaat werd er de laatste jaren zo'n 90 keer een beroep op gedaan, 86 keer door broers en zussen. Het werd slechts in 16 gevallen toegekend. "Daar kun je al uit afleiden dat als zo'n groep zo massaal een beroep doet op iets dat een uitzondering hoort te zijn, dat zo'n groep geen uitzondering meer is".

De wetgever wilde een beheersbare efficiënte regeling om erkenning te bieden, zonder onsmakelijke procedures, zegt Van Beest. Maar voor de boers en zussen is het tegenovergestelde bereikt, stelt zij. "Het is ontzettend onsmakelijk om een ongrijpbare liefdevolle band aan te moeten tonen tijdens zitting", zegt ze. Als het vervolgens afgewezen wordt, is dat 'ontzettend pijnlijk'. "Daar gaat veel verdriet mee gepaard", vertelt zij.

Niet meer van deze tijd

Advocaat Van Beest noemt de regeling 'niet meer van deze tijd'. Zo stond ze ook in de rechtszaal voor een minderjarige broer en zus van een cliënt die overleden was door een verkeersongeluk. Het zusje had een brief geschreven over de band met haar zusje. Van Beest toonde een compilatie van beelden om de band voelbaar te maken.

"De emoties liepen zo hoog op dat de aansprakelijke partij weg moest", vertelt ze. Hoewel Van Beest vertrouwen had dat door de rechter de vordering zou worden toegewezen, veegde de rechter het van tafel. "De ouders durfden het niet te vertellen aan de kinderen." Zelf voelde ze zich toen machteloos: "Heel confronterend is dat."

Structurele oplossing

Minister voor Rechtsbescheming Franc Weerwind heeft aangekondigd de wet pas in 2024 te willen evalueren. Dat is te laat, vindt advocaat Van Beest. Een tijdelijke oplossing is te vinden in de manier waarop de rechter kan kijken naar de nauwe band. Als voorbeeld noemt ze hoe er geoordeeld wordt bij omgangsregelingen. "De structurele oplossing is een wetwijziging", zegt ze.

Ook Slachtofferhulp Nederland wil dat de politiek nu in actie komt, nog voor de wetsevaluatie. Ze noemen de regeling van nu onnodig psychisch belastend en pleiten ervoor de vast kring met gerechtigden uit te breiden naar (half-) broers en zussen.

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."