Parkeergarages, voetbalstadions: de laatste jaren werden we geconfronteerd met onverwachte instortingen. Experts maken zich grote zorgen over de bouwveiligheid. "Zorg voor stevig en deskundig bouwtoezicht, voordat het weer misgaat!"

Falend bouwtoezicht. Dat is volgens emeritus hoogleraar constructieleer Rob Nijsse de oorzaak van een aantal instortingen van publieke gebouwen in de afgelopen jaren. "Dat is een forse uitspraak, maar ik kan het stuk voor stuk onderbouwen."

'Had voorkomen moeten worden'

In mei dit jaar ging het mis in Nieuwegein, waar een deel van de parkeergarage van het St. Antonius Ziekenhuis instortte. Dit doordat de bouten in de oprijplaten niet goed waren vastgedraaid.

In verschillende voetbalstadions bezweek daarnaast de fundering. Het dak van het AFAS-stadion van voetbalclub AZ in Alkmaar stortte in door een slechte las. En de tribune van het Goffertstadion van NEC in Nijmegen begaf het doordat er op een aantal cruciale plekken te weinig wapening in het beton zat. "Dit had voorkomen moeten worden", zegt Nijsse.

Betrouwbaar bouwtoezicht

Daarom luidt hij de noodklok. "Breng betrouwbaar en deskundig bouwtoezicht terug. Niet voor alle gebouwen, maar wel voor alle publieke gebouwen, zoals een ziekenhuis, een parkeergarage of een stadion", wil hij.

"Plekken waar veel mensen komen en waar een instorting een groot risico vormt voor ernstige ongelukken."

Nieuwe wet

Sinds de invoering van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) begin dit jaar, gelden er nieuwe regels om de bouwkwaliteit te versterken. Bouwcontrole op locatie is door deze wet niet langer alleen de taak van een gemeente, maar ook van een commerciële kwaliteitsborger.

Als een kwaliteitsborger constateert dat er dingen misgaan op de bouwplaats, is het nog wel de gemeentelijke dienst die de bouw kan stilleggen. Dit geldt in eerste instantie alleen voor eenvoudigere gebouwen, zoals woningen en kleinere bedrijfspanden.

Kleinere rol voor de gemeente

Voor complexere projecten, zoals grote kantoren en ziekenhuizen, blijven voorlopig de oude controles door gemeenten gelden. Maar de komende jaren zal ook bij deze gebouwen de commerciële kwaliteitsborger gaan controleren.

Met de nieuwe wetgeving wordt de rol van het gemeentelijk bouw- en woningtoezicht dus steeds kleiner. En dat vindt Nijsse 'verre van ideaal'. "Alles wat een mens maakt of doet, moet gecontroleerd worden door iemand anders. Er moeten vreemde ogen komen die kritisch kunnen kijken naar de voortgang in de bouw. Een onafhankelijk toezichthouder van de overheid kan dit het beste, want die heeft geen commercieel belang."

Controle door provincie

Daarom moet het bouwtoezicht gereorganiseerd worden, volgens Nijsse. "Er is maar één partij die echt tanden heeft om te bijten, namelijk de overheid die ons allen vertegenwoordigt. We moeten het toezicht niet meer op gemeentelijk niveau, maar op regionaal niveau regelen. Zodat een sterk overheidsorgaan de macht en kracht heeft om die maatschappelijk belangrijke gebouwen te controleren."

Dit heeft een positieve invloed op de bouwveiligheid, zegt hij. "Dan weten de aannemers dat ze worden gecontroleerd en de ontwerpers dat hun plannen en berekeningen kritisch worden nagekeken. Zo sluiten we de veiligheidscirkel weer. Het gaat geld kosten, maar het is belangrijk voor onze maatschappelijke veiligheid."

'Plat gepolderd'

Directeur Wico Ankersmit van de Vereniging Bouw- & Woningtoezicht Nederland deelt de zorg van de hoogleraar. "Wij zijn als gemeenten heel kritisch op de huidige wetgeving rond die kwaliteitsborging", zegt hij.

"Er is jaren gedaan over het opstellen van deze wet. En nu is er een omstreden wet waarvan niemand boos wordt, maar die ook niemand echt blij maakt. Waarvan je je kan afvragen wat die nou echt doet. De wet is in 12 jaar een beetje plat gepolderd."

'Controle niet aan markt overlaten'

Net als Nijsse vindt Ankersmit het een slecht idee dat commerciële kwaliteitsborgers ook toezicht gaan houden op grotere publieke gebouwen. "Die zijn onderdeel van private partijen die opereren op de commerciële markt."

"In grote maatschappelijke gebouwen komen veel bezoekers en dat brengt een publieksrisico met zich mee. Het lokale bestuur staat voor de veiligheid van haar inwoners en dus die bezoekers. Maar bij private partijen kan de markt een rol spelen, daarom vinden wij het lastig om die controle aan hen over te laten."

Duitsland als voorbeeld

Zou het dan een idee zijn om de aannemer hoofdelijk aansprakelijk te maken, zoals in Duitsland gebeurt? Volgens Ankersmit heeft dit in Nederland geen kans van slagen.

"Dit komt door het systeem waarin we vastzitten. In Duitsland zijn er hoge opleidingseisen verbonden aan het beroep aannemer, daar moet je met een 'meisterbrief' verklaren dat je 'meister' bent in jouw ambacht. Maar in Nederland kan iedereen aannemer worden. Dat baart mij, in combinatie met die private kwaliteitsborger, wel zorgen."

Educatie voor alle betrokkenen

Net als Nijsse pleit ook Ankersmit voor steviger bouw- en woningtoezicht met voldoende kennis en expertise. Naast dat hij kritisch is op de nieuwe wetgeving, ziet hij ook goede dingen: "Door de nieuwe regelgeving kan de aannemer meer aansprakelijk worden gesteld, dat vind ik al een goede ontwikkeling."

Daarbij is het volgens hem essentieel om permanent educatie te bieden aan alle mensen die bij bouw- en woningtoezicht werken. "Bouwmaterialen en de regelgeving veranderen elk jaar, door bijscholing worden toezichthouders op basis van de meest actuele regelgeving getoetst."

Momentopname

Als toezichthouder bij de gemeente Utrecht voert Max de Ruiter inspecties uit op bouwlocaties. "Dat blijven steekproeven. Wij kunnen er niet de hele tijd bij zijn tijdens de bouw."

Het is volgens hem erg belangrijk om als toezichthouder een relatie op te bouwen met de aannemer. "Dan weet je wat je aan elkaar hebt. Daardoor zal de aannemer ervoor zorgen dat alles in orde is."

Toezicht door gemeenten

De Ruiter benadrukt het belang van onafhankelijk toezicht door de gemeente. "Wij hebben als bevoegd gezag niks te maken met de belangen van de aannemer en initiatiefnemer. Wij zullen een aannemer dus altijd kritisch aanspreken en de bouw eventueel stoppen als dat nodig is."

"Ook bij kwaliteitsborgers mag je ervan uitgaan dat ze onafhankelijk toezicht houden, maar het is niet bij de wet vastgelegd dat zij fysiek op de bouw aanwezig moeten zijn zoals ik", vertelt De Ruiter.

De praktijk

De Ruiter kiest ervoor om op belangrijke momenten aanwezig te zijn. "Het aantal controlemomenten verschilt per project. Als toezichthouder mag ik zelf bepalen wanneer en hoe vaak ik langskom."

"Ik kom bijvoorbeeld sowieso als er beton wordt gestort. Want in beton zit wapening en het is erg belangrijk om te controleren of de berekende wapening ook daadwerkelijk in de betonconstructie is aangebracht. Als het beton er uiteindelijk inzit is dat natuurlijk niet meer te zien."

Soms laat je een product in de winkel liggen. Niet om de prijs, maar uit protest tegen het bedrijf of land erachter. Nu Trump importheffingen oplegt, merken we in de chat discussie over Amerikaanse producten. We beantwoorden jullie vragen over boycots.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Internationale Economie Harry Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) en historicus Maartje Janse (Universiteit Leiden).

1. Heeft het nut als ik als consument producten niet meer koop?

"Ja, een spontane consumentenboycot kan bedrijven of landen wel degelijk raken: in reputatie en in de portemonnee", begint hoogleraar Garretsen. "Je ziet dat nu bijvoorbeeld gebeuren met Tesla. Omdat sommige consumenten het niet eens zijn met het gedachtegoed van Elon Musk, keldert de verkoop van Tesla-auto's in Europa."

"Consumenten hebben een bijzonder soort macht", antwoordt historicus Janse. "Als individuele consument heb je niet zoveel invloed, maar als collectief wel. Zeker wanneer een overtuiging om producten niet te kopen breed gedeeld wordt, in Europa of zelfs wereldwijd."

Het idee achter een boycot is simpel, vervolgt ze: "Als wij samen onze krachten bundelen door dit product niet meer kopen, dan kan het bedrijf of land daar zoveel last van hebben dat ze hun strategie wijzigen. Het is een manier om invloed proberen te krijgen op beleid. En de geschiedenis laat zien dat dit kan slagen."

Janse doet als historicus onderzoek naar protesten, waaronder boycots. Ze wijst op het oudste voorbeeld dat bekend is van een grootschalige boycot. "In 1791 besloten een half miljoen Britten geen suiker meer te kopen die afkomstig was van plantages waar tot slaaf gemaakten onder dwang werkten. Mensen realiseerden zich: 'Als ik suiker koop die in zulke omstandigheden is geproduceerd, ben ik medeverantwoordelijk.' Het parlement wilde niet luisteren, dus namen burgers zelf het initiatief," vertelt ze. "Het was best een succesvolle actie: de verkoop van deze suiker daalde met een derde."

2. Hoeveel consumenten moeten een product boycotten voordat die zinvol is?

"In hoeverre een bedrijf of land precies geraakt wordt, hangt af van het type boycot", zegt econoom Garretsen. "In principe is een boycot een actie vanuit consumenten die het niet eens zijn met beleid, en daarover zeggen: 'Dit willen we niet meer.' Als zij besluiten producten niet meer te kopen, kan dit bedrijven of landen zeker raken."

"Daarvoor is het niet per se nodig dat miljoenen mensen stoppen met het kopen van een bepaald product", zegt hij. "Vaak blijken lagere percentages al genoeg. Net als bij protesten en demonstraties, kunnen kleinere groepen al iets in beweging zetten."

"Een kleinere groep kan de reputatie van een bedrijf of land al beïnvloeden", verklaart de hoogleraar. "Social media spelen hierin natuurlijk een rol. Daar verspreiden acties zich snel. Zelfs wanneer de omzet van een bedrijf nog niet gekelderd is, kan een bedrijf dan toch al angst voelen voor imagoschade. Het voelt zich aangesproken of genoodzaakt om beleid te veranderen, zeker wanneer het bedrijf veel concurrentie heeft."

Toch is een boycot nog effectiever als die niet alleen gebaseerd is op de vrijwilligheid van consumenten, maar ook formeel via politiek en wetgeving wordt afgedwongen, legt Garretsen uit. "Wanneer een overheid zegt: dit product mag het hele land niet meer in. Dat gebeurt bijvoorbeeld met Russische producten. Daar trekt de overheid een grens in hoe we met die producten omgaan. En is er in feite een formele boycot."

3. Is een boycot niet gewoon om jezelf beter te voelen?

"Consumenten boycotten inderdaad omdat ze zich daar beter bij voelen. Als je iets doet waarvan jij denkt dat het zin heeft, dan voel je je daar goed over", zegt Janse. Maar dit vindt ze geen reden om boycots af te schrijven. Integendeel.

"Het is wat simplistisch enkel te kijken naar het directe effect van een boycot op beleid. Want het heeft ook een grote waarde voor individuen en groepen, en die is ook belangrijk. In plaats van je machteloos te voelen, heb je het idee dat je gedrag ertoe doet."

"Een boycot gaat ook over ergens voor staan, laten zien wat je waarden zijn. Het is een expressie van wie jij als consument wil zijn", licht ze toe. "Ook kan het het groepsgevoel versterken. Een beweging om meer Europees te kopen, versterkt bijvoorbeeld niet alleen de economie, maar versterkt ook het Europese wij-gevoel."

4. Hoe moeilijk of makkelijk is het om een volledige boycot van de Verenigde Staten te realiseren?

Een volledige boycot lijkt Garretsen moeilijk te realiseren. "Oproepen om te boycotten richten zich vaak op de typisch Amerikaanse producten, zoals whiskey. Maar er zijn natuurlijk heel veel dingen die we uit de Verenigde Staten halen. Bijvoorbeeld halffabrikaten die in producten verwerkt zijn, of diensten van Google of Apple. Een volledige boycot zou ook daarover moeten gaan, maar dat wordt al snel ingewikkelder. En dan rijst de vraag of we dat wel willen."

"Een volledige boycot is bovendien niet alleen economisch, maar gaat ook over sport en cultuur", zegt Janse. Ze geeft het voorbeeld van de anti-apartheidboycots van Zuid-Afrika in de jaren 70 en 80. "Dat waren niet alleen economische acties om bijvoorbeeld geen Zuid-Afrikaanse sinaasappelen meer te consumeren."

Al vanaf 1964 mocht Zuid-Afrika niet meer meedoen aan de Olympische Spelen. "Later drongen de Verenigde Naties erop aan om alle culturele en sportieve banden met het land te verbreken. Artiesten traden er niet meer op."

"Je ziet dat er nu ook zo'n oproep tot culturele boycot is tegen Israël. Mensen zeggen: ook daar is een apartheidsregime aan het ontstaan. Universiteiten moeten niet meer met het land samenwerken. Het land moet niet meer mee mogen doen aan het Songfestival. Dit gaat dus ook verder dan het niet meer kopen van Israëlische producten."

"Ik zie Amerika nog niet zo snel in die hoek van Zuid-Afrika en Israël belanden", vervolgt ze. "Maar Amerika is zichzelf wel aan het isoleren. En de vraag is of dit ook invloed gaat hebben op culturele uitwisseling. Je hoort bijvoorbeeld al wel van mensen dat ze niet meer naar Amerika op vakantie willen gaan. Dat is ook een vorm van boycot."

5. Gaan winkels aangeven uit welke landen producten komen, bijvoorbeeld met stickers?

"Traditioneel is een boycot gericht op een product of bedrijf. Maar je ziet ook dat een boycot breder gericht kan zijn op een land: er wordt dan wel een product gekozen, maar het is eigenlijk niet om dat specifieke product te doen. Dat product staat symbool voor iets groters." Dit zie je nu met Amerikaanse producten gebeuren, volgens Garretsen.

"Het is consumenten niet per se te doen om bijvoorbeeld Amerikaanse whiskey, of McDonalds, maar dit soort producten of bedrijven symboliseren hun opvatting over waar Amerika onder Trump mee bezig is", zegt hij. "Consumenten willen een signaal afgeven tégen Trump: 'Er zijn grenzen, we pikken niet alles.'", zegt Janse hierover.

Er zijn landen waar labels op producten worden geplakt om hun herkomst aan te geven. Zo heeft Denemarken stickers die wijzen op Europese herkomst, en wordt in Canada opgeroepen om Canadian First - producten gemaakt in Canada - te kopen. "Dit zijn eigenlijk voorbeelden van een soort omgekeerde boycots, om producten uit eigen regio te kopen."

Een meerderheid van de deelnemers aan het Opiniepanel-onderzoek wil dat Nederlandse supermarkten labels plakken op Europese producten. Twee derde van de deelnemers (68 procent) lijkt dat een goed idee.

Supermarktbranche: 'Consument moet weloverwogen kunnen kiezen'

Vermelding van het land van herkomst is niet op elk product verplicht. Volgens Europese en Nederlandse regels moet de herkomst op het etiket staan in een paar situaties, bijvoorbeeld bij onbewerkt vlees, eieren, vis en zeevruchten, groente en fruit, olijfolie en honing. Ook geldt deze verplichting wanneer het ontbreken van herkomstinformatie de consument kan misleiden, bijvoorbeeld bij producten met geografische aanduidingen zoals vlaggen.

Volgens supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) moeten consumenten 'weloverwogen kunnen kiezen welk product met welke herkomst zij kopen. Het juist en volledig etiketteren van producten is daarom van belang'.

Het CBL laat weten dat supermarkten zelf verantwoordelijk zijn voor de juiste etikettering van huismerkproducten. Bij A-merken ligt die verantwoordelijkheid bij de fabrikant. Het CBL heeft verder geen informatie over individuele assortimentskeuzes en voorkeuren van consumenten in het koopgedrag wat betreft herkomst van producten.

6. Hoe raakt een boycot een land anders dan tegenheffingen?

"Importheffingen zijn minder moreel geladen dan een boycot", zegt Garretsen. "Die hoeven niet per se iets goeds of fouts te betekenen. Landen kunnen gewoon blijven handelen. Alleen maakt een van de twee, of beide, het duurder. Het is van een andere orde wanneer een land zegt: 'Ik wil jouw producten helemaal niet meer.'"

"De laatste stand van zaken is dat het voor Europa misschien toch lijkt mee te vallen met de Amerikaanse importheffingen. Maar wat Amerika en China nu onderling doen - steeds hogere en hogere importheffingen - gaat op den duur in de praktijk over in een boycot. Dan kunnen Chinese producten niet meer naar Amerika geëxporteerd worden, en Amerikaanse producten niet meer naar China. Als dat doorgaat, escaleert een handelsoorlog in een handelsboycot."

"De impact van boycotacties tegen Amerika lijkt op de korte termijn misschien gering", zegt Janse. "Maar als je het bredere plaatje bekijkt, dan besef je dat een boycot onderdeel is van het grotere fenomeen dat een land z'n status verliest. Amerika verliest een deel van de invloedsfeer die het na de Tweede Wereldoorlog heeft gekregen. En mensen zien Amerika niet langer vanzelfsprekend als een betrouwbaar land."

Een gesprek starten met een onbekende in de trein of bij de bushalte? Dat gebeurt steeds minder. Velen doden hun tijd liever door te scrollen op hun telefoon of met een koptelefoon op. Niet Merijn, hij praat juist graag met mensen die hij niet kent.

"Ik denk dat ik er 7 jaar geleden mee begon", vertelt de 32-jarige Merijn Ruis over de gesprekken die hij aangaat met zijn medereizigers. Af en toe deelt hij hier verhalen over op zijn LinkedIn-pagina. "Dat doe ik nu ongeveer 1 jaar, en de reacties zijn heel erg warm. Het raakt heel veel mensen."

'Het geeft hoop'

Merijns reisverhalen worden door duizenden mensen gelezen. "Ze zeggen dat het ze een beetje hoop geeft en geven aan hoe belangrijk ze het vinden om met onbekenden in gesprek te blijven gaan."

Want tegenwoordig is het aanknopen van een gesprek met iemand die je niet kent niet meer zo vanzelfsprekend. Uit verschillende studies blijkt dat mensen steeds minder met elkaar praten vanwege de onzekere en ongemakkelijke gevoelens die hierbij komen kijken: we zijn bang voor afwijzingen en willen anderen niet storen.

Niemand durft

Een zo'n onderzoek werd afgenomen door de Universiteit van Chicago en belandde 7 jaar geleden in Merijns schoot. "Het heet 'Mistakenly Seeking Solitude' en gaat over het voeren van gesprekken in het openbaar vervoer", vertelt hij. "Daaruit bleek dat mensen vaak denken dat ze er niet blij van worden. De meest gehoorde reden dat we het niet doen, is dat we denken dat anderen er niet op zitten te wachten. Het voelt misschien een beetje ongemakkelijk."

"Maar het blijkt ook dat, als ze het eenmaal wél doen, iedereen er eigenlijk blij van wordt." Toen Merijn dat las, ging hij daar zelf mee experimenteren. "Ik sprak allemaal mensen aan die mij aardig leken, maar ook mensen die me niet aardig leken. Veruit de meerderheid is superleuk en vriendelijk."

Verbinding maakt gelukkig

Als spreker over de wetenschap van geluk ziet hij ook de 'noodzaak' van dit soort gesprekken in, vertelt Merijn. "Het in contact blijven met elkaar is belangrijk, want de gelukkigste mensen investeren in relaties, in het contact", weet hij. "Verbinding is een grote voorspeller van geluk."

Volgens de meest recente cijfers van de Rijksoverheid voelt zo'n 48 procent van de volwassenen in Nederland zich eenzaam. Dat heeft invloed op de kwaliteit van leven. "Als ik dat lees, vind ik dat gewoon heel verdrietig. En daarom is het belangrijk om dit te doen", vertelt Merijn over zijn gesprekken.

'Dit is mijn tegengif'

Hij ziet het aanknopen en voeren van deze gesprekken als een oplossing voor de toenemende eenzaamheid in de maatschappij. "Dit is voor mij een beetje het tegengif voor polarisatie en voor eenzaamheid. Ik geloof echt dat dit heel veel kan veranderen."

"Want echt, mensen van wie je denkt dat ze heel anders zijn dan jij, die zijn dan zoveel aardiger en leuker. En dat is echt heel tof om te merken."

Mensen zijn aardiger dan gedacht

Door de gesprekken ontdekt Merijn ook welke vooroordelen hij als mens met zich meedraagt. Vaak zijn die, naar eigen zeggen, niet terecht. "Als ik dan met iemand een gesprek voer, dan blijkt die persoon heel anders te zijn dan ik dacht."

"Dan zie je eigenlijk dat heel veel mensen heel aardig zijn, en het beste met je voor hebben", vertelt hij. Dat geeft hem een vertrouwd gevoel. "Je voelt dan dat er overal gewoon vriendelijke mensen rondlopen. En daar mag je dus ook op vertrouwen."

'Spanning gaat nooit helemaal weg'

Maar toch blijft het spannend, afstappen op een onbekende. Ook voor Merijn. "In het begin zei ik vaak iets als er dan iets opviel of zo. Bijvoorbeeld een vertraging met de trein, want dan kun je makkelijk een gesprek beginnen. Maar ik vond het wel heel spannend om uit het niets te beginnen", vertelt hij.

Ondertussen is hij daar overheen gestapt. Nu vraagt hij anderen hoe hun dag beviel. "En dat vind ik nog steeds wel spannend hoor. Dat gevoel gaat niet helemaal weg. Alleen, soms zit ik dan naast iemand en denk ik: 'Ik probeer het maar gewoon'."

Liever kletsen dan scrollen

"Ik heb zelf soms de overtuiging dat mensen er niet op zitten te wachten, maar ik merk toch ook vaak dat mensen juist leuk reageren", gaat Merijn verder. "Zelfs mensen die een koptelefoon op hebben."

En het loopt vaak uit tot een gezellig gesprek. "Voor je het weet ben je een uur met iemand aan het kletsen in de trein. De tijd gaat dan zo snel. Terwijl in het andere geval zou ik gewoon op mijn telefoon hebben zitten scrollen. En die andere persoon trouwens ook, dus dat is ook grappig."

Bron: Eigen foto

1/5

Het lukt niet altijd

Maar het gaat niet altijd goed. Soms hebben andere reizigers geen behoefte aan een gesprek, vertelt Merijn. "Zo zat ik laatst tegenover een jongen en die zat echt in zijn eigen wereld. Ik vond hem er een beetje verdrietig uitzien, dus ik probeer dan toch een gesprekje."

Helaas gaf zijn gesprekspartner mondjesmaat antwoord. "Het gesprek slaat dan helemaal dood. Ik had vier vragen gesteld, had heel even een klein lachje gezien, maar ik merkte gewoon: als ik nu ga doorvragen, wordt het een soort interview. Dus dan laat ik het ook maar."

'Het is ook weer niet zo erg'

De twee zaten daarna nog een tijdje in stilte naast elkaar. "Dat is dan wel echt een beetje ongemakkelijk. Maar uiteindelijk staat die persoon op en dan is het weer klaar. Dan is dat gevoel ook weer weg."

"In je hoofd is dat eigenlijk het ergste wat er kan gebeuren, maar als je het dan ervaart, merkt je eigenlijk dat het ook weer niet zo erg is", heeft Merijn geleerd van die ervaring. "En het gebeurt niet vaak. Ik schat dat dat maar in 5 procent van de gevallen voorkomt."

Levenslessen

Hij leert ook van de positieve ervaringen, vertelt hij. Het zijn dan vaak levenslessen, die hij wel kent maar die hij toch vaak weer vergeet. "Bijvoorbeeld een buschauffeur die het dan heeft over dat hij veel stress ervaart en dan vertelt dat hij de tijden op zijn scherm afplakt."

"Hij zei: 'Want ik heb er uiteindelijk geen controle over en ga slechter rijden door de stress. En zo ga ik gewoon lekker relaxed door de dag heen. Als ik ergens te laat aankom, dan is dat dan maar zo. Je kunt niet veel aan omstandigheden doen. Maar je reactie, daar kan je wel iets aan doen'. En daar denk ik nog wel eens aan."