'Armoede houdt je letterlijk klein': hoe kansenongelijkheid een leven lang door werkt

Rapport na rapport toont aan hoe kansenongelijkheid doorwerkt. Arme mensen gaan gemiddeld zeven jaar eerder dood en belanden vaker in de schulden en de criminaliteit. "Klasse laat je nooit los", weet docent Milio van de Kamp (31) uit eigen ervaring.

"Kansenongelijkheid is een rugzak die je je hele leven met je meedraagt," zegt Milio van de Kamp. Hij groeide op in een Amsterdamse achterstandswijk. "Er was thuis vrij veel geweld en armoede. Mijn ouders zijn ook zelf in armoede opgegroeid. Mijn moeder werd heel jong ziek verklaard, ze had ernstige hartproblemen. Mijn vader heeft in de criminaliteit gezeten."

Koud beton

Milio heeft nooit echt leren praten thuis. "Problemen hield je voor jezelf", vertelt hij. "Ik heb altijd moeite gehad om mijzelf te uiten. De enige manier die ik kende was schreeuwen en geweld." En dat had consequenties. Milio kreeg al snel de stempel van een druk vervelend kind en werd van meerdere scholen gestuurd.

Dat er thuis van alles speelde, vertelde hij niemand. Ook niet dat ze regelmatig zonder gas en elektriciteit leefden. "Mijn slaapkamer lag op de begane grond en ik had geen vloerbedekking, maar gewoon kaal beton. Wat mij het meest bijstaat uit die periode zijn die koude ochtenden dat je over dat kale beton liep en jezelf in die koude badkamer moest gaan wassen met een washandje met koud water. Dat is niet een hele fijne manier om wakker te worden. Eigenlijk realiseer je je elke dag dat je een soort van basisbenodigdheden mist."

Nergens echt thuis

Milio weet uiteindelijk te ontsnappen uit de armoede en is inmiddels socioloog en docent sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Toch voelt hij zich nog steeds een beetje een vreemde eend in de bijt. "Ik heb het gevoel alsof ik ergens een beetje in het midden zweef, ik ben niet meer helemaal thuis."

"Op de plek waar ik vandaan kom, ben ik het succesverhaal. Mijn ouders noemen me 'de professor' en we merken dat we op een hele andere manier met elkaar omgaan. Op de universiteit voel ik me nog steeds die jongen van de straat, die heel anders praat, denkt, beweegt en zich anders kleedt dan de rest. En op basis daarvan voel ik me ook nog steeds niet thuis."

'Deken van goede intenties'

Milio schreef het boek 'Misschien moet je iets lager mikken'. Daarin vertelt hij aan de hand van zijn eigen ervaringen over de impact van armoede en kansenongelijkheid. De titel is ontleend aan een uitspraak die een docent deed toen hij vertelde van het vmbo te willen opklimmen naar de universiteit om psycholoog te worden. "Het is de titel van mijn boek geworden omdat die opmerking zo fundamenteel staat voor kansenongelijkheid", legt Milio uit.

"Mensen worden klein gehouden en vaak gaat dat heel subtiel. Eigenlijk had de docent het beste met mij voor in haar optiek. Zij was ervan overtuigd dat ik het niet zou redden op de universiteit en wilde mij in bescherming nemen. Kansenongelijkheid wordt altijd een beetje bedolven onder een deken van goede intenties."

Minder oud en minder gezond

Voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving Jet Bussemaker herkent het relaas van Milio en het feit dat kansenongelijkheid een leven lang doorwerkt.

"Kansenongelijkheid begint vaak al heel vroeg in een levensloop, als je ouders schulden hebben of je in een slechte woning woont", beaamt ze. "Of je hoog of laag bent opgeleid, maakt een verschil uit van 7 jaar in het aantal jaren dat je leeft en liefst 15 jaar in jaren van goede gezondheid."

7 procent van de kinderen

Ruim 1,1 miljoen mensen leven in ons land onder de armoedegrens. Onacceptabel, vindt Bussemaker. "7 procent van de kinderen leeft in armoede. Dat betekent dat je zonder ontbijt naar school gaat en veel minder geprepareerd bent om goed te kunnen leren."

Ze vindt dat er een landelijke aanpak moet komen om kansenongelijkheid aan te pakken. "Maak een nationaal langdurig programma met heel veel ruimte om op wijkniveau eigen oplossingen te kiezen en schrijf voor dat dat alleen mag als het samen met de burgers zelf wordt gemaakt."

'Armoede houdt je letterlijk klein'

En het zal echt tijd kosten, benadrukt Bussemaker. "En het vergt een aanpak die thema's overstijgt. We moeten af van alleen maar een projectje hier en daar. Een projectje over schulden, een projectje over onderwijs, over gezondheid. En dan ook nog binnen enkele jaren resultaat willen zien. Als je hier echt wat aan wilt doen, heb je minimaal programma's nodig van 15 jaar", aldus de voorzitter.

Milio van de Kamp vindt dat beleidsmakers niet alleen moeten praten over, maar vooral ook met de mensen die het betreft. Want armoede gaat onder je huid zitten. "Armoede houdt je letterlijk klein. Zowel fysiek, als mentaal als maatschappelijk."

Continu stress

"Ik heb dat zelf ook meegemaakt", vervolgt Milio. "Je schulden zorgen voor een soort constante stress in je lichaam. Ik heb dat zelf vergeleken met studenten die bijvoorbeeld aan het wachten zijn om een examen te maken. Of als je wacht op een hele belangrijke uitslag. Die zenuwen waar je gewoon letterlijk misselijk wordt, die voel je als je schulden hebt, elke dag van de week, elk uur van de dag. En die beperkt ook gewoon de mogelijkheden die je hebt."

Met zijn boek hoopt hij inzicht te bieden en anderen zoals hij een steuntje in de rug te geven. "De meeste mensen zoals ik schrijven geen boek. Ik heb lang gedacht: mijn achtergrond heeft me niks opgeleverd, maar ik kan het nu ook inzetten voor anderen."