radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

CO2 opslaan onder de Noordzee om klimaatdoelen te halen: jullie vragen hierover beantwoord

CO2 opslaan onder de Noordzee om klimaatdoelen te halen: jullie vragen hierover beantwoord
De Shell-rafinaderij in de Rotterdamse haven
Bron: ANP

CO2 opslaan onder de Noordzee om dichter bij onze klimaatdoelen te komen: er is groen licht voor project Porthos dat tot 15 procent CO2, afkomstig van de Rotterdamse havenindustrie, kan opslaan. Wij vroegen welke vragen jullie hierover hebben.

Emeritus hoogleraar Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma van de Rijksuniversiteit Groningen beantwoordt jullie vragen over Porthos, een initiatief van onder andere de haven van Rotterdam. Het megaproject is volgens het kabinet 'belangrijk voor het behalen van de klimaatdoelen'. Maar sommige milieuorganisaties maken zich zorgen om de veiligheid en effectiviteit.

1. Hoe veilig is de CO2-opslag?

Carbon Capture and Storage (CCS) is een techniek waarbij CO2 in de industrie wordt afgevangen en ondergronds wordt opgeslagen. "Het is behoorlijk veilig", zegt Jepma. Hij volgt het Porthos-project op de voet, maar is er verder niet bij betrokken.

"CO2 is geen giftig, brandbaar of explosief gas", legt hij uit. "Het zit ook gewoon in de lucht die we in- en uitademen. De CO2 wordt opgeslagen in lege gasvelden, zo'n 3 kilometer onder de zeebodem. Het enige waar het door zou kunnen ontsnappen is een boorgat, maar er zijn allerlei maatregelen genomen om dat te voorkomen."

De kans dat er CO2 ontsnapt uit het gasveld is dus ontzettend klein, benadrukt Jepma. Met de transportleidingen ligt dat anders. "Die liggen een stuk minder diep. Mocht CO2 daaruit ontsnappen, dan zal het door de hoge druk als het ware via het water de lucht in worden gespoten. De CO2 vermengt zich dan met de rest van de lucht. Maar dat verwaait normaal gesproken snel."

Wanneer CO2 in de lucht terechtkomt, is het eigenlijk veel veiliger dan aardgas. "Dat kan immers ontbranden als het ontsnapt uit de leidingen. En vergeet niet dat er in ons land al decennia duizenden kilometers aardgasleidingen liggen onder woningen en bedrijven."

2. Wat zijn de (langetermijn)gevolgen van opslag voor de zeebodem en het zeeleven?

Jepma verwacht dat die er nauwelijks zullen zijn. "Die CO2 wordt onder de bodem opgeslagen in van nature gesloten gasvelden en bindt daar geleidelijk aan het gesteente, zodat het van gasvorm in vaste vorm verandert. Als het daar niet uit ontsnapt, dan gebeurt er dus hoogstwaarschijnlijk helemaal niks merkbaars."

Mocht de CO2 zich door een of andere reden wél ophopen en ontsnappen, dan zou dat een risico kunnen vormen. "In theorie zou gelekte CO2 in het zeewater een zekere verzuring met zich mee kunnen brengen, maar of dat serieuze gevolgen met zich meebrengt hangt af van hoe groot de ontsnapte CO2-volumes zijn." Maar de kans dat dat gebeurt is ontzettend klein, benadrukt Jepma nogmaals.

Hoogleraar Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma (RUG)
Bron: Hoogleraar Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma (RUG)
Hoogleraar Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma (RUG)

3. Waar zijn dergelijke projecten al in de praktijk en wat zijn de resultaten?

"In Noorwegen wordt al 30 jaar CO2 onder de zeebodem opgeslagen. Dat gaat kennelijk zo goed, dat Noorwegen nu ook tegen andere landen heeft gezegd: 'kom maar door met je CO2, dan slaan wij het wel op'."

"Technisch is het goed te doen om CO2, bijvoorbeeld ook via aardgasleidingen die inmiddels buiten gebruik, zijn naar Noorwegen of een ander land grenzend aan de Noordzee te sturen. Ik sluit niet uit dat dat soort ontwikkelingen zich de komende jaren gaan ontvouwen, want er zijn nog veel lege gasvelden in de Noordzee beschikbaar."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

4. Weegt deze CO2-opslag op tegen de stikstof die vrijkomt bij aanleg?

De Raad van State heeft recentelijk gezegd dat de stikstof-uitstoot die vrijkomt tijdens de aanleg van het Porthos-project geen noemenswaardig negatief effect heeft op natuurgebieden in de buurt. Jepma: "De hoogste bestuursrechter vond dat effect verwaarloosbaar en vond kennelijk ook dat dit door de Staat voldoende was aangetoond."

"Ik denk dat men denkt: wat we hier winnen in termen van het broeikasprobleem is velen malen groter dan de kennelijk verwaarloosbare schade van stikstof in de omgeving. Met het Porthos-project wordt de komende 15 jaar jaarlijks 2,5 megaton CO2 opgeslagen. Dat is 1,5 procent van de totale CO2-uitstoot in Nederland. Dat is voor Nederlandse begrippen een heel behoorlijke emissiereductie."

"Daarmee wordt bovendien de kans velen malen groter dat we in 2030 kunnen voldoen aan de nationale eis om de CO2-uitstoot met 55 procent te verminderen ten opzichte van het niveau in 1990. Dit zijn dus stevige klappen in het klimaatbeleid die de komende jaren behoorlijk zullen helpen."

Bekijk ook

5. Wat zijn de grootste uitdagingen bij het afvangen en opslaan van CO2?

Eigenlijk is dat proces precies omgekeerd aan het winnen van gas uit een gasveld, zegt Jepma. Hij legt uit: "De CO2 wordt bij industrieën afgevangen, om daarna via gasleidingen richting de kust te gaan, de zee in, naar een boorplatform met daarop een hele grote compressor toe. Die perst het gas samen tot de juiste druk. Waarna het in een ondergronds gasveld geïnjecteerd kan worden."

De grootste uitdaging is volgens Jepma economisch. "Het transport en de opslag zijn op het totaal redelijk goedkoop, maar aan het afvangen zitten wel wat kosten. Gemiddeld zo'n driekwart van de totale kosten", schat hij.

6. Wat zijn de kosten en wie gaan die betalen?

Jepma weet niet precies hoeveel het hele project gaat kosten, maar hij denkt dat het om enkele miljarden gaat. "Er moeten leidingen en andere faciliteiten worden aangelegd van 60 kilometer lang, deels door de Rotterdamse haven naar de Maasvlakte. Daarvan moet er ook nog 30 kilometer aan leiding in de Noordzee worden gelegd naar waar het lege gasveld is. Dat is een hele operatie."

Hoogleraar Energie-economie Machiel Mulder van de Rijksuniversiteit Groningen kan meer vertellen over het kostenplaatje. "Als de infrastructuur er eenmaal is, wordt het laten afvangen en opslaan van CO2 voor bedrijven goedkoper dan wat zij moeten betalen binnen het Europese Emissiehandelssysteem (ETS)", vertelt hij.

"Binnen dit systeem zijn grote, vervuilende bedrijven verplicht om te betalen voor hun CO2-uitstoot. Daar moeten zij per ton CO2 ongeveer 90 euro betalen. Voor het laten afvangen van CO2 binnen het Porthos-project betalen ze ongeveer 80 euro per ton. Bedrijven hebben dus een financiële prikkel om mee te doen aan dit project."

Ook wijst Mulder op een misvatting rondom subsidies die deelnemende industriebedrijven (Shell, ExxonMobil, Air Liquide en Air Products) zouden krijgen voor deelname aan het Porthos-project. "Veel mensen denken dat zij indirect betalen voor het afvangen van hun CO2-uitstoot. Dat vinden ze onterecht: wat is er gebeurd met 'de vervuiler betaalt'? Maar dit klopt niet."

Hij vervolgt: "De overheid heeft inderdaad toegezegd een subsidie beschikbaar te stellen, maar alléén wanneer de kosten voor deelname aan het project hoger zouden zijn dan de CO2-prijs die binnen het ETS-systeem betaald zou moeten worden. Op dit moment is dat niet zo. Dus nu worden bedrijven juist door de lagere kosten gemotiveerd om mee te doen aan het Porthos-project."

Bekijk ook

7. Staat het afvangen en opslaan van CO2 een energietransitie in de weg, omdat industrieën door kunnen blijven gaan met uitstoten?

"Tegenstanders zijn inderdaad bang dat dit project het legitimeert om achterover te leunen, en gewoon aardgas en -olie te blijven gebruiken en CO2 te blijven uitstoten. En dat is een niet helemaal onbegrijpelijke angst", zegt hoogleraar Energie en Duurzaamheid Jepma.

"Maar het is belangrijk om te beseffen dat het Porthos-project in principe maar 15 jaar duurt. Dus je moet dit zien als een tijdelijke optie, terwijl ondertussen industrieën verder zullen moeten gaan met het verminderen van hun uitstoot. En daar worden ze ook door verschillende Europese en nationale regelingen toe verplicht."

Het tijdelijke CO2-opslagproject is wel nodig, daar is Jepma van overtuigd. "Anders gaan we de klimaatdoelen van 2030 niet halen. We moeten gewoon snelheid maken, en met deze optie kunnen we een paar grote klappen maken."

8. Zijn er alternatieven om CO2 te hergebruiken of op andere plekken op te slaan?

In plaats van CO2 ondergronds wegstoppen, kun je het inderdaad ook op andere manieren hergebruiken, vertelt Jepma. "Dat gebeurt ook al vrij lang, bijvoorbeeld in de glastuinbouw. CO2 wordt naar kassen gebracht, om daarmee bijvoorbeeld tomaten en komkommers sneller te laten groeien."

Maar de volumes CO2 die je op deze manier kunt hergebruiken, zijn veel kleiner dan de hoeveelheid die straks met het Porthos-project naar zee afgevoerd kan worden, vertelt Jepma. "Het is natuurlijk prima dat een deel zo wordt hergebruikt, maar het zet niet de zoden aan de dijk die we nodig hebben."

Alternatieven om koolstof op andere plekken op te slaan dan onder de zee, zijn er weinig, weet Jepma ook. "Als we net zoveel koolstof willen blijven gebruiken als nu, moeten we daarom een slag maken van 'zwarte koolstof' uit fossiele bronnen naar 'groene koolstof' uit de lucht. Maar dat is heel duur."

"Een andere optie is biomassa. Nu komt 99 procent van onze koolstof die we gebruiken voor de chemie nog uit fossiele bronnen, zoals aardgas en olie. Maar als we koolstof uit de natuur kunnen halen, zonder dat we daarmee de natuur uitputten, krijgen we een gesloten koolstofsysteem dat niet belastend is. Dan voorkom je het hele probleem dat je 'zwarte koolstof' ergens tijdelijk moet gaan opslaan."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Nederlandse overheid te afhankelijk van Amerikaanse techbedrijven, waarschuwen experts: 'Donald Trump kan ons chanteren'

Nederlandse overheid te afhankelijk van Amerikaanse techbedrijven, waarschuwen experts: 'Donald Trump kan ons chanteren'
Het datacenter van Microsoft in het Noord-Hollandse Middenmeer
Bron: ANP

Nu de verhoudingen met de Verenigde Staten in rap tempo verslechteren, maken experts en politici zich steeds grotere zorgen over de Nederlandse afhankelijkheid van Amerikaanse technologie: van e-mail tot data-opslag zijn we vólledig afhankelijk.

"Het is echt vijf over twaalf", zegt Bert Hubert, technologie-expert en voormalig toezichthouder van inlichtingendienst AIVD. "Wij zitten nu al in een situatie dat als men in Amerika met het verkeerde been uit bed stapt, organisaties in Nederland in z'n geheel kunnen worden stilgelegd, zoals recent is aangekondigd voor het Internationaal Strafhof - waar Trump niet blij mee is en hij sancties voor heeft uitgeschreven."

Alle gemeenten

Hubert en andere deskundigen schetsten onlangs aan Kamerleden in het parlement de Nederlandse afhankelijkheid van Amerikaanse clouddiensten, zoals die van Microsoft, Amazon en Google. "Honderd procent van de Nederlandse gemeenten is al afhankelijk van Microsoft", aldus Hubert.

"Zodra data over jou per e-mail wordt verstuurd, staat het in de Amerikaanse cloud en valt het onder het bereik van de Amerikaanse overheid." Daar zit de zorg, nu de Verenigde Staten een radicaal andere afslag hebben genomen. In de Tweede Kamer waarschuwden verschillende experts dat onze afhankelijkheid van de Amerikaanse techreuzen tegen ons gebruikt kan worden.

Bekijk ook

Ondoordacht gebruik

Nog voor de inauguratie van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten concludeerde de Algemene Rekenkamer bovendien al dat Nederland clouddiensten ondoordacht is gaan gebruiken en nauwelijks stil staat bij de risico's.

"Laat ik het onomwonden zeggen: het risico bestaat dat buitenlandse regeringen, met name de VS, informatie van de Nederlandse rijksoverheid of van burgers kunnen inzien en wellicht zelfs aanpassen", zei Ewout Irrgang van de Algemene Rekenkamer. Risico's zijn er volgens hem voor de overheid, bedrijven én Nederlandse burgers.

Diensten uitschakelen

"Ik maak me heel erg zorgen", zegt Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA Kim van Sparrentak. In het zwartste scenario zou Trump volgens haar Europa kunnen chanteren door diensten uit te zetten. "Dat zou in de praktijk betekenen dat overheden niet meer bij hun data kunnen. Mensen krijgen hun toeslagen niet meer uitgekeerd. Al dat soort zaken lopen dan direct vast."

In de hele Europese Unie zijn er volgens Van Sparrentak maar enkele gemeenten die niet afhankelijk zijn van de Amerikaanse cloud. Hetzelfde speelt volgens haar bij ziekenhuizen. Inmiddels is zeventig procent van de Europese cloudmarkt in handen van grote Amerikaanse spelers.

Bekijk ook

Stresstest

Met veertig collega's heeft Van Sparrentak de Europese Commissie daarom verzocht in kaart te brengen wat er gebeurt als die diensten daadwerkelijk uitvallen. "We hebben te lang gedacht: Amerika is onze vriend."

VVD-Europarlementariër Bart Groothuis deelt de zorgen en vreest ook dat Trump bepaalde diensten domweg uit laat zetten als wij niet naar hem luisteren. "Bijvoorbeeld met de sancties tegen het Internationaal Strafhof in Den Haag, die totaal afhankelijk is van Amerikaanse technologie", zegt hij.

Eigen boontjes doppen

"Het gaat gewoon op zwart als Trump dat wil. We zullen onze eigen boontjes moeten doppen. Dat hadden we zelf niet zo voorspeld, dat de Amerikanen zo ver van ons af zouden kunnen drijven. En dat betekent voor ons dat er niks anders op zit dan onze technologische industrie in eigen hand nemen", aldus Groothuis.

"Er zijn Europese alternatieven, maar nog niet op de schaal die we nodig hebben. Die zul je langzaam moeten gaan creëren." Die investeringen kunnen volgens beide Europarlementariërs in de honderden miljarden euro's lopen. De EU zou daarbij vooral regels moeten opstellen om ervoor te zorgen dat data van Europese burgers ook altijd in Europa blijft.

Bekijk ook

Cloud Kootwijk

Maar volgens de Europarlementariërs staat vast dat Europa op eigen digitale benen moet komen te staan. Techexpert Hubert vindt ondertussen dat Nederland het heft in eigen handen moet nemen: Cloud Kootwijk, een Nederlandse, veilige cloud voor overheid en zorg - voor e-mail, chat, videobellen en bestandsdeling - zou digitale soevereiniteit moeten garanderen.

De naam is een verwijzing naar Radio Kootwijk, waarmee de Nederlandse staat zichzelf een eeuw geleden onafhankelijk maakte van buitenlandse communicatienetwerken. Staatssecretaris Zsolt Szabó van Digitalisering komt nog voor de zomer met een nieuwe Nederlandse cloudstrategie.

Nederlandse overheid te afhankelijk van Amerikaanse techbedrijven, waarschuwen experts

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Grote zorgen bij klimaatwetenschappers om beleid Donald Trump, in Amerika én daarbuiten: 'Staan aan rand van afgrond'

Grote zorgen bij klimaatwetenschappers om beleid Donald Trump, in Amerika én daarbuiten: 'Staan aan rand van afgrond'
Het nieuwe beleid van Donald Trump is geen goed nieuws voor klimaatwetenschap
Bron: NASA / EenVandaag

De nieuwe regering van president Donald Trump in de Verenigde Staten zet het mes in klimaatonderzoek en klimaatbeleid. "Wetenschappers worden geïntimideerd, er heerst echt chaos."

Meer dan 30 jaar werkte Dan Costa bij de Environmental Protection Agency (EPA), het Amerikaans milieuagentschap. Als National Director was hij onder meer verantwoordelijk voor onderzoek naar luchtvervuiling en klimaatverandering, en de gevolgen daarvan voor de volksgezondheid.

'Volksgezondheid kon hen niets schelen'

Costa werkte onder zes verschillende presidenten. "Er was altijd wel verschil te merken tussen Republikeinse en Democratische regeringen", vertelt hij.

"Maar toen de eerste Trump-regering aantrad kregen we voor het eerst het gevoel dat volksgezondheid hen eigenlijk niets kon schelen. We merkten snel dat alles wat werd gedaan op het gebied van milieu en volksgezondheid door die regering werd geïsoleerd en gemarginaliseerd."

Frontale aanvallen

Wat nu gebeurt gaat volgens Costa nog een stap verder: "De toekomst van veel wetenschappelijk onderzoek is opeens onzeker, mensen beginnen het gevoel te krijgen dat ze aan de rand van een afgrond staan. Wetenschappers worden geïntimideerd, er heerst echt chaos."

Costa doelt op het rappe tempo waarmee wetenschap onder de regering-Trump onder druk komt te staan. Vooral de takken die niet in de politieke ambities van de regering passen, zoals onderzoek naar klimaatverandering en klimaatadaptatie, krijgen met frontale aanvallen te maken.

Bekijk ook

'Geweldige denkers'

"Wat mij verbijstert, is de snelheid waarmee wetenschap wordt afgebroken. Ik ben echt sprakeloos", reageert de Nederlandse klimaatwetenschapper Heleen de Coninck.

"En dat terwijl de Amerikaanse klimaatwetenschap zo belangrijk is voor verdere kennisopbouw op de hele wereld. Er zitten daar geweldige denkers."

Samenwerking van 'levensbelang'

De Coninck is verbonden aan de TU Eindhoven en de Radboud Universiteit in Nijmegen en schreef mee aan verschillende VN-klimaatrapporten. Regelmatig werkt ze samen met collega's in de Verenigde Staten. "Er zit daar enorm veel wetenschappelijke kracht, met veel relevante data."

"Klimaatverandering is echt een mondiaal probleem. Als we resultaten met z'n allen blijven delen kunnen bijvoorbeeld ook ontwikkelingslanden zich beter voorbereiden op klimaatverandering en extreem weer. Goede internationale samenwerking is van levensbelang, letterlijk."

Bekijk ook

Helft van personeel moet weg

Of deze internationale samenwerking blijft bestaan, is de vraag: onlangs liepen medewerkers van miljardair Elon Musk, die de overheid efficiënter en goedkoper wil maken, het hoofdkantoor binnen van de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). Dit onderzoeksinstituut is vergelijkbaar met het Nederlandse KNMI.

NOAA speelt in de VS een cruciale rol bij het voorspellen van gevaarlijke weersomstandigheden, het beschermen van de oceanen en het verzamelen van wetenschappelijke gegevens over klimaatveranderingen. Desondanks kregen medewerkers te horen dat de helft van het personeel op termijn moet vertrekken en dat het budget met zo'n 30 procent wordt gekort.

'Trump-loyalist zonder inhoudelijke kennis'

"We verwachten dat ook binnen de Environmental Protection Agency zoiets zal gebeuren", zegt Dan Costa. "Maar het is onduidelijk hoe drastisch de gevolgen zullen zijn."

Gerust is hij er in ieder geval niet op: "De nieuwe EPA-baas is een Trump-loyalist en hij heeft geen enkele kennis van milieuwetenschappen."

Bekijk ook

Klimaatdata veilig stellen

Ook de NASA ligt onder vuur. Met behulp van satellieten, onderzoeksvliegtuigen en grondstations wordt daar een breed scala aan klimaatdata verzameld. Gegevens zoals temperatuurveranderingen in de atmosfeer, hittegolven en afwijkingen in klimaattrends, maar ook smeltende ijskappen, zeespiegelstijging, extreme regenval en meer.

"NASA doet veel moeite om ervoor te zorgen dat de datasets beschikbaar blijven, bijvoorbeeld op veilige parallelle servers en websites", vertelt Costa. "Zelfs als de oorspronkelijke websites offline worden gehaald."

Data beschermen

Al In 2016 werd daarvoor de Environmental Data Governance Initiative opgericht. "Betrokken wetenschappers ontwikkelden een strategie om gegevens te bewaren", legt Costa uit. "Ze proberen data te beschermen, toegankelijk en up-to-date te houden. Dat is nu cruciaal, de situatie is erg onzeker."

De ontgoocheling onder wetenschappers is groot. "Waarheid en feiten lijken er niet meer toe te doen", stelt De Coninck vast. "De redelijkheid is echt zoek. Tegenwoordig ontkent men wetenschappelijke bevindingen vaak glashard, en dat is op lange termijn zeer zorgelijk. Dat zeg ik niet alleen als wetenschapper, maar ook als burger."

Bekijk ook

Duur onderzoek

De Coninck stoort zich ook aan de beeldvorming rondom zogenaamd duur en log onderzoek, zoals nu in de VS. "Bedrijven zoals die van Musk bouwen voort op onderzoek en innovatie die ook door de Amerikaanse overheid zijn betaald", legt ze uit.

"De talenten, zoals ingenieurs die er werken, zijn opgeleid dankzij de overheid", benadrukt de wetenschapper. "Dus het saneren van overheden op deze manier zorgt eerder voor een innovatie-armer land dan een innovatievere economie."

'We leven in cruciale periode'

Haar Amerikaanse collega Dan Costa hoopt dat de wetenschap niet verder wordt ondermijnd. "We leven in zo'n cruciale periode. Als we klimaatverandering willen aanpakken, kunnen we niet verder met een, of zelfs twee handen op onze rug gebonden."

"Ik kijk vaak naar mijn kleinkinderen en vraag me af: wat is de erfenis die mijn generatie aan deze jonge mensen zal nalaten?", sluit hij af.

Grote zorgen bij klimaatwetenschappers om beleid Donald Trump, in Amerika én daarbuiten

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant