Techgigant Apple wil in de VS iPhones scannen op foto's van kindermisbruik. Privéfoto's van gebruikers worden doorzocht. Goed voor de opsporing, maar tech-expert Danny Mekić waarschuwt voor de risico's van de techniek.

De techniek, die al langer gebruikt wordt voor openbaar geplaatste foto's, wordt nu voor het eerst toegepast op fotobibliotheken van gebruikers. Mekic: "Afbeeldingen die naar de iCloud worden geüpload, worden onderzocht op het apparaat zelf. Daarbij worden eigenschappen van een foto vergeleken met eigenschappen van bekende kinderporno-foto's. Als er een bepaalde hoeveelheid van die foto's wordt aangetroffen, worden die foto's doorgestuurd naar Apple. Medewerkers daar doen een handmatige check. Mocht het foute boel zijn, dan worden de autoriteiten ingeschakeld."

Kinderen praten er niet over

Bas Eikelenboom van de politie Oost-Nederland is enthousiast over de plannen van Apple. "As je dit heel goed doet, kun je via de oppervlakte vinden wat er onderwater gedeeld wordt. Dan heb ik het over het dark web. Daar gaat heel veel kinderporno rond."

"Als de telefoons waarmee de foto's gemaakt worden nu worden gescand, dan kan daarmee het misbruik er tussenuit gehaald worden. Des te meer omdat veel kinderen er niet over praten, dus daarom is het belangrijk dat het op deze manier gedaan wordt", zegt Eikelenboom van de politie.

De professionele criminelen raak je hier niet mee

Criminelen doen iPhone weg

Maar volgens tech-expert Danny Mekic zullen de meest doorgewinterde criminelen direct hun iPhone wegdoen. "De mensen die je hier echt mee wilt raken, de professionele criminelen, raak je niet. Ze gaan vaak zeer goed voorbereid te werk."

"Ze werken met encryptie, maken gebruik van het dark web", zegt Mekic. "Dus de volgende stap zal zijn: geen Apple of Google meer gebruiken, maar bijvoorbeeld een in elkaar gesleutelde telefoon. Dat soort mogelijkheden zal altijd blijven bestaan."

Achterdeurtje in de beveiliging

Daarnaast ziet Mekic vooral issues op het gebied van privacy. Er wordt 'een achterdeurtje' opengezet, vreest hij. "Voorheen was je telefoon een soort veilig bastion. Alles was encrypted, versleuteld. Nu ga je hier en daar toch een deurtje inbouwen. Als jij een deurtje hebt, kunnen anderen er ook doorheen."

Mekic denkt daarbij vooral aan 'foute' regimes die foto's van iPhone-gebruikers willen scannen op heel andere zaken dan kinderporno alleen. "Het probleem gaat ontstaan als deze technologie in andere landen wordt gebruikt voor andere doeleinden. Zo heeft Ethiopië bijvoorbeeld een anti-desinformatie-wet. Binnen 24 uur moeten berichten die 'desinformatie' bevatten verwijderd worden, ook uit privé-berichten. De volgende stap is dat Ethiopië bij Apple aangaat kloppen om Apple's technologie toe te passen op deze wet."

Techniek is niet perfect

Er is nog een ander, simpeler bezwaar: de techniek is nooit feilloos. "Je gaat situaties krijgen van mensen die absoluut geen kinderporno hebben, maar waar wel de politie voor de deur staat", verwacht Mekic.

"Apple gaat daar nog een menselijke check inbouwen, maar we weten niet hoe goed die werkt. Afbeeldingen die jij op je telefoon hebt, worden dus wel degelijk door mensen bekeken, potentieel. En daar kun je niks tegen doen."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.