De formatie is begonnen. Nu is de vraag welke partijen samen gaan regeren. Aan verkenner Gom van Strien de taak te onderzoeken welke coalities mogelijk zijn. Staatsrechtsgeleerde Peter Rehwinkel legt uit hoe een verkenner zijn werk doet.
Vandaag kwamen alle fractievoorzitters bij elkaar om een verkenner aan te wijzen. Dat werd dus Gom van Strien, die zo'n 12 jaar namens de PVV in de Eerste Kamer zit. Vlak voor de bijeenkomst liet VVD-leider Dilan Yeşilgöz weten dat haar partij niet wil meeregeren in een komend kabinet. Dat de verkenner een pittige klus te wachten staat, is duidelijk.
Eerder via de koning
Het is aan Van Strien om te onderzoeken welke coalities er mogelijk zijn en waar de gesprekken met fractieleiders over moeten gaan. "Een ding staat vast: een verkenner onderhandelt niet", legt Rehwinkel uit. "Hij brengt het gesprek op gang."
Formeren met een verkenner is relatief nieuw. Tot 2012 was het aan de koning. "Maar toen is de politiek het zelf gaan doen. Er is ook dit jaar wel weer even discussie over geweest, of de koning toch niet terug moest komen in de kabinetsformatie, maar uiteindelijk is dat niet gebeurd."
'Van Strien heeft geen indruk gemaakt'
Een belangrijke eigenschap van de verkenner is dat hij of zij ver van de politiek afstaat. Ondanks dat Van Strien in de Eerste Kamer zit, heeft hij volgens Wilders 'niet een groot politiek profiel'.
"Ze willen eigenlijk iemand in die rol die ervaring heeft, maar die niet politiek actief is, maar dat is Wilders dus niet gelukt", zegt politiek commentator Joost Vullings. "Maar Van Strien heeft de afgelopen 12 jaar geen enkele indruk op mij gemaakt", voegt hij toe.
Iemand van de eigen partij
"Een verkenner moet iemand zijn die vertrouwen geniet van de partijen waarmee mogelijk later geformeerd wordt", vertelt Rehwinkel. "Tot nu toe is dat steeds iemand uit de grootste partij geweest, maar dat hoeft niet."
De staatsrechtsgeleerde denkt dat het voor de PVV best moeilijk geweest kan zijn om iemand aan te wijzen, omdat de PVV geen poule van oud-ministers of commissarissen van de koning heeft om uit te putten.
'Omtzigt, functie elders'
En dat je als verkenner de plank flink mis kan slaan, is wel duidelijk geworden bij de vorige formatie in 2021. Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) werden aangewezen als verkenners, maar gingen volgens Rehwinkel onderhandelen. Iets wat je echt niet moet doen als verkenner.
"Op een gegeven moment duurde het ook te lang. En het was natuurlijk helemaal ongelukkig dat Ollongren met dat papier werd gefotografeerd, waarop stond: Omtzigt, functie elders."
Duidelijke termijnen
Volgens Rehwinkel heeft de Tweede Kamer daarvan z'n lesje geleerd. "Er is toen ook een commissie aan de gang gezet met een hoogleraar en er is over gedebatteerd", zegt Rehwinkel. Een van de dingen die daaruit naar voren is gekomen, is dat er termijnen zijn gesteld.
"Dus niet voortdurend maar mensen ontvangen, maar duidelijke termijnen, ook voor de verdere kabinetsformatie", vertelt Rehwinkel.