ABN Amro, de NS en TenneT: dit zijn bedrijven die (deels) in handen van de staat zijn. Ze zijn genationaliseerd. Maar andere grote bedrijven, zoals Tata Steel, blijven in private handen, zelfs als de overheid miljarden investeert in hun verduurzaming.

Er lijkt geen einde te komen aan de problemen rondom Tata Steel. Zou het daarom geen goed idee zijn om bedrijven zoals Tata Steel te nationaliseren? Dat vroegen jullie ons in de chat. Er wordt nog niet serieus gesproken over het nationaliseren van Tata Steel, zegt hoogleraar internationale economie aan Rijksuniversiteit Groningen Steven Brakman. Hij legt uit wat er komt kijken bij nationaliseren.

Redenen voor nationaliseren

Nationalisatie van een bedrijf betekent kort gezegd dat de overheid een bedrijf in bezit heeft, vertelt Brakman. Hij maakt een onderscheid tussen twee type overheidsbedrijven: bedrijven die sinds de oprichting in handen zijn van de Staat en bedrijven die later zijn overgenomen.

Volgens de hoogleraar kunnen er verschillende oorzaken zijn voor het nationaliseren van een bedrijf. "Dit kunnen goede of slechte motieven zijn", zegt hij. "De overheid kan bijvoorbeeld een bedrijf willen overnemen met als doel om dan zeggenschap te krijgen over het productieproces, het eindproduct en over de opbrengsten."

Water en veiligheid

Brakman noemt dit ook wel strategische redenen. "Zo heeft de overheid een aantal strategische sectoren waarvan ze het voorbrengen van de producten zeker willen stellen. Denk bijvoorbeeld aan water of aan defensie. Water is een zodanig essentieel product dat je niet wil dat bedrijven daar winst mee gaan maken en jou dwingen om idiote prijzen te betalen voor een liter water."

Maar ook veiligheid valt onder het kopje 'essentieel eindproduct', gaat hij verder. "Je wil dat de bescherming die defensie biedt, iedereen ten goede moet komen. En niet alleen aan mensen die daarvoor betalen. Je wilt veiligheid niet overlaten aan een private partij. Denk bijvoorbeeld aan de Wagner-groep die als private partij actief was in Rusland."

Voorkomen van faillissement

Een andere reden waarom de overheid kan overgaan tot nationalisatie, is om het bedrijf te redden van een dreigend faillissement. "In tijden van de financiële crisis waren bijna alle banken private bedrijven. Zij maakten winst en concurreerden onderling met elkaar waardoor de rente op leningen binnen de perken bleef, en de spaarrente op een acceptabel niveau lag", weet Brakman.

"Maar bepaalde banken hebben een dusdanig groot effect op het Nederlandse betaalverkeer dat toen de financiële crisis uitbrak, de Staat overging tot nationalisatie van bijvoorbeeld ABN AMRO. Dat is een systeembank en een dreigend faillissement zou een bankrun hebben veroorzaakt en een desastreus effect hebben gehad op het betalingsverkeer. De angst was toen dat het hele betaalverkeer in elkaar zou zakken als de overheid niet overging tot nationalisatie."

Een halve overname

Volgens Brakman komt actief nationaliseren, dus volledige overname, in Nederland haast niet voor. "Er zijn wel bedrijven die - voor een deel - in staatshanden zijn, bijvoorbeeld de Nederlandse Spoorwegen. Transport is weer een dusdanig essentieel element in de Nederlandse economie dat de Staat wil dat de voorzieningen daarvan goed georganiseerd zijn."

"Stel je laat een volledige marktpartij erop los, dan zou het kunnen gebeuren dat de spoorlijn tussen Utrecht en Amsterdam en Den Haag goed zou functioneren. Maar de verliesgevende lijnen die zouden mogelijk verdwijnen. De staatsinvloed zorgt er dus voor dat ook afgelegen plekken bereikbaar blijven", legt hij uit.

Vinger in de pap bij KLM

Brakman noemt nog 'een tussenvorm' van nationalisering waar Nederland bekend mee is. "Hoewel KLM is geprivatiseerd, wil de staat daar wel een vinger in de pap hebben, omdat het vliegverkeer ook belangrijk is."

Hij gaat verder: "Zo heeft de overheid een minderheidsbelang in KLM, maar is haar macht dusdanig groot dat ze invloed kunnen uitoefenen op beslissingen."

Nationaliseren is niet zonder risico's

In communistische landen was het heel gebruikelijk dat bedrijven plotseling werden genationaliseerd, vertelt Brakman. "Dit was aan de orde toen Fidel Castro in Cuba aan de macht kwam. Zo'n staat grijpt dan in, omdat de eigenaar ze niet aanstaat of omdat ze het land in kwestie waar zo'n bedrijf vandaan komt, een hak willen zetten.

"Een aantal jaar geleden ervaarde olie- en gasbedrijf Shell hetzelfde in Rusland. De Russische staat dwong Shell toen om het belang in Sachalin-2, het grote olieveld dat zij exploiteerde, voor een veel te lage prijs af te staan", geeft hij als voorbeeld.

Lang verliezen vergoeden

Landen met een sociale markteconomieën nationaliseren in feite pas in noodgevallen, gaat hij verder. "Om te voorkomen dat in één klap een groot aantal mensen op straat komt te staan, kan de overheid overwegen om grote bedrijven te subsidiëren of over te nemen. In de jaren 80 heeft Nederland de scheepsbouw willen redden met grote negatieve gevolgen."

Hij ziet een probleem bij het ingrijpen in dit soort situaties. "Als de Staat het bedrijf dan overneemt betekent dat ze tot het einde der dagen verliezen moet vergoeden. En wil de belastingbetaler dat?"

'Normaal fenomeen'

"De overheid zou moeten nagaan wat de reden is dat de zo'n bedrijf niet op eigen benen kan staan", voegt Brakman eraan toe. En dat gaat ook op voor Tata-steel.

"Want dat bedrijven failliet gaan, is eigenlijk een normaal fenomeen in een markteconomie. Sommige bedrijven redden het en andere bedrijven redden het niet. En dat is vervelend voor de mensen die het treft. Bij Tata Steel is het natuurlijk de vraag waarom het bedrijf in moeilijkheden zit. Komt dat door aangescherpte en kostbare milieu regels? Is het bedrijf verouderd? Of komt het door dumping van goedkoop Chinees staal op de Europese markt? In het laatste geval is overheidsactie gewenst, bijvoorbeeld door in Europees verband naar de Wereld Handels Organisatie te stappen."

Buitenlandse eigenaren

Wat gebeurt er met de eigenaren van een buitenlandse moederbedrijf? Het korte antwoord: die hebben het nakijken, zegt Brakman. "Als een bedrijf dan genationaliseerd wordt of over moet gaan tot een gedwongen verkoop tegen een te lage prijs - wat Shell in Rusland is overkomen- , dan pikt de overheid een bedrijf gewoon in. Dan hebben de eigenaren pech."

Dat laatste zou onverstandig zijn, volgens de hoogleraar. "Je vernietigt dan in een klap het investeringsklimaat. Op korte termijn is dit misschien winstgevend voor de overheid, maar op lange termijn denkt een volgend bedrijf wel twee keer na om te investeren in zo'n land. Ik zie Shell niet snel weer investeren in Rusland ook al zou de oorlog met Oekraïne beëindigd worden. Beleggers willen niet dat er nonchalant wordt omgegaan met hun eigendom", zegt hij tot slot.

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."