Bij boeren staat het water - of eigenlijk de mest - aan de lippen. Nu landbouwminister Wiersma (BBB) de vorige kabinetsplannen om de mestcrisis aan te pakken op pauze zet, staan boeren onder druk. "Ik betaal dit jaar 30.000 euro voor mijn mestafvoer."

"De mestkelders zitten vol en de portemonnee van de boer stroomt leeg", vertelt econoom Roel Jongeneel van de Wageningen Universiteit. Hij deed onderzoek naar hoeveel boeren aan inkomen verliezen door de mestcrisis. "Volgens onze berekening is het gemiddelde verlies 25.000 tot 30.000 euro per bedrijf. Dat is een fors bedrag, zeker als je het relateert aan een inkomen per jaar van ongeveer 75.000 euro."

Afvoerprijs drie keer zo hoog

Eerst hadden Nederlandse boeren een uitzonderingspositie, waardoor zij gemiddeld meer mest op hun land mochten uitrijden dan boeren in andere Europese landen. Maar door zorgen om de slechte water- en bodemkwaliteit in Nederland wordt deze zogenoemde derogatieregeling langzaam afgebouwd en vanaf 2026 volledig afgeschaft. Boeren hebben daardoor veel mest over die ze niet meer voor hun eigen land mogen gebruiken, maar juist moeten afvoeren.

En dat kost geld, vertelt Jongeneel: "Vóór de mestcrisis lag de afvoerprijs rond de 10 en 12 euro per kuub. Nu is dat tussen de 30 en 35 euro per kuub. Dit kan voor boeren een inkomensdaling van wel 30 tot 40 procent betekenen."

'Het wordt zo duur'

Ook melkveehouder Rick de Vor merkt het in zijn portemonnee: "Een vracht mest afvoeren kost minimaal 1.000 euro. En ik moet er dit jaar 30 kwijt. Het is gewoon waardetransport." Uiteindelijk kan hij dus rond de 30.000 euro kwijt zijn aan mestafvoer.

De Vor is zich bewust van de problemen met het water en de bodem in Nederland, maar vindt het stoppen van de derogatieregeling geen goede oplossing. "Dan moet ik wel 40 procent van mijn mest gaan afvoeren. Het wordt zo duur allemaal."

Failissementen

CDA-Kamerlid en melkveehouder Eline Vedder is bang voor een golf aan faillissementen onder melkveehouders. "Er is straks fysiek gezien meer mest in Nederland dan we kwijt kunnen. Veel boeren kunnen geen kant op."

De crisis wordt volgens Vedder, die vanwege de crisis al tien koeien weg heeft moeten doen, alleen maar duidelijker. "Het uitrijseizoen stopt op 1 september. Koeien die poepen nogal wat elke dag. En dat kan vanaf 1 september nergens meer naartoe," legt ze uit. "Er is te veel stront en te weinig grond." Er zijn ongeveer 300.000 tankwagens aan mest te veel.

Opnieuw een uitzondering

Om uit de mestcrisis te komen, had het vorige kabinet een plan klaarliggen dat al aangenomen was door de Tweede Kamer. Er zou een nieuwe uitkoopregeling voor veehouders komen, met daarbij een minimum aantal hectare grasland per dier. Dit komt uiteindelijk neer op een inkrimping van de veestapel.

Gedwongen krimp wil de kersverse BBB-minister Wiersma juist voorkomen. Daarom is ze naar eigen zeggen in Brussel al begonnen aan een 'charmeoffensief'. Ze wil opnieuw een uitzonderingspositie, maar kijkt in de tussentijd ook naar tijdelijke oplossingen, zoals opslag van mest in mestzakken.

Mestzak is geen oplossing

Dat vindt De Vor geen goed idee. "Dat is meer het verleggen van het probleem. Daar probeer ik nog vanaf te blijven. Ik kan nog wel een deel van de mest op mijn land kwijt, maar dat kan steeds minder", vertelt hij. "En als de mest zich blijft opstapelen en het zo duur blijft om af te voeren, is de mestzak wel een optie om over na te denken. Maar een langetermijnoplossing is het niet."

Vedder ziet in de mestzak absoluut geen oplossing. "Ik heb het een keer uitgerekend. Er zijn in 2026 400.000 tankwagens te veel. Als je die allemaal achter elkaar zet dan kom je in Moskou uit. Je kunt twee keer op en neer. Zoveel teveel aan mest hebben we", legt ze uit. "Ik weet niet waar die mestzakken allemaal moeten gaan komen."

Geen coulance uit Brussel

Ook Jongeneel ziet weinig in de oplossing van minister Wiersma: "De mestzak is eigenlijk een fopspeen. Uiteindelijk moeten boeren alsnog de mest afvoeren en de prijs betalen. Het draagt niet bij aan een structurele oplossing voor dit urgente probleem", zegt hij. "We praten al tijden over de stikstofcrisis, maar het is op bedrijfsniveau nog nooit zo hard in klinkende euro's neergekomen zoals we nu zien."

CDA-Kamerlid Vedder begrijpt niet waarom het nieuwe kabinet maatregelen voor zich uitschuift. "Als we nu geen stappen zetten, dan kunnen we sowieso niet op coulance uit Brussel rekenen." Als Kamerlid en melkveehouder vindt ze daarom dat alle mogelijke maatregelen genomen moeten worden, zoals bijvoorbeeld het plan van de vorige minister van landbouw Piet Adema.

'Dan is het einde oefening'

Voor Jongeneel komt het plan van Adema het dichtst in de buurt van een oplossing. "Wij hebben onderzocht of dat kan gaan werken. En onze conclusie was positief: het plan kan evenwicht op de mestmarkt te brengen, maar dat hangt erg af van de uitwerking", legt de econoom uit. "Er moeten voldoende boeren meedoen met zo'n uitkoopregeling. Er is ook een innovatieregeling, waarbij dierlijke mest omgezet mag worden in kunstmest. Maar dat moet dan wel gebeuren."

Voor Vedder ziet de toekomst er niet heel rooskleurig uit. "Wij hebben aan het begin van het jaar de keuze gemaakt tien koeien weg te doen. Dat is heel heftig om te doen. Daardoor gaan we dit jaar al rode cijfers draaien. En volgend jaar wordt het nog erger, omdat de derogatie verder wordt afgebouwd. Dan is het misschien wel einde oefening."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om kosten te besparen moeten de dertien omroepen die er nu nog zijn daarom - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil Bruins de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'.

Wat merkt de kijker?

Het is 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."

In 2024 kozen bijna 10.000 Nederlanders voor euthanasie, 10 procent meer dan in een jaar eerder. Toch zitten er strenge voorwaarden aan verbonden. In deze video leggen we uit hoe het proces precies werkt en waarom veel verzoeken afgewezen worden.