Onze zorgsector is verantwoordelijk voor zo'n 7 procent van de landelijke CO2-uitstoot. Het besef daarvan dringt steeds meer door: "Vanwege de impact die we hebben als zorg, maken we ook mensen ziek."

Het moet echt anders, zo is de overtuiging van huisarts in opleiding Evelyn Brakema. "De zorg moet verduurzamen. Terwijl ik op mijn spreekuur mijn best doe om mensen beter te maken, lever ik via de achterdeur dus ook een bijdrage aan ziekte."

Belasting van het milieu

De grote voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg komt door een heel palet dat de uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt. Denk aan de milieubelasting van medicatie, maar ook het energiegebruik in gebouwen.

Daar komt de enorme afvalberg als gevolg van wegwerpartikelen nog eens bij, zoals handschoenen, jassen en instrumenten die na eenmalig gebruik worden weggegooid. Om het nog niet te hebben over alle reisbewegingen die patiënten, bezoekers en medewerkers van de zorg maken.

'We kunnen grote klappen maken'

Evelyn Brakema is voorzitter van de Groene Zorg Alliantie, een club die de zorgsector ondersteunt in de transitie naar duurzaamheid. "Wij willen niet meer op zo'n vervuilende manier mensen beter maken. We willen dat op een groene manier gaan doen." En daarmee komt de vergroening van de zorg nu echt op gang.

"Ik denk dat je een paar grote klappen kan maken net als in andere sectoren: overgaan op groene stroom, veel minder vervoersbewegingen maken en inzetten op teleconsulten. En qua voeding kunnen we in grote ziekenhuizen meer plantaardig gaan cateren."

Groene golf

Het bewustzijn in de zorg dat het duurzamer moet, begint te groeien. Zo is er een Green Deal Duurzame Zorg afgesloten door de Rijksoverheid en allerlei brancheorganisaties, waarin concrete doelen worden gesteld. Ook begint het zorgpersoneel zich te roeren, ziet Brakema.

"We komen van ver, maar nu merk je dat er een grote groene golf ontstaat en dat er steeds meer artsen, verpleegkundigen en fysiotherapeuten hiermee bezig zijn."

Volle breedte

De Groene Zorg Alliantie begon drie jaar geleden met 15 green teams die met duurzaamheid bezig waren. "Je had de groene huisartsen en de groene urologen, nu zijn het er meer dan 200. Dus we zItten nu echt in de volle breedte van de zorg." De groene golf in de zorgsector is nu echt van start gegaan.

"Iedereen is op z'n eigen veld aan het vergroenen en samen bundelen we de krachten, zodat we snel informatie kunnen uitwisselen. We willen één stem naar buiten brengen: 'Klimaatbeleid is gezondheidsbeleid'."

Energieverbruik

Het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam zet ook in op duurzaamheid. "Wij hebben kritisch naar ons energieverbruik gekeken en daarom nieuwe motoren in luchtbehandelingskasten geïnstalleerd die 25 procent minder energie gebruiken en dus ook minder CO2 uitstoten", vertelt programmamanager duurzaamheid Monique Kortekaas. "

"Ook kopen we onze energie groen in en doen we meer met zorg op afstand, zodat patiënten minder naar het ziekenhuis hoeven te komen." Het ziekenhuis zamelt allerlei afval in dat ze wordt gerecycled. "Op de operatiekamers verzamelen we papier, plastic en restafval. En ook de staplers, waarmee nietjes worden gezet in mensenvlees gaan naar een recyclebedrijf."

Narcosemiddel

Ook de operatiekamers in het Maasstad Ziekenhuis zijn al een stuk duurzamer dan eerder, omdat ze daar zijn overgestapt op een andere manier van narcose. Anesthesioloog Nieke Oversier is voorzitter van de werkgroep De Groene OK en vertelt waarom: "Wat er tot voorheen gebeurde, is dat het narcosemiddel, op het moment dat de patiënt het uitademde, in de atmosfeer kwam en bleef."

"Dan komt dat gas dus in de omgeving en dat is schadelijk, want het is een sterk broeikasgas dat bijdraagt aan de opwarming van de aarde." Er werd een oplossing bedacht: toedienen gaat nu meestal via een infuus, zodat het middel niet kan ontsnappen naar de omgeving. Toch kan het

Onderwijs voor huisartsen

Sinds deze maand is duurzaamheid opgenomen in het onderwijs dat aankomende huisartsen krijgen, vertelt Evelyn Brakema trots. Door bijvoorbeeld niet te behandelen of anders voor te schrijven, zijn ook stappen te maken.

In het geval van astma geldt dat een arts verschillende puffers kan voorschrijven: de een stoot broeikasgassen uit, de ander niet. En de huisarts kan zelf instrumenten steriliseren, zoals een hechtset of de aloude eendenbek. En dan hoeft de plastic eendenbek niet gebruikt te worden.

'Verduurzamen kan lang duren'

Hoe lang het duurt voor er echt flinke stappen zijn gezet, blijft een lastige, geeft Brakema toe. "De zorg is een heel complex systeem. Op heel veel punten heb je leveranciers nodig, de verzekeraars, de bestuurders. Dat maakt het log."

"Je moet iedere keer met iedereen om de tafel gaan zitten. Er zijn Europese regels en en er spelen verschillende belangen. Dus verduurzamen kan soms lang duren."

Nog niet de helft van de GroenLinks-PvdA-kiezers (44 procent) vindt dat Frans Timmermans weer lijsttrekker moet worden bij de volgende verkiezingen. VVD-kiezers zijn iets positiever. Maar ze zijn er niet van overtuigd dat Dilan Yeşilgöz moet blijven.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder kiezers die bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen op die partijen hebben gestemd.

'Sorry Frans'

Opvallend is dat kiezers van GroenLinks-PvdA en de VVD nu nog best vertrouwen hebben in hun partijleider. 88 procent van de GroenLinks-PvdA-kiezers staat achter Timmermans als huidige leider van de partij. Driekwart (76 procent) van de VVD-kiezers vindt dat Yeşilgöz het op dit moment goed doet.

Maar of ze ook lijsttrekker moeten worden bij de volgende verkiezingen? Daarover is twijfel. Zo vindt nog niet de helft van de kiezers van Timmermans dat hij dan de kar moet trekken. Een GroenLinks-PvdA-kiezer verwoordt het als volgt: "Hoe goed hij ook is ingevoerd, hoeveel ervaring hij ook heeft, hoezeer zijn hart ook op de goede plek zit. Het is tijd voor nieuw elan. Sorry, Frans."

VVD-kiezers niet overtuigd van Yeşilgöz

63 procent van de VVD-stemmers vindt dat de partij weer met Yeşilgöz de campagne in moet. De rest vindt van niet (22 procent) of weet het niet (16 procent).

"Ze doet het nu best aardig, maar heeft in korte tijd al te veel fouten gemaakt. Juist in de campagne heeft ze laten zien dat ze rare sprongen kan maken", schrijft een VVD-kiezer.

Imagoproblemen Omtzigt

Pieter Omtzigt staat er bij zijn kiezers nog een stuk slechter op. Niet alleen denken de meeste NSC-kiezers, die veelal zijn afgehaakt, dat hij geen lijsttrekker moet zijn bij de volgende verkiezingen. Ook is hij de enige partijleider met minder dan de helft vertrouwen van zijn eigen kiezers.

Veel NSC-kiezers vinden dat hij goede eigenschappen heeft, maar dat die hem niet geschikt maken als politicus. Een kiezer zegt daarover: "Qua kennis en integriteit is hij de juiste persoon. Maar juist die kenmerken zorgen ervoor dat hij in de Haagse slangenkuil opbrandt. En dat is een heel trieste constatering."

Schoolkantines en bedrijfsrestaurants in Frankrijk zouden niet langer soja-producten moeten serveren. Dat is het advies van Anses, het Franse RIVM. Te veel soja zou een negatief effect kunnen hebben op de vruchtbaarheid.

Soja wordt veel gebruikt als plantaardig alternatief voor bijvoorbeeld vlees- of melkproducten.

Lager oestrogeen

Driekwart van de Franse kinderen tussen de 3 en 5 jaar, en bijna de helft van de volwassen Franse vrouwen die soja eten, krijgen volgens Anses te veel soja binnen. En dat kan slecht zijn voor de gezondheid, zegt de Franse organisatie, met name voor de vruchtbaarheid.

De boosdoeners in soja zijn isoflavonen. Universitair hoofddocent Katja Teerds legt uit hoe isoflavonen werken: "Ze binden aan de receptor voor oestrogeen, het vrouwelijk geslachtshormoon. Een piek in oestrogeen zorgt voor de eisprong." In theorie kunnen heel grote hoeveelheden isoflavonen dus zorgen voor een lager oestrogeen en daarmee de eisprong dwarszitten.

'Effect verwaarloosbaar'

"Maar onderzoek heeft aangetoond dat dit effect verwaarloosbaar is", gaat Teerds verder. Ook bij emeritus hoogleraar Voeding en Gezondheid Jaap Seidell zijn de risico's niet bekend. "In Azië wordt veel soja gegeten. Daar zijn ook veel onderzoeken gehouden, waaruit blijkt dat de menstruatiecyclus van vrouwen soms een dag langer wordt door hoge sojaconsumptie, maar negatieve effecten op de vruchtbaarheid zijn niet bekend."

Het Nederlandse adviesorgaan voor voeding is het Voedingscentrum. Zij hanteert alleen een advies voor zwangere vrouwen als het gaat om soja-inname. "Uit dierstudies blijkt dat het mogelijk effect heeft op de ontwikkeling van de geslachtsorganen bij het kindje als je heel veel isoflavonen binnenkrijgt tijdens de zwangerschap", vertelt gezondheidsexpert bij het Voedingscentrum Marije Verwijs.

Advies Voedingscentrum

"Wij adviseren daarom om tijdens de zwangerschap de soja-inname beperkt te houden, tot bijvoorbeeld vier glazen sojadrink per dag en daarnaast nog twee vleesvervangers op basis van soja per week", gaat ze verder. Overigens zitten in dierlijke producten ook isoflavonen. "In koemelk zelfs meer dan in sojamelk", zegt Teerds. "Dat komt omdat koeien soja door hun voeding krijgen."

Het voedingscentrum hoopt zich binnenkort samen met het RIVM en de Gezondheidsraad te kunnen buigen over het Franse rapport. "Indien nodig zullen we ons advies aanpassen."