Veroorzaak je een ongeluk terwijl je op je mobiel zat? Dan moet je bij vier verzekeraars straks zelf de schade betalen, vertelden we laatst in EenVandaag. 'Wat zijn nou precies de regels voor telefoongebruik?' vroegen veel mensen in de chat.

Om duidelijkheid te krijgen over wat wel en wat niet mag achter het stuur, spraken we met de woordvoerder Verkeer van het Openbaar Ministerie (OM) Marloes van Kessel, en met verkeerspsycholoog Agnieszka Stelling van Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV).

Eén: vasthouden van je telefoon

"Er staan eigenlijk twee dingen in de wetgeving. Het ene gaat specifiek over het vasthouden van je telefoon, het andere gaat meer algemeen over gevaarlijk rijgedrag", begint Van Kessel.

"Dat vasthouden is op zich vrij duidelijk: het gaat om het letterlijk met je hand vasthouden van een telefoon of ander mobiel elektrisch apparaat, zoals een tablet. Dat is verboden volgens de overkoepelende Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften, ook wel de Mulder-wetgeving genoemd." Die bepaalt dat veel kleine verkeersovertredingen via het bestuursrecht worden afgedaan, niet volgens het strafrecht.

Mag je wel een tablet met navigatie naast je hebben liggen op de bijrijdersstoel?

In een houder of op de bijrijdersstoel

"Houd je je telefoon vast tijdens het rijden, dan overtreed je dus deze wet en kun je - ongeacht waar je je telefoon voor gebruikte - een boete krijgen. Die is nu nog 420 euro en wordt per 1 februari 2025 verhoogd naar 430 euro", voegt Van Kessel toe. Heb je je telefoon niet letterlijk vast, maar bijvoorbeeld in een houder? Dan ben je niet in overtreding op deze wet.

"Ook wanneer je je telefoon los op schoot of op de bijrijdersstoel hebt liggen, overtreed je de wet niet. Want je houdt 'm niet vast. Pas op het moment dat je gebeld wordt en de telefoon vastpakt, kun je daar een boete voor krijgen."

Mag je wel videobellen of berichten inspreken met je telefoon in een houder?

Twee: gevaarlijk rijgedrag

"Maar," gaat Van Kessel verder, "ook al zit je telefoon in de houder of ligt die naast je op een stoel, dan kun je natuurlijk nog steeds afgeleid raken, waardoor je bijvoorbeeld gaat slingeren of extreem langzaam gaat rijden. De politie kan je dan beboeten voor gevaarlijk rijgedrag."

"Je kunt dus niet zomaar stellen dat je je telefoon in de houder altijd bedienen. Want ook al heb je 'm niet vast, je kunt wel veroordeeld worden als je gevaarlijk rijgedrag vertoont. Dat is een zwaarder vergrijp en valt onder het strafrecht, onder Artikel 5 van de Wegenverkeerswet. Je kunt hiervoor dus voor de rechter worden gedaagd."

Grijs gebied

Dingen als handsfree bellen, berichten laten voorlezen en inspreken, en videobellen tijdens het rijden komen vanwege dit wetsartikel dus al snel in een grijs gebied.

"Het is niet verboden volgens de wetgeving, maar kan wel bestraft worden als het leidt tot afleiding en gevaarlijk rijgedrag."

Telefoongebruik gevaarlijker dan andere soorten afleiding

Afleiding in het verkeer kan allerlei oorzaken hebben: je bent aan het praten met een medepassagier, je bent ondertussen wat aan het eten, je bent verzonken in je eigen gedachten. Waarom telefoongebruik in het bijzonder gevaarlijker kan zijn dan andere soorten afleiding, weet verkeerspsycholoog Stelling van Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV).

"Je kunt niet overal je aandacht bij hebben, en dus moet je kiezen", begint zij. "In het verkeer kies je er natuurlijk voor om je aandacht te richten op dingen die met het verkeer te maken hebben, maar vaak word je afgeleid door dingen die daar niks mee te maken hebben. Afleiding wordt in de psychologie daarom wel omschreven als 'misplaatste aandacht' of 'aandacht voor het verkeerde'."

Extra riskant

"De verschillende bronnen van afleiding kunnen we indelen in vier categorieën", zegt Stelling. "Ten eerste 'visuele afleiding', wat in het verkeer betekent dat je van de weg afkijkt. Ten tweede 'cognitieve afleiding' als je bijvoorbeeld met je gedachten ergens anders bent."

"Dan is er de 'fysieke afleiding' wanneer je bijvoorbeeld de navigatie bedient, en 'auditieve afleiding' die ontstaat als je bijvoorbeeld opmerkelijke muziek of geluiden hoort."

Visuele afleiding het gevaarlijkst

Stelling vervolgt: "Uit onderzoek weten we dat 'visuele afleiding' het gevaarlijkst is in het verkeer, omdat je visuele informatie mist die essentieel is voor het autorijden. Wanneer je bijvoorbeeld via videobellen meedoet aan een online vergadering, kijk je vaker naar het scherm. Dat maakt het riskanter dan handsfree bellen, waarbij je 'alleen' auditief en cognitief wordt afgeleid."

"Bovendien komen de verschillende soorten afleiding bij telefoongebruik in het verkeer allemaal samen. Zoals bij het typen van een bericht, waarbij je je ogen van de weg haalt, je moet nadenken over wat je gaat typen en dat uiteindlijk met je vingers moet uitvoeren. Die combinatie maakt het extra riskant."

Amerikaans onderzoek: veel ongevallen door afleiding

We weten niet precies hoeveel ongelukken in Nederland (mede) veroorzaakt zijn door telefoongebruik achter het stuur, maar er is wel een groot Amerikaans onderzoek gedaan, weet Stelling. "Dat is een beroemde Amerikaanse studie waarbij verschillende auto's maandenlang werden uitgerust met allerlei sensoren en camera's, zodat ook daadwerkelijke ongevallen werden gemeten. Je wil natuurlijk het liefst dat niemand een ongeval krijgt, maar die data was wel nodig om statistisch te kunnen bewijzen welke omstandigheden de kans op een ongeval vergroten."

Wat blijkt: bij 68 procent van de ongevallen was de bestuurder direct voorafgaand aan het ongeval afgeleid. Ook blijkt dat appen tijdens het rijden de kans op een ongeval 2,5 keer zo groot maakt.

Niet meer verzekerd

Omdat bekend is dat telefoongebruik kan leiden tot ongevallen, passen vier verzekeraars hun polisvoorwaarden aan. Bij Interpolis, Centraal Beheer, FBTO en InShared ben je straks niet meer verzekerd als je een ongeval veroorzaakt doordat je je telefoon gebruikte.

"Het is niet altijd 100 procent te bewijzen dat iemand zijn telefoon gebruikte, maar de technieken zijn best ver", vertelt Van Kessel van het Openbaar Ministerie. "In sommige gevallen kan de politie de telefoon en autosystemen uitlezen om te zien of er vlak voor het ongeluk berichtjes zijn gestuurd."

'Mensen weten wel dat het gevaarlijk is'

"Dat je je focus op de weg moet houden, is een boodschap die niet alleen die vier verzekeraars communiceren", zegt Van Kessel. "Ook autofabrikanten ontwikkelen systemen om gevaarlijk telefoongebruik te beperken, en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat blijft zinvolle voorlichtingscampagnes houden."

"Tegelijkertijd weten mensen dat het gevaarlijk is om je telefoon te gebruiken achter het stuur, maar doen ze het toch", zegt Stelling. "Soms overschatten mensen zichzelf: ze zien dat telefoongebruik bij anderen gevaarlijk is, maar hebben er vertrouwen in dat zij zelf hun telefoon veilig kunnen gebruiken. Ook zeggen mensen in onderzoeksvragenlijsten soms dat ze hun telefoon niet of nauwelijks gebruiken, terwijl dat niet altijd strookt met hoe ze zich daadwerkelijk gedragen in het verkeer."

'Mensen vergeten dat een verkeerssituatie snel kan veranderen'

"Ook geven mensen in onderzoeken aan dat ze bijvoorbeeld alleen specifieke momenten tijdens het rijden kiezen om even de telefoon erbij te pakken", vervolgt Stelling. "Dat klinkt op zich als bewustwording, maar mensen vergeten vaak dat een verkeerssituatie snel kan veranderen."

"Ondanks voorlichtingscampagnes zien we het telefoongebruik niet afnemen. Sterker nog, dat neemt juist toe. Het beste zou daarom zijn om voorlichtingscampagnes te combineren met handhavingsacties", besluit Stelling.

Lastig te handhaven

"De handhaving is nu anders geregeld dan dat je vanuit de wetenschap zou willen, en daar zijn praktische redenen voor", vervolgt Stelling. "Afleiding is namelijk lastig te handhaven. Je kunt handhaven of mensen hun telefoon vasthouden of niet, maar afleiding door handsfree bellen is moeilijker te controleren."

Van Kessel van het OM bevestigt dit. "De politie kan je staande houden als ze zien dat je je telefoon vasthoudt, maar ze zien niet iedere automobilist. Daarnaast handhaaft de politie met camera's." Het OM komt begin 2025 ook met camera's die gaan controleren op telefoongebruik. "Onze camera's zijn een aanvulling op het werk van de politie. De politie doet wat zij kan en nu kunnen we met digitale handhaving intensiveren."

'Dat vergeef je jezelf nooit'

Het worden vijftig camera's die één of twee maanden op dezelfde plek zelfstandig kunnen opereren, vertelt Van Kessel. Overtredingen worden door de camera's meteen doorgestuurd naar het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB).

Toch zou de intensivering van de handhaving niet de reden moeten zijn om beter op te gaan letten. "Het uitgangspunt moet zijn: laat je niet afleiden in de auto omdat het gewoon kan leiden tot gevaarlijk rijgedrag. Ik snap wel dat mensen de grenzen van die wet opzoeken, maar als je iemand ernstig letsel toebrengt of zelfs doodrijdt doordat je op je telefoon zat, dan vergeef je jezelf dat toch nooit?"

Afgelopen zomer was er veel aandacht voor de situatie van de 12-jarige Mikael. Hij is in Nederland geboren maar wordt uitgezet naar Armenië, waar zijn ouders vandaan komen. Wat voor opties heeft hij nog om toch te blijven? "Einde van de rit in Nederland."

Door de strenge veiligheidsmaatregelen rond de NAVO-top in Den Haag op 24 en 25 juni, wordt het verkeer rond de stad een bende. Rijkswaterstaat adviseert zelfs de Randstad te vermijden. Niet iedereen is enthousiast, en ondernemers vrezen voor hun omzet.