"Wat in Oekraïne gebeurt, kan hier ook gebeuren." Het is harde taal van NAVO-baas Mark Rutte. Woorden die Nederland hebben wakker geschud. Want, hoe realistisch is die dreiging? Defensiespecialist Peter Wijninga denkt dat we ons er weinig van bewust zijn.

De alarmerende woorden van secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte richtten zich direct tot de bevolking van NAVO-landen. Volgens hem zijn we niet goed voorbereid op een oorlog. Hij vindt dat er daarom meer geld moet naar defensie en zegt daarbij steun nodig te hebben van inwoners. Daarnaast gaven banken deze week aan dat het verstandig is om in geval van noodsituaties, contant geld in huis te hebben. Moeten we ons zorgen maken om een oorlog?

Rusland zoekt naar zwakke plekken

In de speech van Rutte zegt hij dat we nog niet klaar zijn voor wat er de komende 4 à 5 jaar op ons afkomt. Die specifieke tijdsperiode baseert hij volgens Wijninga op de oorlog in Oekraïne. Zo moeten we rekening houden dat er volgend jaar een wapenstilstand komt met Oekraïne, zegt hij.

"Dan zal Rusland alle effort die ze nu steken in het voeren van die oorlog, weer steken in het herstellen van zijn capaciteit. Denk daarbij aan het herstellen van de militaire capaciteit die natuurlijk de afgelopen jaren behoorlijk gesleten is. En dan heb je kans dat Rusland op zoek gaat naar andere zwakke plekken in Europa", vertelt Wijninga. Hij noemt als voorbeelden: Moldavië, Georgië en de Baltische Staten.

'Vijf jaar voorbereidingstijd'

De defensiespecialist schat in dat het zo'n 5 jaar gaat duren voordat Rusland in staat is om zoiets te doen. "We hebben dan ongeveer 5 jaar de tijd om ons voor te bereiden", voorspelt Wijninga. "Het is niet zo dat de Russen direct voor de deur staan, want ze hebben nu nog hun handen vol. Maar als het conflict in Oekraïne voorbij is gaan ze zich herbewapenen."

Tegelijkertijd is het ook belangrijk om hier een onderscheid te maken tussen hybride oorlogsvoering en een gewapend conflict, vervolgt hij. Onder hybride oorlogsvoering wordt verstaan: cyberoperaties, spionage en sabotage. Dit is volgens hem nu al aan de orde.

Cyberoorlog

Hij gaat verder: "Eigenlijk vindt er op dit moment al een oorlog plaats en dat is via het internet. Er worden per dag honderden aanvallen uitgevoerd op allerlei instanties in Europa. Vanuit Rusland, maar ook vanuit China. Die zijn erop gericht om chaos te creëren."

Wijninga ziet dat dit ons leven behoorlijk kan verstoren omdat we zo afhankelijk zijn van deze systemen: bankverkeer wordt platgelegd waardoor er geen geld meer kan worden gepind en het kan de energievoorziening raken. "Als het internet vervolgens plat ligt, dan zul je zien dat onze samenleving krakend en piepend tot stilstand komt. En als we daar dus niet op voorbereid zijn, dan gaat dat heel veel pijn doen."

'Waarschuwing van Rutte is terecht'

Hij is dan ook niet verbaasd dat Rutte nu met deze waarschuwing komt. Bovendien hebben Jens Stoltenberg (zijn voorganger) en de voorzitter van het NAVO Militair Comité luitenant-admiraal Rob Bauer hier ook al voor gewaarschuwd.

"Rutte zegt dat het niet voor de lol is dat we met de NAVO-norm eventueel naar 3 procent moeten", zegt Wijninga.

Meer geld naar defensie

Toch begrijpt Wijninga ook dat een oorlogsdreiging voor veel mensen nog abstract klinkt. Hij noemt daarom ook het belang van transparantie vanuit de NAVO. "Ze moeten heel transparant zijn over wat die dreiging nu precies inhoudt en hoeveel aanvallen er in West-Europa plaatsvinden." Volgens hem heeft defensie er de afgelopen 30 jaar flink onder geleden en hebben we weer geld nodig om dit op te bouwen.

Hij denkt dat mensen daardoor juist overtuigd kunnen worden dat het gevaar reëel is en niet een ver-van-mijn-bedshow. "Dat zal mogelijk wel tot angstgevoelens leiden, maar daaruit kun je dus ook weerbaarheid gaan opbouwen. Als je laat zien wat ieder individu kan doen om daarop voorbereid te zijn en daar dus ook weerbaar in te zijn, dan denk ik dat we op de goede weg zijn. Maar op dit moment is dat absoluut nog niet zo", ziet de defensiespecialist.

Noodpakket en nieuws volgens

Want hoe bereid je je voor op een oorlog als je dat nog nooit hebt meegemaakt? Wijninga adviseert om de berichtgeving bij media goed in de gaten te houden. "Dat is lastig, want het zijn vaak sombere berichten over oorlog en ellende. Maar ik denk wel dat het goed is dat je dat volgt. En volg ook de adviezen op zoals die nu worden gegeven."

Met die adviezen bedoelt Wijninga dat het verstandig is om een noodpakket in huis te hebben, zoals het Rode Kruis op hun website adviseert. "Pin wat cash geld om in huis te hebben. Maar ook batterijen, een transistorradio en kaarsen zijn handig", noemt de defensiespecialist als voorbeelden.

Van 'post-war' naar 'pre-war'

Hierdoor zijn we volgens Wijninga beter weerbaar tegen een mogelijke oorlog. Een verandering in de mindset die we nu hebben is daarbij ook belangrijk, zegt hij. "In West-Europa hebben we een 'post-war' mindset. De Tweede Wereldoorlog is voorbij, de Koude Oorlog is voorbij en de eeuwige vrede is uitgebroken. Maar dat is niet zo."

Hij vervolgt: "We hebben nu gezien in Oekraïne dat dat fictie is. We moeten dus meer een 'pre-war' mindset hebben. Met andere woorden, we moeten voorbereid zijn op die oorlog", sluit Wijninga af.

Om het overvolle stroomnetwerk te ontlasten, wordt gezocht naar creatieve oplossingen. Minister Sophie Hermans en staatssecretaris Chris Jansen sluiten vandaag een 'netcongestiedeal' met de ov-sector om netcongestie tegen te gaan.

Elektrische auto's, zonnepanelen, warmtepompen: ons stroomnetwerk is overvol. Netcongestie wordt dat genoemd.

File op het net

"We kunnen spreken van file op het elektriciteitsnet", zegt energieanalist Sanne de Boer van de Rabobank. "Vergelijk het met de de snelweg. Als iedereen tegelijk wil invoegen, dan kan dat niet."

"Hetzelfde gebeurt op het stroomnet. De afgelopen jaren heeft iedereen meer elektriciteit verbruikt, en vaker op hetzelfde moment. Dat past niet."

Deal met de ov-sector

Om deze zogenoemde netcongestie te bestrijden, is de komende 15 jaar een investering van 195 miljard euro nodig, volgens het Rijk. In de tussentijd wordt er gezocht naar creatieve oplossingen.

Minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei en staatssecretaris Chris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu sluiten daarom vandaag een 'netcongestiedeal' met de openbaar vervoerssector. Het idee is dat het openbaar vervoer gaat helpen om de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Efficiënter gebruikmaken van infrastructuur

"Op deze manier kunnen we efficiënter gebruikmaken van de infrastructuur die er al is", legt De Boer uit. "Openbare vervoersbedrijven maken gebruik van hun eigen elektriciteitsnetten. Op sommige momenten zijn die kabels hard nodig, bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits", legt ze uit.

"Maar wanneer er minder openbaar vervoer rijdt, kunnen de kabels gebruikt worden om auto's of elektrische bussen op te laden. Hier hoef je dus geen extra kabels voor in de grond te leggen."

Idee op een bierviltje

Het Rotterdamse ov-bedrijf RET is al volop bezig met duurzaam gebruik van energie. "Naast het delen van ons stroomnet, hebben we nu ook een batterij in de buurt van de Erasmusbrug geplaatst", vertelt technicus Leo Vliegenthart van de RET.

"5 jaar geleden heb ik het idee op een bierviltje geschreven. Het woord 'netcongestie' bestond toen nog niet eens."

Batterij die werkt als powerbank

"Op het moment dat er een tram voorbij rijdt, en die remt, dan levert die tram energie terug aan de batterij. De batterij wordt op deze manier continu opgeladen en werkt kostenefficiënt", legt Vliegenthart uit. "De batterij fungeert als powerbank."

De opgeslagen stroom kan weer gebruikt worden om andere voertuigen op te laden. "Op deze manier proberen wij de 'file' op het stroomnet te omzeilen en dragen wij 20 tot 25 procent bij aan de laadsector van Rotterdam."

Alleen geschikt voor kleine hoeveelheden

Maar ondanks de voordelen van zo'n batterij blijft energieanalist De Boer sceptisch. "Batterijen zijn zeker functioneel", zegt ze. "Maar ze nemen ook veel ruimte in."

"Bovendien zijn batterijen alleen geschikt om kleine hoeveelheden energie voor korte tijd op te slaan", vervolgt ze. "Helaas kunnen we de overtollige zonnestroom van de zomer niet bewaren tot aan de winter."

Klein deel van de oplossing

Volgens De Boer is het getekende convenant tussen het Rijk en de ov-sector niet de hele oplossing voor netcongestie. "We moeten niet verwachten dat we hierdoor uit de problemen zijn. Het is ook nodig om de netten te verzwaren, maar dit kost veel tijd en geld."

"Slimmer gebruikmaken van de infrastructuur die we hebben, is een 'no-brainer'. Maar het blijft een klein deel van de oplossing."

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."