Waarom geven we miljarden uit op het moment dat iemand al ziek is, in plaats van mensen zo gezond mogelijk te houden? Minder dan 1 procent van het Nederlandse zorgbudget gaat naar preventie. De coronapandemie lijkt het moment voor een andere koers.

"Nee, het is niet voldoende om mensen met ernstig overgewicht met een paar welgemeende adviezen en cholesterolverlagers naar huis te sturen", zegt hoogleraar obesitas en internist Liesbeth van Rossum van het Erasmus Medisch Centrum voor de zoveelste keer.

'Lichaam wil altijd terug naar het oude, hogere gewicht'

Van Rossum benadrukt dat obesitas niet te maken heeft met een gebrek aan discipline of met luiheid. "Naast ongezonde leefstijl en een dikmakende maatschappij, zijn er tal van andere sociale en biologische oorzaken. En als je door welke reden dan ook eenmaal te veel vet hebt, dan heeft het lichaam telkens na een afvalpoging de neiging terug te gaan naar het oude, hogere gewicht."

Daarom hebben mensen met ernstig overgewicht volgens Van Rossum langdurig hulp nodig om er vanaf te komen en zo mogelijke vervolgziektes te voorkomen.

Liesbeth vRossum
Bron: Eigen beeld
Liesbeth van Rossum

'Veel medische complicaties linken aan overgewicht'

Al jaren strijdt Van Rossum als voorzitter van het Partnerschap Overgewicht Nederland voor betere preventie. "Meer dan tweehonderd medische complicaties zijn direct te linken aan overgewicht, waaronder zo'n 13 kankersoorten, maar ook diabetes, hart- en vaatziekten en depressie. Dat zijn potentieel ernstige aandoeningen die veel impact hebben." Ze vindt het vreemd om mensen pas te helpen met dure medicijnen en behandelingen als hun gezondheid al flink achteruit is gegaan.

Sinds de jaren 70 is het aantal mensen met overgewicht wereldwijd bijna verdubbeld, en dat heeft alles te maken met onze leefstijl. We bewegen te weinig en zijn omgeven door een onuitputtelijk lijkende voorraad ongezond eten. En ons op schaarste geconditioneerde jagers- en verzamelaarsbrein wil al dat lekkers graag naar binnen werken.

Bekijk ook

'Neem nog een hapje'

"Het is verschrikkelijk moeilijk om alle verleidingen te weerstaan omdat ons brein en onze hongerhormonen onbewust reageren op bijvoorbeeld het zien en ruiken van ongezond voedsel", legt Van Rossum uit.

"Mensen zeggen vaak dat preventie betuttelend is, maar dit is juist omgekeerd betuttelend: 'Neem nog een hamburger, chips of chocola', dat is de boodschap die je steevast om je heen ziet, op tv, in stations, kantines, winkelcentra, overal."

Helft volwassenen te dik

Het Nationaal Preventieakkoord uit 2018 moest verandering brengen en Nederlanders gezonder maken. Onderdeel van het akkoord was: minder ongezonde voeding op scholen, in sportkantines en in de publieke ruimte, maar er werden geen harde wetten en regels aan gekoppeld.

Deze week bleek dat er weliswaar eerste successen zijn behaald op het gebied van roken en alcoholconsumptie. Maar het aantal kinderen met overgewicht is in de afgelopen jaren zelfs nog iets toegenomen, naar bijna 15 procent. En bij volwassenen is vooralsnog ook niets veranderd: nog steeds heeft de helft overgewicht.

Nederland op slot

"Uiteraard gooide de coronapandemie roet in het eten", zegt Van Rossum. "Sporten werd lastiger en veel leefstijlprogramma's moesten tijdelijk stoppen." Maar de coronapandemie heeft ook pijnlijk duidelijk gemaakt dat er echt iets moet gebeuren op het gebied van preventie om mensen gezond te maken én te houden, daar is de hoogleraar zeker van.

"Zo'n 80 procent van de coronapatiënten op de intensive care-afdelingen had overgewicht. We moeten ons hardop afvragen: had Nederland wel langdurig op slot gemoeten als minder mensen met overgewicht zo ernstig ziek waren geworden?"

Bekijk ook

Ziekenhuizen failliet

Van Rossum hoopt dat de coronapandemie extra momentum geeft om het zorgstelsel aan te pakken. "Op dit moment worden overgewicht en leefstijl nauwelijks in de ziekenhuiszorg mee aangepakt, maar worden wel dure behandelingen gegeven die in veel gevallen effectiever zouden zijn als iemand een gezonder gewicht heeft."

De huidige structuur van de zorg maakt het lastig om her roer om te gooien. Ziekenhuizen worden beloond als ze zieke patiënten behandelen. Als deze structuur niet aangepast wordt, gaan ziekenhuizen failliet als ze grootschalig willen inzetten op preventie.

Artsen onvoldoende opgeleid

Daarnaast worden artsen volgens de hoogleraar nog onvoldoende opgeleid en geschoold over onderwerpen als obesitas en hoe je leefstijlinterventie op een effectieve manier onderdeel kan maken van een behandeling.

"Een pil geven is nog steeds makkelijker dan met de patiënt te spreken over leefstijl en vervolgens waar nodig iemand ook goed toe te leiden naar langdurige begeleiding."

Minder dan 1 procent zorgbudget naar preventie

Ziektekostenverzekeraar Menzis begrijpt het pleidooi van de obesitas-arts. "We hebben in Nederland zo'n 500 miljoen euro per jaar gereserveerd voor preventie", zegt topman Dirk-Jan Sloots. "Dat lijkt veel, maar het is een schijntje vergeleken met de ruim 100 miljard die we uitgeven aan zorg. Het is minder dan een procent van dat totaalbedrag."

Menzis wil dat minimaal 1 procent meer naar preventie gaat. "Dat is 1000 miljoen erbij, dat zet zoden aan de dijk", zegt Sloots. "Maar de keuze voor care in plaat van cure moet wel gemaakt worden."

'Minister erop afrekenen'

"Wij ziektekostenverzekeraars zijn aan zet, maar de overheid ook", vindt Sloots. "Wat als we een minister in de toekomst gaan afrekenen op het verminderen van patiënten met chronische ziektes? 'Lukt het niet om het aantal mensen met overgewicht binnen een bepaalde periode terug te dringen? Dan moet de minister aftreden'."

Hoogleraar Van Rossum hoopt dat de enorme impact van de coronacrisis een katalysator kan zijn voor broodnodige veranderingen. "Overheid, ziektekostenverzekeraars en ook artsen merken steeds duidelijker dat ze niet verder kunnen op deze voet. Anders creëer je een maatschappij vol chronisch zieken en een onbetaalbaar zorgsysteem."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.