Blijft Poetin tot 2036 aan de macht? 5 vragen (en antwoorden) waar de Russen over stemmen

Vandaag stemmen de Russen over een grondwetswijziging. Als de opkomst hoog genoeg is, én minstens de helft van de kiezers 'ja' stemt, is de kans groot dat president Vladimir Poetin nog tot 2036 aan de macht is.

Maar, valt er voor de Russen eigenlijk wel iets te kiezen? 5 vragen aan Rusland-correspondent Joost Bosman.

1. Waar gaat de volksstemming over?

"Voor een buitenstaander is het duidelijk: Vladimir Poetin wil de grondwet wijzigen om langer aan de macht te kunnen blijven. Je zou denken dat de Russen dat ook in de gaten hebben. Maar de president heeft er alles aan gedaan om hen te laten denken dat het ergens anders over gaat. Zo wordt er in de campagne vooral op gehamerd dat de nieuwe grondwet de indexatie van de pensioenen vastlegt. En dat een huwelijk alleen kan plaatsvinden tussen man en vrouw.

Allemaal zaken waar de gemiddelde Rus moeilijk 'nee' tegen kan zeggen. Dat Poetin hiermee vanaf 2024 nog twee termijnen van 6 jaar kan volmaken en dus tot 2036 de macht houdt, staat onderaan in kleine lettertjes. Dat is eigenlijk een teken van zwakte, de populariteit van Poetin is minder dan ooit vanwege de coronacrisis en zwakke economie. In betere tijden had hij zonder omhaal om de steun van het volk gevraagd, nu doet hij het door vals te spelen."

2. Wat gebeurt er als de Russen 'ja' stemmen, zoals verwacht?

"Poetin houdt hiermee alle opties open. In principe kan hij met deze grondwetswijziging nog 16 jaar aan de macht blijven, tot zijn 83ste. Of hij dat kan en wil is een tweede. Hij heeft nog 4 jaar de tijd om te bedenken of hij zelf weer meedoet aan de presidentsverkiezingen, of toch een opvolger naar voren schuift. Het is de vraag of hij tot zijn 83ste fysiek in staat blijft om deze rol te vervullen.

Voorlopig is er in elk geval nog geen opvolger in zicht en Poetin hiernaar vragen, is zo'n beetje politieke zelfmoord in Rusland. Voor de Russen betekent het dat hun president via een 'legale' coup de macht kaapt, en deze 35 jaar houdt. Langer dan oud-Sovjetleiders Leonid Brezjnev en Jozef Stalin."

3. Hoe is de opkomst, is er enthousiasme voor deze stemming?

"De populariteit van Poetin is momenteel op het laagste punt ooit. Maar dat betekent niet dat een meerderheid van de Russen van Poetin afwil. Ze zien hem nog steeds als de man die voor stabiliteit zorgt en voor 'Russische waarden' staat.

In principe blijft ook na wijziging in de grondwet verankerd dat een president twee termijnen mag dienen. De crux zit in een amendement van de Doema, het lagerhuis van het Russische parlement. Daarin staat dat met de wetswijziging de teller voor Poetin weer op nul wordt gezet. Daarmee kan hij nog 16 jaar aan de macht blijven.

Dat 'handigheidje' zit veel Russen dwars, ook degenen die pro-Poetin zijn. Ze hebben het gevoel dat ze bedot worden. Het kan daarom best zo zijn dat veel Russen uit protest niet gaan stemmen. Als ze tégen stemmen, doen ze dat immers ook tegen zaken stemmen waar ze het wél mee eens zijn."

4. Hoe belangrijk is de uitslag?

"Voor president Poetin is de volksstemming pas geslaagd met een hoge opkomst. Die moet minimaal 50 procent zijn, anders is de uitslag niet geldig. Een belangrijke functie van de stemming is ook om tegen (buitenlandse) critici van Poetin te kunnen zeggen: 'het gaat hier niet zoals in chaotische westerse democratieën, dit is nu eenmaal wat het Russische volk wil, hier is het bewijs.'

Poetin heeft dus een hoge opkomst én een grote meerderheid van ja-stemmers nodig, om in ieder geval geen schade op te lopen. We weten de uitslag natuurlijk nog niet, maar ik kan me niet goed voorstellen dat de president zou toestaan dat er een uitslag naar buiten komt die zijn positie kan aantasten.

Of de uitslag - welke dat ook is - geaccepteerd wordt, is een tweede. Als het contrast tussen wat de Russen vinden en wat de uitslag weergeeft té groot blijkt, is het niet uitgesloten dat er protesten komen."

5. Verkiezingen en corona, gaat dat samen?

"Aanvankelijk niet. De volksstemming zou eigenlijk op 22 april zijn, maar werd uitgesteld vanwege de lockdown. Nu gaat het wel door. In Moskou en andere stedelijke regio's kunnen mensen sinds 25 juni online stemmen. Tot nu toe heeft 45 procent van de kiezers een stem uitgebracht, online of in het stemhokje. Volgens de eerste peilingen zou meer dan driekwart vóór hebben gestemd.

In dunbevolkte regio's kun je niet online stemmen. Daar zijn de stembureaus al een week open, zodat niet iedereen tegelijk gaat. Zo wordt het besmettingsprobleem opgevangen, maar ontstaat er een ander probleem: de verkiezingsuitslag zélf raakt besmet. Het stemproces was nog nooit zo ondoorzichtig, met talloze mogelijkheden om de uitslag en de opkomst te manipuleren.

Er circuleren berichten over mensen die via honderden simkaarten evenzoveel keren stemmen. En over mensen die hun paspoortnummer verkopen, zodat een ander er online mee kan stemmen. Dan hebben we het nog niet over het rechtstreeks beïnvloeden van de uitslag gehad. Daar heeft niemand zicht op."