Bio-boeren hebben grote moeite om aan land te komen, én om het te houden. Kortlopende pachtverdragen en peperdure grondprijzen zijn de oorzaak. "Die onzekerheid is als een bijl aan de wortels van je bedrijf."

Al bijna 30 jaar hebben Tineke van den Berg en haar man een biodynamische boerderij in Almere, met akkerbouw, groenteteelt en koeien. Ze werken met focus op biodiversiteit en bodemgezondheid, en ook dierenwelzijn staat hoog in het vaandel. "We geloven heel erg dat onze manier van werken iets bijdraagt, dat het de wereld wat mooier kan maken", vertelt Tineke.

Toekomst op losse schroeven

De boerderij van Tineke is een gezond bedrijf met een jaarlijkse omzet van bijna 2 miljoen euro. Toch staat de toekomst op losse schroeven. "Onze koeien grazen al vele jaren in een natuurgebied dat van Staatsbosbeheer is. Maar zij willen nu ander natuurbeheer dan begrazing, en daarom moeten de dieren daar binnenkort weg. We hebben geen idee waar ze naartoe kunnen."

En het gebrek aan grond dreigt voor de boerin nog groter te worden. "Nu ook de pachtcontracten voor onze akkerbouwpercelen aflopen, is er een kans dat we een groot deel van onze gronden kwijtraken, na bijna 30 jaar."

Vaak zij-instromers

De Stadsboerderij Almere van Tineke is niet het enige bio-bedrijf dat in de knel zit. Voor biologische boeren is maar weinig grond in Nederland beschikbaar, vertelt Margriet Goris van de Wageningen University & Research (WUR). "Dat heeft een aantal redenen. Zo gaat het bijvoorbeeld vaak om zij-instromers in de landbouw, die niet van huis uit grond erven."

"Daarnaast is in 2007 de pachtwetgeving in Nederland geliberaliseerd, waardoor nu 90 procent van alle nieuw uitgegeven contracten kortlopend is. Dat is heel vaak minder dan 6 jaar, zelfs één- tot tweejarige contracten zijn niet ongebruikelijk."

Grond verbeteren kost tijd

Goris is ruraal socioloog en onderzoekt onder andere de samenhang tussen de verdeling van grond, het landbeleid, en de voedselvoorziening. Biologisch boeren gaat juist om de lange adem, legt ze uit.

"Biologische boeren werken aan bodemherstel en dat kost tijd. Het is heel moeilijk om grond te verbeteren, als je maar kortdurende contracten hebt, laat staan om die grond om te schakelen naar biologische landbouw. Dat is in zo'n kort tijdsbestek niet mogelijk."

Van akker naar natuurgebied

De kortlopende pachtcontracten en peperdure Nederlandse grondprijzen zorgen bij veel bioboeren voor grote onzekerheid. Ook tuinder Veerle Bruning kan erover meepraten. Haar kleine bedrijfje vlakbij Breda ligt op dit moment zelfs helemaal stil omdat ze geen grond heeft.

"Ik had een zogeheten zelfoogstakker van anderhalf hectare met zo'n 220 deelnemers, die daar hun eigen verse groenten konden oogsten", vertelt ze.

Niet blij met het uitzicht

"7 jaar lang had ik goede afspraken met de gemeente. Maar in het kader van een herinrichtingsplan konden rijke buren het stuk land waar mijn bedrijf op stond in 2021 kopen."

Het land is nu een natuurgebied, met zogeheten kruidenrijk grasland. "Die buren wilden geen akker in hun uitzicht. Maar ik betwijfel zeer of wat er nu groeit ecologisch waardevoller is dan de natuurinclusieve tuin die wij hier hadden opgebouwd."

'Krakkemikkige omstandigheden'

Protest, brandbrieven en crowdfundingacties van de oogstdeelnemers mochten niet baten. Inmiddels is de tuin verdwenen en is Bruning naarstig op zoek naar een ander geschikt stuk grond. Tot nu toe zonder succes: "Ik heb een klein stukje land op het oog, maar de vraagprijs is iets van 3 ton."

"Ik weet niet eens of ik daar dan een schuur neer kan zetten voor mijn werktuigen, en een kleine hut of een wc", vertelt ze. "De gemeente zegt op dit moment dat het niet kan, vanwege het bestemmingsplan. Maar dan zijn het zulke krakkemikkige omstandigheden, dat is een te groot risico, voor zoveel geld."

Ander landbouwbeleid nodig

Ook onderzoeker Margriet Goris denkt dat het anders kan, maar volgens haar is daar wel de overheid voor nodig. Ze vindt dat het beleid voor landbouwgrond aangepakt moet worden.

"De liberalisering van de pacht, met als gevolg de enorme hoeveelheid kortlopende contracten, is een taboe waar niemand aan durft te komen. Maar de overheid kán hier iets aan doen, wetten en regels kunnen aangepast worden. Daarnaast moet er onderzocht worden hoe de prijs van landbouwgrond omlaag kan, zodat het beter in verhouding staat met wat er op ecologische wijze verbouwd kan worden."

Pachtregels herzien

Het lijkt een logische stap om biologische landbouw en veeteelt gericht te stimuleren. De ambitie van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) is immers om in 2030 zo'n 15 procent van alle landbouw biologisch te laten zijn. Op dit moment is dat nog geen 5 procent.

EenVandaag heeft de verantwoordelijke staatssecretaris, Jean Rummenie (BBB), gevraagd of er plannen zijn om de bodemproblematiek aan te pakken. De staatssecretaris laat weten dat hij bekend is met de uitdagingen van ecologische boeren als het gaat om de beschikbaarheid van grond. "Specifiek voor ecologische boeren speelt ook mee dat zij extra aandacht besteden aan het behoud en de verbetering van de bodemkwaliteit."

'Word hier heel ongelukkig van'

Het ministerie werkt volgens de staatssecretaris aan een herziening van de pachtregelgeving. "Onderdeel hiervan is het stimuleren van langlopende pachtcontracten en het ontmoedigen van kortlopende pacht. Hiermee krijgen boeren, zowel ecologische als niet-ecologische boeren, meer bestaanszekerheid voor de voortzetting van hun bedrijf."

Het ministerie laat weten dat dit plan verder geen invloed zal hebben op de hoge bodem- en pachtprijzen. Voor de Almeerse boerin Tineke van den Berg zijn de zorgen daarmee nog lang niet voorbij, want zonder natuurgrond voor haar koeien blijft het voortbestaan van de bio-boerderij onzeker. "Die onzekerheid is als een bijl aan de wortels van je bedrijf. Ik word hier heel ongelukkig van."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."