Voormalig corona-minister Hugo de Jonge (CDA) staat vandaag tegenover een kritische Tweede Kamer. Die wil weten in hoeverre De Jonge betrokken was bij de omstreden mondkapjesdeal van Sywert van Lienden.

Hugo de Jonge is nu minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en heeft altijd gezegd dat hij als minister van Volksgezondheid niet betrokken was bij de mondkapjesdeal.

Whatsapp-berichten

"Ik ben bij die deal natuurlijk niet betrokken geweest. Ik ben bij die afspraak niet betrokken geweest. Het is ook niet mijn portefeuille", zei hij vorig jaar juni in de media.

Daar worden nu kanttekeningen bij geplaatst omdat er onlangs via een Wob-procedure (Wet openbaarheid van bestuur) WhatsApp-berichten zijn opgedoken waaruit blijkt dat de bewindsman er persoonlijk bij een topambtenaar op aandrong contact op te nemen met zijn toenmalige partijgenoot Van Lienden.

20 miljoen euro winst in eigen zak

Sywert van Lienden en zijn twee compagnons Camille van Gestel en Bernd van Damme hadden de Stichting Hulptroepen Alliantie opgericht, waarmee zij zonder winstoogmerk beschermingsmiddelen voor de zorg importeerden.

De Volkskrant en Follow the Money onthulden vorig jaar mei dat de drie ondernemers via het bedrijf Relief Goods Alliance minimaal 20 miljoen euro winst hebben gemaakt en die in eigen zak hebben gestoken.

Wat staat er op het spel voor Hugo de Jonge? 5 vragen aan politiek commentator Joost Vullings.

1. Waarom ligt de mondkapjesdeal politiek zo gevoelig?

"Ten eerste is het heel pijnlijk dat de overheid zich zo heeft laten oplichten. Daarnaast is het grootste gedeelte van de mondkapjes nooit gebruikt, omdat ze kwalitatief onder de maat waren."

"Bovendien was er een connectie tussen Sywert van Lienden en Hugo de Jonge: het CDA. Destijds zat Van Lienden in de CDA-commissie die het verkiezingsprogramma opstelde."

2. Was er sprake van vriendjespolitiek?

"Nee. Uit alles blijkt dat Hugo de Jonge bepaald geen fan was van Sywert van Lienden, maar hij voelde zich wel onder druk gezet door de mondkapjes-ondernemer. Van Lienden gaf in diverse tweets af op de overheid. Die zou falen bij de inkoop van beschermingsmiddelen."

"Uit angst voor slechte beeldvorming drong De Jonge er bij een topambtenaar op aan contact op te nemen met Van Lienden. 'Je kunt die Sywert beter inside pissing out hebben dan outside pissing in', appte de minister aan de ambtenaar, waarmee hij bedoelde dat ze Van Lienden beter te vriend konden houden dan de strijd met hem aan te gaan."

3. Waarom wordt er vandaag opnieuw over gedebatteerd in de Tweede Kamer?

"Na de onthulling van die appjes vroeg de Tweede Kamer zich af of Hugo de Jonge wel altijd eerlijk is geweest over zijn betrokkenheid. De Jonge heeft altijd gezegd niet betrokken te zijn geweest bij het sluiten van de deal. Formeel heeft hij daar gelijk in, maar doordat hij er niet bij vertelde dat hij Van Lienden wél heeft aangedragen als potentiële leverancier is de indruk ontstaan dat hij niet helemaal eerlijk is geweest. De oppositie vraagt zich af of de deal er ook gekomen zou zijn zonder zijn bemoeienis."

"Vooruitlopend op het debat is er meer correspondentie openbaar geworden en heeft De Jonge excuses aangeboden voor het feit dat hij niet volledig is geweest over zijn betrokkenheid bij de deal. De minister moet ook uitleggen waarom hij zijn privémail gebruikte."

4. Is de positie van de minister in gevaar?

"De PVV heeft al aangekondigd een motie van wantrouwen in te dienen. Maar als minister De Jonge in het debat berouw toont en excuses aanbiedt zal de coalitie hem in ieder geval blijven steunen."

"Daarmee kan hij aanblijven als minister, maar zijn verleden als corona-minister zal hem de komende tijd blijven achtervolgen, want er loopt nog een onderzoek naar de mondkapjesdeal, naar de hele aanpak van de corona-crisis én er komt een parlementaire enquete naar het corona-beleid."

5. Hugo de Jonge is geen minister van Volksgezondheid meer. Waarom gaat hij dan wel in debat met de Tweede Kamer?

"Het is inderdaad heel bijzonder dat hij als minister van Wonen dit debat bijwoont, want Conny Helder (VVD) is nu als minister verantwoordelijk voor alles wat met beschermingsmiddelen te maken heeft. De Tweede Kamer wil heel graag dat De Jonge naar de Kamer komt, zodat weigeren alleen maar tot extra chagrijn zou leiden bij de oppositie."

"Bovendien gaat het debat vooral over wat de persoonlijke betrokkenheid van De Jonge was, met wie hij appte en belde. Dat kun je beter zelf toelichten. En omdat het een politiek zwaar debat zal worden kun je maar beter zelf je eigen verdediging voeren dan dat overlaten aan een politiek nog onervaren minister."

Bijna 20.000 Oekraïense kinderen zijn sinds de invasie door de Russen ontvoerd. President Zelensky wil geen vredesakkoord voordat alle gedeporteerde burgers teruggekeerd zijn, terwijl Rusland ontkent. "Ze beroven ons van onze toekomst."

Twee van deze kinderen zijn Veronika en Sasha. Hun verhaal wordt verteld in de documentaire 'After The Rain: Putin's Stolen Children Come Home' van de Brits-Oekraïense regisseur Sarah McCarthy. "Sasha werd als kleuter bij een Russische controlepost van haar vader gescheiden", vertelt McCarthy.

Ontvoerd op zomerkamp

"Haar vader kwam in een detentiekamp terecht en Sasha belandde met haar broertjes en zusjes in een tehuis in Moskou. Na zijn vrijlating moest haar vader zelf uitzoeken waar zijn kinderen waren. Ook Veronika, de dochter van een Oekraïense soldaat, werd gedeporteerd."

''Ze namen ons mee naar een soort kamp in Rusland. De politie pakte onze telefoons af. Ik huilde constant, omdat ik bang was dat ik mijn familie nooit meer zou zien'', vertelt Veronika in de film. McCarthy, die zelf een Oekraïense moeder heeft, reist met haar documentaire nu de wereld rond om zoveel mogelijk mensen te laten zien wat er gebeurt. "Dit is de keiharde realiteit voor duizenden Oekraïense gezinnen."

Nieuwe identiteit

Inmiddels zijn er 1.247 kinderen teruggehaald, vertelt Darya Gerasymchuk. Zij is kinderrechtencommissaris en adviseur van president Zelensky. "Maar van heel veel kinderen weten we nog niet waar ze zijn. Ze zijn ondergebracht bij Russische pleeggezinnen en hebben een nieuwe naam en identiteit gekregen.''

Het is heel moeilijk om te achterhalen waar de kinderen zich bevinden. ''Vaak begint het met een tip van een ouder, of beelden op Russische televisie waarin kinderen te zien zijn bij adopties of heropvoedingsprogramma's'', zegt Gerasymchuk. ''Ook Amerikaanse satellietbeelden hielpen bij het opsporen van kinderen. Maar de financiering van dat programma is inmiddels stopgezet door de Trump-regering."

Rusland ontkent

Zodra duidelijk is waar een kind zich bevindt, wordt er door de organisatie Save Ukraine contact opgenomen met de familie. Deze organisatie is opgericht door Mykola Kuleba, voormalig kinderombudsman van Oekraïne, en werkt om de kinderen terug te halen.

Meestal gaat er dan een moeder of oma met een medewerker op pad naar Rusland of bezet gebied, via veilige routes zoals Polen, Wit-Rusland of Turkije. Met juridische stappen, onderhandelingen of persoonlijke contacten wordt dan geprobeerd om het kind vrij te krijgen.

'Genocide op ons volk'

En dat is niet eenvoudig, vervolgt Gerasymchuck. "Want Rusland erkent zelden dat er sprake is van ontvoering en werkt vrijwel nooit actief mee aan terugkeer. Het belangrijkste doel van de ontvoering van Oekraïense kinderen door de Russen is de genocide op het Oekraïense volk. Door het Oekraïense volk kinderen te ontnemen, proberen de Russen ons van onze toekomst te beroven."

Voor Sasha en Veronika liep het goed af. Sasha woont nu in Letland, en Veronika is terug in Kyiv. Ze hebben inmiddels beiden getuigd bij het Internationaal Strafhof. Maar veel kinderen komen getraumatiseerd terug en zijn geïndoctrineerd door Russische propaganda. Duizenden kinderen zijn nog altijd vermist.

Voorwaarde voor vrede

De vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne verlopen moeizaam. Voor Oekraïne is de terugkeer van alle gedeporteerde burgers, met als prioriteit de ontvoerde kinderen, een belangrijke voorwaarde voor een akkoord. President Zelensky is stellig: alle kinderen moeten terug zijn voordat er serieus over vrede kan worden gepraat.

Het onderwerp stond bovenaan de Oekraïense agenda tijdens de besprekingen in Saoedi-Arabië eind vorige maand. Volgens de Amerikanen gold de terugkeer van de kinderen als een eerste stap om vertrouwen op te bouwen tussen de partijen, maar ook dat lijkt nog ver weg.

Meer steun nodig

Darya Gerasymchuk hoopt dat de aanklacht van het Internationaal Strafhof in het vredesproces een verschil kan maken. "De arrestatiebevelen tegen president Poetin en zijn commissaris voor de kinderrechten Maria Lvova-Belova waren historisch", zegt ze.

"Ze erkenden niet alleen het oorlogsmisdrijf van kinderontvoering, maar ook het bredere patroon van genocide: het systematisch overbrengen van Oekraïense kinderen naar Russische gezinnen.''

Juridische druk

''Hopelijk zet dit juridische druk op Rusland en helpt het ons om meer kinderen terug te krijgen. De wereld ziet nu zwart-op-wit wat wij al lang weten: wat Rusland 'redding' noemt, is in werkelijkheid gedwongen deportatie'', zegt Gerasymchuk.

Ze is ook blij met de internationale coalitie Bring Kids Back UA, een gezamenlijk initiatief van Oekraïne en Canada, waar inmiddels 41 landen aan deelnemen. "Maar we hebben meer steun nodig. Alleen met internationale druk en sancties krijgen we beweging. De terugkeer van deze kinderen is voor ons essentieel", benadrukt ze. "Zolang zij niet thuis zijn, is vrede onmogelijk."