Angela Merkel: de Berlijnse sfinx

“Sie kennen mich”, met dit kleine zinnetje ging Angela Merkel vier jaar geleden de verkiezingen in. Zij was toen al acht jaar aan het bewind als bondskanselier, won toentertijd de verkiezingen en staat op het punt dat weer te doen. Maar kennen we Angela Merkel? “Sie kennen mich” suggereert immers ook dat we haar in ieder geval iets meer kennen dan alleen als politica.

Ze doet er echter alles aan om haar persoonlijke leven af te schermen. Haar hele uitstraling heeft steeds meer weg van een Sfinx. De rug recht, de handen in ruitvorm op buikhoogte en de lippen op elkaar. Aan haar ogen zie je soms wat ze denkt. Ook haar uiterlijk is al jaren hetzelfde. De broekpakken (die eruit zien als Noord-Koreaanse pakjes waarvan er minimaal honderd in haar kleerkast moeten hangen, altijd effen en in alle kleuren), en een kapsel dat een typische Merkel-look is geworden.

Geen Merkel-moeheid

Nog nooit heb ik haar op een foto of in een TV-reportage gezien met een gulle lach of in een spontane vriendelijke en hartelijke  omarming. Toch schijnt ze in haar kring van vertrouwelingen, familie en vrienden te kunnen geinen en lachen. Zeker weten doen we dat niet. Mensen die behoren tot de “inner circle” van Merkel en uit de school klappen liggen eruit. Daar is ze heel duidelijk in.       

Dat laatste heeft ze gemeen met haar grote politieke leermeester Helmut Kohl. Hij was het die haar naar voren schoof, hij was het die haar heeft groot gemaakt. De onlangs overleden Kohl was van 1982 tot 1998 bondskanselier van Duitsland. Na 16 jaar ging het land gebukt onder een Kohl-moeheid. Men zou denken dat dit inmiddels ook het geval is met Angela Merkel. Opvallend genoeg is daar geen sprake van. Een blik op de peilingen en je ziet dat haar partij, de christen-democratische CDU, op een riante voorsprong staat. De partij schommelt in de peilingen rond de 40 procent. De sociaal-democratische SPD staat in de peilingen tussen de 25 en 28 procent, en de andere partijen komen niet verder dan 10 procent. Zorgen hoeft zij zich dan ook niet te maken.

De rode rand

Ideologisch wordt zij omschreven als een conservatieve politica met een sociaal-democratische agenda. Die duidelijke rode rand, zo wordt wel eens gefluisterd, heeft te maken met het linkse nest waar ze uitkomt. Immers in 1954 toen veel Duitsers in het oosten  hun tocht naar het westen maakten om het communisme te ontvluchten, maakten vader en moeder Kasner met hun paar maanden oude Angela een omgekeerde reis naar de Deutsche Demokratische Republik. Eerst in het Brandenburgse Quitzow en vanaf 1957 in Templin. Haar vader Horst Kasner ging er als Lutherse dominee aan de slag en schuwde samenwerking met de communisten niet. Het leverde hem onder meer vrijheid van reizen en een privé-auto op. Nog steeds bezoekt Angela Merkel met haar man de Uckermark, het gebied waarin Templin ligt, zo’n 80 kilometer ten noorden van Berlijn. Ze hebben er een huisje en als Merkel’s volle agenda het toelaat gaan ze er in de weekeinden tuinieren.

Sociaal-democratische agenda

“Die Energiewende”, de vluchtelingenproblematiek en het wettig vastleggen van het homo-huwelijk zijn voorbeelden van Merkel’s sociaal-democratische agenda. Het besluit tot de de “Energiewende” nam ze na de kernramp in 2011 in het Japanse Fukushima. Een zeebeving veroorzaakte daar zo veel schade aan de kerncentrale dat Merkel abrupt van mening veranderde over kernenergie. Wat de sociaal-democraten van de SPD en de Grünen voor onmogelijk hadden gehouden gebeurde. De Bundeskanzlerin, een gepromoveerde natuurkundige, stelde een plan op om alle kerncentrales in Duitsland op termijn te sluiten. Geen enkel ander land in Europa heeft deze stap genomen. Zij wel, voor een groot deel heeft ze dit besluit overigens alleen genomen. 

'Wir schaffen das'

Alleen -uiteraard omringd door een aantal vertrouwelingen- nam ze ook het besluit de grenzen te openen voor alle vluchtelingen die vanuit het oosten langzaam naar Duitsland opstoomden. In 2015 en 2016 zochten meer dan een miljoen vluchtelingen hun heil in Duitsland. Haar woorden “wir schaffen das” gingen de wereld rond. Waarom ze al deze vluchtelingen in een klap toeliet is voor velen nog steeds een raadsel. Sprak haar hart, sprak misschien de C van christelijk in de partijnaam CDU of sprak haar sociaal-democratische inborst? Het kan ook zijn dat ze het probleem eenvoudig zag als Real-Politiker, als de pragmaticus die zij vaak is. 
Stel dat de vluchtelingen tegengehouden waren bij de grens, dan was daar in vrij korte tijd een stuwmeer van duizenden, tienduizenden mensen ontstaan zonder sanitaire voorzieningen, zonder drinkwater en voldoende eten. Het zou zijn uitgelopen op een   complete humanitaire ramp midden Europa. Daar zou niemand blij mee zijn geweest. 

Middenpositie met linkse inslag

Door die “rode rand” van Merkel, die ook resulteerde in het in een wet vastleggen van het homo-huwelijk (waarmee ze een van de belangrijkste politieke programmapunten van Die Grünen inpikte), is de partij meer naar links opgeschoven waardoor ter rechterzijde van het politieke spectrum ruimte ontstond voor een onversneden rechtse partij, die Alternative für Deutschland (AfD).
Als Merkel niet naar links was opgeschoven, zo menen haar critici, was de AfD niet ontstaan. Maar als Merkel op rechts was blijven zitten had haar partij geen stemmen ingepikt van de SPD. Die middenpositie van de doorgaans conservatieve CDU met een licht linkse inslag van Merkel levert de partij winst op. Voor de sociaal-democraten is het moeilijk zich te profileren. Ze zijn het op tal van punten met Merkel eens. Dat bewees het eerste en tegelijk laatste TV-debat tussen Merkel en SPD-leider Schulz. De vluchtelingenproblematiek, het beleid van Trump, de opstelling jegens president Erdogan. Je zag telkens twee ja-knikkende hoofden. Wat opvallend blijft is dat in een land als Duitsland nog steeds schrikbarend veel mensen op of zelfs onder de armoedegrens leven. Daar ligt een terrein braak voor de SPD en Die Grünen.Pas als die het beter krijgen gaat de verkiezingsslogan voor Merkel’s CDU helemaal op: “Für ein Deutschland, in dem wir gut und gerne leben”.