Wie naar Den Haag, de media of op het internet kijkt ziet een gepolariseerd debat: je bent voor of tegen, iets is goed of fout. Maar er zijn ook mensen die zich minder uitspreken, en zich storen aan de harde toon. Zij horen bij de zwijgende meerderheid.
Het gaat de laatste tijd vaak over polarisatie in de samenleving. De toon van het publieke debat verhardt, in ieder geval in politiek Den Haag en op social media. Een grote groep minder schreeuwerige Nederlanders kan zich daardoor minder gezien voelen. Annemieke en Carla horen bij die groep.
'Vermijd sommige onderwerpen'
Annemieke ter Horst-Rikkers ergert zich aan de extreme geluiden in de samenleving. Ze vindt het vooral vervelend dat er veel geroepen wordt, zonder iets eerst te controleren. "Mensen denken alleen met hun onderbuik", vertelt ze.
Ze vindt het soms moeilijk om zich uit te spreken. Met sommige vrienden vermijdt ze dan ook bepaalde onderwerpen. Ze gaat nog steeds om met mensen die niet dezelfde mening delen. "Maar soms vind ik dat wel heel lastig", zegt ze. "Bij hele goede vrienden van ons moesten we het woord corona niet laten vallen." Dit alles om ruzie te voorkomen.
Het 'stille' midden
De ene keer wordt het de zwijgende meerderheid genoemd, een andere keer de middengroep: mensen die zich een beetje onttrekken aan het soms heftige publieke debat. Dat dit 'stille' midden moeilijk te bepalen is, weet universitair hoofddocent aan de TU Delft Niek Mouter.
Hij ontwikkelde een methode om de standpunten van burgers over het overheidsbeleid te meten: de Participatieve Waarde Evaluatie (PWE). Daarmee doet hij onderzoek naar de overtuigingen in de maatschappij.
Per onderwerp verschillend
"Er zijn mensen die op onderwerp A een hele uitgesproken mening hebben, en op onderwerp B bij het 'stille' midden horen", vertelt Mouter. "De mensen die maar naar één kant in een vraagstuk kunnen kijken, noemen we vaak ook wel de polen."
"En de mensen die wel verschillende argumenten meenemen, dat noemen dan weer de middengroep", legt de onderzoeker uit. "We weten dus niet op voorhand bij welke groep iemand hoort."
X-account verwijderd
Door alle discussies die X worden gevoerd besloot Annemieke haar account te verwijderen. "Iedereen kan daarop plaatsen wat ze willen. Je hoeft geen brief meer te schrijven, je hoeft niet naar de postbus te lopen. Het is heel makkelijk om online haatdragende dingen te plaatsen."
Reden voor haar dus om het online platform te verlaten. Zelf geeft ze aan bij het 'stille' midden te horen: "Ik ga niet met hoofdletters op Twitter of Facebook schrijven hoe ik erover denk."
'Wat heb je eraan?'
Mouter ziet meer mensen als Annemieke terug in zijn onderzoek. "Kijk je bijvoorbeeld naar X, dan zie je inderdaad weinig mensen met een genuanceerd standpunt. Dan kun je het gevoel krijgen dat die groepen mensen met een ongenuanceerd standpunt, heel groot zijn."
"De mensen die een genuanceerde mening hebben, die zie je minder op televisie en ook veel minder op sociale media. Zij hebben er namelijk geen enorm belang bij om hun mening openlijk en wijdverspreid te tonen", legt hij uit. "Wat hebben ze eraan? Bovendien kost het ook moeite: je moet er tijd in steken om je mening ergens te plaatsen, en dan krijg je er ook nog eens reacties op."
Grotere prikkel
Omdat de uitgesproken groep graag ziet dat er iets verandert in de maatschappij hebben zij een een grotere prikkel om hun mening te verkondigen, gaat de onderzoeker verder.
"Zij hebben er daarom veel minder moeite mee om bijvoorbeeld tijd te steken in het reageren op anderen." Mouter denkt overigens niet dat de groep met een uitgesproken mening het grootst is.
60 tot 80 procent
Het is volgens hem 'van alle tijden dat mensen het idee hebben dat de groepen aan de polen van het debat groter lijken dan dat ze in werkelijkheid zijn',. Hoe groot de groep van het 'stille' midden precies is, kan per onderwerp verschillen, vertelt hij.
"Als het om lokale, concrete onderwerpen gaat, is die groep kleiner. Gaat het om een landelijk onderwerp en is het abstracter, dan is die groep veel groter. Geschat wordt dat de middengroep over het algemeen 60 procent tot 80 procent van de mensen bevat."
Schreeuwende politici
"Hoe er nu geschreeuwd wordt door politici en mensen online, dat is gewoon schokkend", vertelt Annemieke. Ze geeft aan zich niet prettig te voelen bij mensen die anderen op een vaak negatieve manier aankijken. Dan is ze liever stil.
Ze vindt dat politici het verkeerde voorbeeld geven. "Het begon al met Rutte en het normaal doen." Maar of mensen zich écht laten inspireren door de toon van politici is lastig vast te stellen, omdat je dit per individueel geval moet bekijken, zegt universitair hoofddocent Mouter.
'Probeert escalatie voorkomen'
Ook Carla Fase vindt dat meningen extremer worden en ziet de tolerantie in de samenleving afnemen. "Ik probeer er zelf niet aan mee te doen, want dan ga ik hetzelfde gedrag vertonen dat ik bij de ander heel vervelend vind", vertelt ze.
Ze voorkomt veel liever een escalatie tussen twee groepen dan dat ze haar eigen mening gaat geven. "Ik probeer altijd te voorkomen dat het escaleert. Omdat ik merk dat als mensen al aan het escaleren zijn, ze eigenlijk al niet meer in staat zijn om te luisteren." Carla zoekt dan een moment om met ze in gesprek te gaan.
'Ik heb best veel te zeggen'
Carla vindt het jammer dat er in het nieuws vooral aandacht lijkt te zijn voor mensen die veel om aandacht schreeuwen. "Dat mensen die het ook vet ingewikkeld hebben maar dat niet op die manier uiten, geweld gebruiken of de wet overtreden door op de snelweg te gaan zitten, niet gehoord worden."
Het is niet dat ze geen meningen heeft, benadrukt ze. "Ik denk dat ik best veel te zeggen heb omdat ik veel heb gezien in het onderwijs." Carla was leraar in het speciaal onderwijs, waar ze veel werkte met kinderen met gedragsproblemen.
Van politiek vervreemden
Ze ziet dat er veel in de maatschappij gebeurt, maar dat daar niet naar geluisterd wordt. "Ik wil dus niet op de snelweg staan, maar ik wil dat beleidsmakers naar me luisteren."
"Het gebeurt nog te vaak dat een uitgesproken groep te veel wordt gehoord", vindt ze. Het gevolg daarvan is dat mensen uit de 'stille' middengroep zich vervreemd gaan voelen van de politiek, zegt onderzoeker Mouter.
Constructieve gesprekken
"Het is belangrijk dat de politiek daarom nieuwsgierig blijft naar de voorkeuren en de waarden van het 'stille' midden", zegt hij. "Als je weet wat zich afspeelt in deze groep, kun je daar als beleidsmaker op reageren door je beleid wat aan te passen of het beter toe te lichten."
Het betrekken van het 'stille' midden heeft een groot voordeel, weet de universitair hoofddocent. Deze groep kan volgens hem namelijk zorgen voor minder felle en meer constructieve gesprekken. "De wat meer gepolariseerde groepen willen namelijk wel rekening houden met de middengroep", benadrukt hij tot slot.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.