Hoe weet je of een vakantiebestemming veilig is in tijden van terreur? Veel Nederlanders wenden zich tot de reisadviezen van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Maar daar is iets eigenaardigs mee aan de hand. Terwijl buurlanden als België en Duitsland Tunesië als een veiliger vakantiebestemming markeren, zegt onze overheid dat de risico’s te groot zijn.

Volgens BuZA is Tunesië “nu nog te gevaarlijk om er vakantie te vieren” en daarom krijgt het land code oranje (alleen noodzakelijke reizen) en in bepaalde gebieden zelfs code rood (niet reizen). De laatste terroristische aanslag in het land was in 2015. Ter vergelijking: Europese landen als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk krijgen nog altijd code groen (geen bijzondere veiligheidsrisico’s), met meerdere aanslagen vers in het geheugen.

De landen om ons heen volgen niet de lijn van ons ministerie. In België is sinds februari 2017 het negatieve reisadvies versoepeld. De hoofdstad Tunis en verschillende kustplaatsen zijn volgens onze zuiderburen veilig genoeg voor toeristen.

In Frankrijk heeft Tunesië ook weer code geel gekregen. Er vliegen inmiddels volop charters. En Duitse reisbureau’s bieden ook weer reizen aan sinds hun overheid het reisadvies versoepelde. Vanuit heel Europa vliegen er inmiddels weer prijsvechters en reisbureau's naar Tunesië, behalve uit Nederland en Engeland. Dit jaar gingen er nog geen 4000 Nederlanders, vóór de aanslagen waren dat er 65.000.

Negatieve reacties

Volgens de directeur van de Algemene Nederlandse Vereniging van Volgens de directeur van de Algemene Nederlandse Vereniging van Reisbureaus wordt de argumentatie  van het ministerie “steeds dunner”. Reisorganisaties in Nederland houden zich, soms met tegenzin, aan het advies en bieden geen chartervluchten aan.

Alleen Corendon wilde in april weer reizen naar het Afrikaanse land aanbieden, maar na “negatieve reacties” en “tegenvallende verkoop” hebben zij besloten om de vluchten naar Tunesië toch niet te hervatten. Wel zegt de reisorganisatie nog steeds achter het standpunt van de ANVR te staan

TUI en Thomas Cook laten weten het reisadvies van BuZa gewoon op te volgen. Het Verbond van Verzekeraars vindt dit een verstandig besluit, want de overheid “baseert zich op (geheime) informatie van inlichtingendiensten. Rood is rood. Ga er niet heen, je bent niet gedekt.” 

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."