'Waar Nederland vroeger verzuild was naar politieke en religieuze overtuiging, is opleidingsniveau de nieuwe verzuiling,’ aldus hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS. Lager- en hoger opgeleiden komen elkaar weinig meer tegen.

Ze wonen niet in dezelfde wijken, ze gaan niet naar dezelfde sportclub, ze komen elkaar ook niet meer tegen in de kerk, zoals vroeger. Er zijn ook veel verschillen: in inkomen natuurlijk, maar ook zelfs in levensverwachting.

Hoe komt het dat dat zo gegroeid is? Begrijpen lager- en hoger opgeleiden elkaar nog wel? En is het erg als dat niet zo is?

Meer hoger opgeleiden

Allereerst is het aantal hoger opgeleiden in de afgelopen decennia flink gegroeid. In 1960 was 2 procent van de bevolking hoogopgeleid. In de jaren ’90 was het 20 procent en nu heeft bijna 30 procent van de Nederlanders minimaal een hbo of universitaire opleiding.

Op dit moment is in Nederland 32,5 procent lager opgeleid (alleen basisonderwijs, middelbare school of mbo niveau 1), 38,8 procent is middelbaar opgeleid (mbo), en 27,5 procent is hoger opgeleid (hbo of universiteit).

De vertegenwoordiging van lager opgeleiden in de Tweede Kamer loopt niet synchroon. Van de 150 kamerleden die nu in de Tweede Kamer zitten hebben er slechts 5 geen hbo of universitaire opleiding gedaan.

Verschil in levensstijl 

Ook wat betreft gezondheid zijn er verschillen te zien. Volgens Maarten Wolbers, hoogleraar onderzoek van onderwijs aan de Radboud Universiteit, leven lager opgeleiden gemiddeld zeven jaar korter dan hoger opgeleiden. En voor lager opgeleiden komt het moment waarop ze beginnen te kwakkelen met hun gezondheid eerder, zo rond het 50e levensjaar, en duurt die periode ook langer. 

Daarnaast blijkt uit CBS-cijfers dat er ook op de huwelijksmarkt niet of nauwelijks wordt gemengd tussen hoger- en lageropgeleiden. Bijna iedereen trouwt tegenwoordig met iemand van hetzelfde opleidingsniveau, en op universitair niveau is dat ook nog eens vaak iemand die eenzelfde studie gedaan heeft.

Dat maakt dat er nu een overschot is ontstaan van hoger opgeleide vrouwen en lager opgeleide mannen die elkaar niet weten te vinden. Ook is te zien dat er commercieel wordt ingespeeld op deze kloof. Zo zijn er natuurlijk de datingsites voor hoger opgeleiden, maar tegenwoordig zijn er bijvoorbeeld ook al autoverzekeringen voor hoger opgeleiden met een lagere premie.

Onbegrip tussen lager- en hoger opgeleiden

Iemand die de verschillen tussen lager- en hoger opgeleiden aan den lijve ervaart is de 18-jarige Rick van den Brink. Hij groeide op in Elst in een familie waar niemand een vervolgopleiding deed na de middelbare school. Hij is de eerste die naar de universiteit gaat, en dan ook meteen naar de faculteit politicologie van de Universiteit Leiden.

Daar kwam hij in een andere wereld terecht. Rick zegt elke dag te merken dat in beide groepen een totaal onjuist beeld heerst van de andere groepen. Zijn vrienden en zijn familie maken zich zorgen over verschillende zaken. Hij merkt het ook bij discussies op verjaardagen. Op een verjaardag met voornamelijk hoger opgeleiden gaat het bijvoorbeeld over de nieuwe donorwet, waar het in lager opgeleide kringen volgens hem vaker gaat over vluchtelingen. Als Rick zijn verjaardag viert, en de beide groepen bij elkaar zet, dan leidt dat volgens hem tot heftige discussies. De werelden begrijpen elkaar niet.

Zorgen verschillen

Dat lager- en hoger opgeleiden zich zorgen maken over verschillende zaken blijkt ook uit onderzoek. Dat is ook niet gek want van actuele ontwikkelingen als robotisering en globalisering plukken vooral hoger opgeleiden de vruchten terwijl lager opgeleiden er banen door verliezen.

Volgens Wolbers is de kloof tussen lager en hoger opgeleiden niet nieuw, hij bestaat al sinds de afschaffing van de zuilen, maar de kloof is volgens hem wel scherper zichtbaar geworden. Dat vindt hij wrang omdat er in de jaren 60/70 zoveel van het onderwijs verwacht werd. Het zou de gangmaker worden voor gelijke kansen. Maar nu is te zien dat juist onderwijs weer voor veel ongelijkheid zorgt.

Serie 'De Kloof'

Als we naar de discussies kijken in opmaat naar de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart, lijkt het alsof Nederland is verdeeld in allerlei eilanden.

Er wordt gesproken van tweedelingen zoals die tussen lager- en hoger opgeleiden. EenVandaag besloot uit te zoeken: bestaan deze kloven daadwerkelijk? Zo ja, langs welke scheidslijnen tekenen ze zich af? Wordt die kloof ook zo ervaren? En is het erg eigenlijk, als er een kloof is?

De volgende vijf thema’s komen uitgebreid aan bod: de tweedeling tussen jong en oud, allochtoon en autochtoon, flexwerkers en werknemers met een vast contract, stedelingen en plattelandsbewoners en lager- en hoger opgeleiden.

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."