Net als vorig jaar is ook dit jaar het CDA de partij met de meeste integriteitskwesties. Dat blijkt uit de Politieke Integriteitsindex 2021, jaarlijks opgesteld door Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit, in samenwerking met de Volkskrant.

De Politieke Integriteitsindex inventariseert jaarlijks welke Nederlandse politici publiekelijk in opspraak zijn geweest, bijvoorbeeld vanwege mogelijk wangedrag in de privésfeer, belangenverstrengeling of dubieuze nevenactiviteiten en ongewenste omgangsvormen.

'Meestal VVD bovenaan'

In 2021 telden de onderzoekers 52 affaires. Het CDA staat bovenaan de lijst met 11 affaires, op de voet gevolgd door de VVD met 9 affaires.

"Als je kijkt naar de afgelopen jaren zie je dat 52 zaken redelijk gemiddeld is. Wel opvallend is dat het CDA voor het tweede jaar bovenaan staat. In de jaren daarvoor stond meestal de VVD op één", zegt Volkskrant-journalist Bart de Koning.

Bekijk ook

Partijleider Hoekstra twee keer in opspraak

Zo kwam CDA-partijleider Wopke Hoekstra twee keer in opspraak. Hij plaatste op Twitter een foto van zichzelf, schaatsend met Olympisch kampioen Sven Kramer op de ijsbaan van Thialf, terwijl recreanten wegens de coronamaatregelen al maanden niet mochten schaatsen.

En uit de Pandora Papers bleek dat Hoekstra tot vlak voor zijn aantreden als minister in 2017 een brievenbusfirma had op de Maagdeneilanden. Hoekstra heeft met deze constructie geen wetten overtreden, maar de ophef was groot. Uiteindelijk had het CDA afgelopen jaar vooral veel last van lokale bestuurders die in opspraak kwamen rond het thema belangenverstrengeling.

CDA Limburg hofleverancier

Het provinciale bestuur en de gouverneur in Limburg traden begin 2021 af vanwege mogelijke belangenverstrengeling rondom een verstrekte subsidie. Ook moesten in de zuidelijke provincie veel lokale wethouders en burgemeester het veld ruimen, omdat ze in verband werden gebracht met mogelijke belangenverstrengeling.

Recent onderzoek liet overigens zien dat belangenverstrengeling niet was aangetoond. Wel zouden sommige politici de schijn van belangenverstrengeling hebben gewekt, bijvoorbeeld door het bekleden van nevenfuncties.

'Snel onderzoeken'

"Het is best belangrijk om kwesties niet te lang te laten sudderen. Want het beeld is toch vaak: waar rook is, is vuur. Dan moet je dus snel uitzoeken of er echt sprake is van belangenverstrengeling. Anders blijft dat beeld te lang hangen."

Dat zegt advocaat en Eerste Kamerlid voor het CDA, Hugo Doornhof, die vaker wordt gevraagd door lokaal bestuur om kwesties te onderzoeken.

Het klopt juridisch, maar vraag is of het deugt

De affaire rond het CDA-provinciebestuur laat zien dat bestuurders vaak benadrukken dat ze niets hebben gedaan wat juridisch niet was toegestaan. Er zijn geen regels overtreden, ze hebben zich niet verrijkt of ze hebben geen vriend bevoordeeld. Maar dat is volgens Doornhof niet altijd het hele verhaal.

"Je moet onderscheid maken tussen wat juridisch niet mag en wat bestuurlijk-ethisch gezien niet is toegestaan. Stel, je woont als raadslid in een straat waar de gemeente aan de overkant een grote flat wil bouwen. Dan mag je juridisch gezien meestal meestemmen in de Raad. Maar er is ook nog de ethische component. Als je tegen de bouw van die flat stemt, kun je de gedachte voeden dat je vooral je eigenbelang nastreeft."

Bekijk ook

Mogelijk aftreden

Er is de afgelopen decennia een en ander veranderd. Waar vroeger hard moest worden aangetoond dat iemand zichzelf of anderen verrijkte, kan tegenwoordig de schijn van belangenverstrengeling al voldoende zijn om iemand naar huis te sturen.

Zo werd CDA-wethouder Jan Loonen van Venray ervan beschuldigd dat hij zijn politieke contacten en positie had gebruikt om een goede vastgoeddeal voor zichzelf te sluiten. Onderzoek sprak hem vrij van belangenverstrengeling. Wel concludeerden de onderzoekers dat er 'enige schijn van belangenverstrengeling' was. De raad dwong de wethouder vervolgens tot aftreden. De wethouder noemt het een politieke afrekening, maar dat ziet de oppositie anders. Tino Zandbergen van Venray Lokaal: "Het staat gewoon in ons protocol. Ook de schijn van belangenverstrengeling moet te allen tijde worden vermeden."

'Wees transparant en regel het goed'

De burgemeester heeft de wettelijke taak om toe te zien op de integriteit van het bestuur. Maar volgens advocaat Doornhof is lang niet altijd in duidelijke regels opgesteld hoe de burgemeester moet handelen als iemand in opspraak raakt.

"Ik hamer altijd op goede procedures. Dan voorkom je dat de burgemeester te veel een eigen koers vaart en bijvoorbeeld te laat in actie komt. Organiseer dat strak. Bestuurders moeten altijd transparant zijn over nevenactiviteiten. En vooral permanent in gesprek gaan met elkaar en met vrienden, zodat je je niet vastbijt in je eigen juridische werkelijkheid. Vraag je ook af wat de goegemeente van je activiteiten vindt. Mensen om je heen kunnen je klankbord zijn en je wijzen op risico's die je zelf te weinig onderkent."

Bekijk ook

'We maken er werk van'

"Integer handelen is voor het CDA van grote waarde. Het vraagt onze grootst mogelijke aandacht en het nieuwe bestuur maakt er met de afdelingen en leden ook extra werk van om het integriteitsbeleid verder aan te scherpen", zegt een woordvoerder van het CDA-partijbureau in een reactie.

"Immers het veilig je werk kunnen doen en dat op onbesproken wijze is iets dat we hoog in het vaandel hebben staan als CDA. Specifieke gevallen waar twijfel over is worden voorgelegd aan de Integriteitscommissie."

info

Belangrijkste criteria Politieke Integriteitsindex 2021

  • Het gaat om gekozen (of benoemde) Nederlandse politici bij gemeente, provincie, rijk, een Europese of internationale instelling, of met een relevante (bestuurs)functie in een politieke partij of in de politiek-bestuurlijke besluitvorming.
  • Het gaat om het overtreden van geldende morele waarden, normen en regels. De integriteit van de betrokkene is in het geding, wordt ter discussie gesteld,
  • Het gaat om een publieke affaire die 'de pers' heeft gehaald.
  • De betrokken politicus is wegens de affaire afgetreden en/of gesanctioneerd. Ook als dat niet het geval is en een politicus de affaire 'overleeft' kan de zaak in de lijst worden genoemd, maar alleen als de feiten vaststaan of uit geloofwaardige bron komen, ze voldoende ernstig zijn en in de publiciteit tot serieuze vraagtekens over iemands integriteit hebben geleid. Dit betekent dus niet dat als iemand op de lijst staat er dus automatische sprake is van een integriteitschending, noch dat er een gedragsregel is overschreden.

Bron: Erasmus Universiteit Rotterdam en Vrije Universiteit Amsterdam

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.