Woensdag hoort Desi Bouterse of hij in hoger beroep wordt veroordeeld voor zijn rol bij de Decembermoorden. Betekent dit het einde van het trauma voor de zo verdeelde Surinaamse samenleving? "De afronding van het proces is van groot belang."

In 1980 pleegde een groep militairen onder leiding van Desi Bouterse een staatsgreep in Suriname. 2 jaar later, op 8 december 1982, werden vijftien tegenstanders van het militaire regime gemarteld en doodgeschoten in Fort Zeelandia. Dat was 7 jaar nadat Suriname onafhankelijk werd van Nederland. Tot op de dag van vandaag is Suriname verdeeld door deze pijnlijke geschiedenis.

Punt achter de geschiedenis

Journalist Iwan Brave (60) is verbonden aan de Surinaamse krant De Ware Tijd en woonde van zijn 3de tot zijn 33ste in Nederland. Hij hoopt dat met het vonnis eindelijk een punt achter deze beladen geschiedenis gezet kan worden.

"De afronding van het proces is van groot belang voor de samenleving. Dat betekent het afsluiten van een tijdperk. Vanaf 2007 sleept dit proces al voort. Het is nu zaak om verder te gaan, richting eenheid." Toch denkt hij dat dat een proces van lange adem wordt: "Ik ben bang dat het generaties lang zal duren."

Invloed op huidige samenleving

Volgens Brave is de geschiedenis nog altijd heel actueel, omdat die direct invloed heeft op de huidige Surinaamse samenleving. "De oudere generatie heeft de Decembermoorden bewust meegemaakt. Het heeft hen verdeeld in een pro- en anti-Bouterse kamp."

Toch is dat niet altijd zichtbaar: "Mensen hebben hier hun mening over, maar in Suriname worden ze niet op een podium geplaatst. Wij hebben geen talkshows zoals in Nederland. Iedereen is voorzichtig en houdt zijn mening voor zich."

Bron: EenVandaag

Zelfcensuur

Dat geldt niet alleen voor deze geschiedenis, maar ook voor veel andere zaken, legt Brave uit. "We leven in een kleine samenleving waarin we ons zelfcensuur opleggen, zelfs op hele simpele dingen."

"Het Surinaamse systeem van nepotisme, corruptie en politieke rancune is altijd zo geweest, ook vóór Bouterse. In een kleine gemeenschap houd je rekening met hoe je je gedraagt, want dat kan van invloed zijn, ook op je naasten."

'Je weet niet wat de consequenties zijn'

Surinamers leveren geen kritiek op hun politieke leiders of op de directeur van het bedrijf waar ze voor werken, vertelt Brave. Mensen zijn bang dat het tegen hen gebruikt kan worden.

Zelfs bij het aankaarten van medische missers of wantoestanden in het onderwijs zijn Surinamers uitermate voorzichtig en willen ze hun naam niet noemen: "Laat staan als het gaat om het politieke veld, waar ook sprake van geweld kan zijn. Mensen durven niet te zeggen dat Bouterse achter slot en grendel moet. Je weet niet wat de consequenties zijn. "

Gevolgen merkbaar

Ook bij mensen die na 1982 zijn geboren, zijn volgens Brave de gevolgen van de geschiedenis merkbaar. Al is dat vooral te merken aan het feit dat ze het er niet over hebben. "De zaak sleept nu al zo lang voort, voor die jongere generatie houdt het op. Ze zeggen: 'Er gebeurt niets, we hebben er weinig mee te maken, het land is verdeeld. Er komt nog geen oplossing, dus laat het gaan.'"

"Bovendien hebben ze er ook geen kennis over. Hun ouders spraken er niet over. En in de geschiedenisboeken worden er slechts een paar regeltjes aan besteed."

Eindelijk een mening vormen

Toen Bouterse tussen 2010 en 2020 president was van Suriname, liet hij volgens Brave zelfs geschiedenisboeken uit de roulatie halen. "Omdat er een foto in stond van iemand met een protestbord waarop stond 'Bouterse moordenaar'."

Het is tijd dat het verleden wél opgeschreven wordt, concludeert Brave. "Zodat de jongere generatie begrijpt waarom de politieke verhoudingen zijn zoals ze nu zijn. En ze dus eindelijk een mening kunnen vormen."

Door vonnis wakker geschud

Brave merkte wel dat er in 2019 iets veranderde bij de jongere generatie, bij de eerste veroordeling van Bouterse tot 20 jaar gevangenisstraf. "Ik sprak toen met de toenmalige voorzitter van het jeugdparlement, die waarde hechtte aan een uitspraak van een rechter. Hij dacht altijd dat het verhaal twee kanten had en vroeg zich steeds af wie nu de waarheid vertelde."

"Maar door die uitspraak voelde hij zich wakker geschud. Deze voorzitter staat symbool voor de jongeren. Ze beseffen door het vonnis dat het niet goed zit met meneer Bouterse."

'Veel kwaad bloed'

De grote vraag is wat Bouterse en zijn partij de NDP gaan doen nu de rechtszaak nadert, zegt Brave. "Er zal veel kwaad bloed gezet worden binnen de NDP als hun leider wordt opgepakt." Bij een massameeting afgelopen zaterdag had Bouterse twee mededelingen. Hij hield zijn toehoorders opnieuw voor dat het proces tegen hem een politiek proces is, maar riep ook op om kalm te blijven.

Op 8 december, de dag van de herdenking van de Decembermoorden, verspreidde hij een flyer met instructies over hoe mensen zich moeten gedragen op 20 december, de dag van de uitspraak. "Hij staat daar op in zijn legeruniform. Intimiderend, en zo weinig respectvol voor de gevoelens van de nabestaanden om dat op de dag van de herdenking van de Decembermoorden te doen", zegt Brave. Volgens hem past het typisch in de stijl van de NDP. "Tegelijkertijd zijn er allerlei mechanismen aan het werk gezet om onrust te creëren en mensen op te hitsen."

'Koloniale kaart spelen'

Brave houdt zijn hart vast en kijkt met spanning uit naar wat er op de dag van de uitspraak zal gebeuren. "Wat gaat de harde kern van NDP doen? Gaan zij de slechte economische situatie uitbuiten en de koloniale kaart spelen om het volk op te hitsen? Wordt Bouterse in de toespraken van zijn aanhangers als een martelaar neergezet, waardoor bij mensen het hoofd op hol slaat?"

Brave is er bang voor. Bouterse is volgens hem nog steeds populair, omdat hij zich verzette tegen het koloniale verleden en de oude politiek. "Hij ging niet op de schoot zitten van Nederland. Mensen werden vroeger door de oude politici vaak terzijde geschoven. Dat heeft kwaad bloed gezet. Mensen zijn soms niet eens zozeer voor Bouterse omdat ze voor Bouterse zijn, maar omdat ze tegen die oude politiek zijn."

Regering op scherp

De huidige regering van Suriname staat op scherp rondom de uitspraak, blijkt al uit een uitgelekt geheim document met een dreigingsanalyse en veiligheidsmaatregelen. "De regering geeft daarin aan dat zij verwacht dat er, net als op 17 februari dit jaar toen het parlement bestormd werd, onrust zal uitbreken." Op die dag werd in Paramaribo geprotesteerd tegen het beleid van de huidige regering van president Chan Santokhi. Hij werd beschuldigd van vriendjespolitiek en de demonstranten gaven hem de schuld van de heersende armoede, stijgende inflatie en hoge benzineprijzen.

"Er is angst bij de regering dat deze groep hun frustratie over de armoede, bij de veroordeling van Bouterse, aangrijpen om weer te gaan rellen. Terwijl de armoede het gevolg is van het desastreuze financieel beleid van Bouterse."

Harde maatregelen

"De huidige regering van Santokhi probeert dat nu met harde maatregelen op te ruimen. Niet altijd even succesvol, waardoor de gewone man en vrouw zeggen: 'Hé, het is allemaal veel erger geworden onder Santokhi'", licht Brave toe. "Bouterse is gebaat bij destabilisatie en zal het niet erg vinden als de boel in brand gaat. Hiermee probeert hij om zijn straf te ontlopen en uit de gevangenis te blijven."

Brave verwacht dat bij de uitspraak de veroordeling overeind blijft en dat tot gevangenneming wordt overgegaan. De grote vraag is wat Bouterse dan zal doen. "De advocaat van de nabestaanden heeft verschillende scenario's geschetst. Hij kan gaan onderduiken. Of hij wordt naar huis gebracht, met een enkelband. Of hij wordt meteen gevangengezet."

Minder steun voor Bouterse

Deze laatste optie is volgens Brave van cruciaal belang voor de toekomst van Suriname. "Zelfs als hij dan na 2 maanden onder voorwaarden weer zou worden vrijgelaten, is het belangrijkste dat hij meteen na de veroordeling is vastgezet."

"De boodschap moet zijn dat iedereen, wie je ook bent en hoe hoog je ook op de ladder staat, verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn daden. En dat kan alleen met een veroordeling en gevangenschap." Brave verwacht niet dat er na de veroordeling veel steun voor Bouterse zal overblijven. "De meeste mensen zullen dan iets hebben van: 'Oké, we hebben je al die jaren gesteund, het was leuk, maar nu is het eindelijk einde verhaal.'"

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."