Een zittende president die de verkiezingsuitslag niet accepteert. Dat is in de VS nog nooit gebeurd. Tot dit jaar, zo lijkt het in elk geval. "De Amerikaanse democratie loopt gevaar en dat kan wereldwijd gevolgen hebben."

Hoogleraar empirische politicologie Carolien van Ham aan de Radboud Universiteit doet onder andere onderzoek naar naar verkiezingsfraude. Maar dat die kennis van pas zou komen tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen had ze bepaald niet zien aankomen, vertelt ze.

Verkiezingsfraude

De landen in Van Hams onderzoek hebben vaak een zwakke democratie, of zijn er onlangs een geworden. Voor veel mensen is Amerika niet het eerste land waar ze aan denken bij een zwakke democratie, maar Van Ham ziet wel degelijk overeenkomsten.

Dat de zittende president Donald Trump van de daken schreeuwt dat er sprake is van verkiezingsfraude, bijvoorbeeld. En dat hij de uitslag niet zal accepteren als hij verliest.

Gerrymandering

Ook wat integriteit betreft lopen ze in de VS tegen problemen aan, ziet de hoogleraar. "Dat is overigens niet nieuw, al sinds de verkiezingen tussen Bush en Gore in 2000 proberen zowel de Democraten als de Republikeinen het systeem naar hun hand te zetten", vertelt Van Ham.

"Dit doen ze door de kiesdistricten, waarin het land is verdeeld, zo aan te passen dat ze daar kunnen winnen. Gerrymandering heet dat - kiesrechtgeografie. Republikeinen hebben dat goed gedaan de afgelopen jaren, waardoor ze meer kans maakten om te winnen. In Nederland hoef je dat niet te proberen: als Rutte het kiesstelsel zo naar z'n hand zou zetten, zouden we allemaal de straat opgaan."

Stemmen lastiger

Een groot probleem tijdens de huidige presidentsverkiezingen is volgens Van Ham de strijd over wie wel en niet mag stemmen. "De Republikeinen vinden dat de Democraten veel te makkelijk zijn in het toelaten van mensen tot de kiesregisters, zoals immigranten die nog geen officieel staatsburgerschap hebben. De Democraten vinden op hun beurt dat de Republikeinen mensen onderdrukken, zodat ze niet kunnen stemmen."

Wat het extra lastig maakt, volgens Van Ham, is dat alles op staatsniveau wordt geregeld. "In iedere staat spelen er weer andere problemen. Zo zijn in Georgia en Atlanta bewust minder kiesbureau's geplaatst, waardoor mensen langer in de rij moeten staan. En daar heeft niet iedereen de tijd voor. En in Florida, waar ex-gevangenen pas 2 jaar het recht hebben om te stemmen, kondigde de gouverneur een maand voor de verkiezingen aan dat ze eerst hun openstaande boetes moesten betalen. Anders mochten ze niet naar de stembus."

Gevolgen wereldwijd

Dat de democratie van Amerika onder druk staat gaat ook andere landen aan, volgens Van Ham. Ze verwijst naar een boodschap van de VS aan Ivoorkust, dat het West-Afrikaanse land ervoor moest zorgen dat de presidentsverkiezingen er zonder geweld zouden verlopen. "'Hallo, kijk eens naar jezelf', was de reactie. Amerika wordt minder serieus genomen." En dan is er nog een tweede probleem, zegt de hoogleraar: "Wanneer de Amerikaanse president zegt dat hij de uitslag niet accepteert, geeft dit leiders als Erdogan, Orbán en Bolsonaro meer redenen om ook zo te handelen. 'Trump doet het ook', kunnen ze dan zeggen. 'En Amerika is ook een democratie'. De Verenigde Staten hebben zo ontzettend veel invloed."

Of de Amerikaanse democratie gevaar loopt? "Ja, zeker", zegt de hoogleraar. Waaruit dat blijkt? "Dat de polarisatie in de VS een punt heeft bereikt dat de ene helft van de bevolking de andere helft niet meer als burger ziet. Het is een beetje als wanneer premier Rutte zou zeggen: 'Iedereen die op FVD of PVV stemt moet z'n stem kwijtraken, die stemmen tellen we niet."